فرصت «گل» برای مخالفان اردوغان

انتخابات نابهنگام از سوی حزب حاکم عدالت و توسعه و حزب حرکت ملی ترکیه کلید خورده و این رقابت سیاسی در تاریخ 24 ژوئن(سوم تیرماه) حدود 17 ماه زودتر از موعد مقرر برگزار می‌شود. پس از اعلام برگزاری انتخابات زودهنگام ترکیه توسط رجب طیب اردوغان، ائتلاف نانوشته‌ای میان احزاب مخالف دولت و حزب حاکم عدالت و توسعه که دارای طیف‌ها و سلیقه‌های سیاسی متعدد است، برای شکست دادن رقیب جدی یعنی اردوغان شکل گرفته است. در همین راستا، قدیمی‌ترین حزب اپوزیسیون «جمهوری‌خواه خلق» به ریاست کمال قلیچدار اوغلو چند روز پیش با مرال اکشنر، رئیس حزب «خوب» دیدار کرده و اطلاعات منتشره از جوانب این دیدار حاکی‌ است که طرفین راه‌های ائتلاف اپوزیسیون برابر ائتلاف حزب عدالت و توسعه و حزب حرکت ملی را بررسی کرده و مساله امنیت انتخابات را یک‌بار دیگر مورد تجزیه و تحلیل قرار داده‌اند. در این دیدار عنوان شده ائتلاف جمهور تلاش خواهد کرد بدون پذیرفتن ریسک دور دوم انتخابات، کار را در همان دور اول به اتمام برساند، از همین‌رو پیشنهادات مبنی بر یک نامزد مشترک اپوزیسیون برای دور اول انتخابات نیز مطرح شده است. قلیچدار اوغلو، منتقد بارز دولت اردوغان همچنین یک شوک اساسی به حزب حاکم وارد کرده به‌گونه‌ای که وی دستور انتقال 15 تن از اعضای حزبش در پارلمان ترکیه را به حزب خوب صادر کرد. با پیوستن این 15 نماینده پارلمان ترکیه به حزب خوب، تعداد نمایندگان این تشکیلات سیاسی در پارلمان ترکیه به 20 نفر رسید و آنها توانستند فراکسیونی در مجلس تشکیل دهند و به این ترتیب تمام موانع پیش روی مارال آکشنر، رهبر این حزب برای نامزدی در انتخابات ریاست‌جمهوری برداشته شد، چرا که حتی بدون جمع‌آوری یکصدهزار امضا نیز قادر به نامزدی خواهد شد. به باور کارشناسان سیاسی ترک، اقدام سیاسی قلیچدار اوغلو در انتقال 15 عضو حزب جمهوری‌خواه خلق به فهرست حزب نیک، بعضی از معادلات حزب حاکم ترکیه را بر هم زد و خشم دولت و حزب حاکم ترکیه را برانگیخت به طوری که با انتقادات شدید از سوی آنها مواجه شد. در واکنش به این اقدام قلیچدار اوغلو، بکیر بوزداغ معاون نخست‌وزیر و سخنگوی دولت ترکیه، این اقدام را نمونه‌ای از جدیدترین بی‌اخلاقی سیاسی و مهندسی انتخابات توصیف کرد. وی گفت: حزب جمهوری‌خواه خلق ترکیه با این اقدام کثیف و خلاف اخلاق، حزبی را که موسس جمهوری ترکیه بود، به یک حزب یدک تبدیل کرد. از سوی دیگر، برخی گمانه‌زنی‌ها نیز حاکی‌ است که احزاب اپوزیسیون در نظر دارند عبدالله گل، رئیس‌جمهور پیشین این کشور را به عنوان یک رقیب جدی مقابل رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور کنونی ترکیه که به احتمال بسیار زیاد نامزد حزب حاکم در انتخابات پیش‌رو خواهد بود، اعلام کنند. طبق این گزارش، برخی اعضای حزب دموکراتیک خلق با شعار «گل برای صلح» به دنبال نامزدی عبدالله گل هستند. در همین راستا منابع آگاه به الرأی الیوم خبر داده‌اند که عبدالله گل ساختمان بزرگی را در مرکز آنکارا در اختیار گرفته و چهره‌های سیاسی و رسانه‌ای متعددی به این ساختمان تردد می‌کنند. از سوی دیگر گل مشورت‌های انتخاباتی خود را با 3 حزب مخالف اردوغان آغاز کرده است. به نوشته این روزنامه، احتمال ورود رئیس‌جمهوری پیشین ترکیه به عرصه انتخابات زودهنگام در کشور، رقابت سنگینی با اردوغان ایجاد خواهد کرد. عبدالرحمان دیلیپیک، ستون‌نویس محافظه‌کار روزنامه ینی آکیت پیش‌تر در مقاله‌ای در این‌باره نوشته، گل هیچ پایگاهی در میان طرفداران حزب توسعه و عدالت ندارد. اما در عین حال کسی که می‌تواند رویای امپراتوری اردوغان را بر باد دهد، شخص عبدالله گل است. به نوشته این تحلیلگر ترک، به نظر می‌رسد طرفداران اردوغان از کاندیداتوری گل بشدت می‌هراسند به طوری که حاضرند وجهه رئیس‌جمهور پیشین این کشور را نیز به‌رغم اینکه از اعضای موسس حزب عدالت و توسعه به حساب می‌آید به بهای حمایت از اردوغان، تخریب کنند. موسسه متروپل پیش از انتشار خبر برگزاری انتخابات زودهنگام دست به انجام یک نظرسنجی‌زده بود. این نظرسنجی حاکی از آن بود که اردوغان مرز ۵۰ درصد را رد نخواهد کرد.

دلایل عجله اردوغان برای انتخابات

دلایل و انگیزه‌های اصلی دولت حاکم برای برپایی انتخابات زودهنگام چیست؟ این تصمیم که در شرایط تمدید وضعیت فوق‌العاده امنیتی در ترکیه گرفته شده بر رفتارهای انتخاباتی احزاب اپوزیسیون بویژه بر روند شکل‌گیری و انسجام ائتلاف‌های سیاسی مخالف چه تأثیراتی خواهد گذاشت؟ در واقع انتخابات سراسری آتی در ترکیه به معنای آغاز تغییر نظام سیاسی در این کشور است. پس از این انتخابات قرار است قانون اساسی جدید ترکیه و به همراه آن نظام ریاست‌جمهوری در این کشور به اجرا درآید. با این تغییرات حدود اختیارات و قدرت ریاست‌جمهوری بیشتر خواهد شد. به همین خاطر بسیاری این انتخابات را برای ترکیه رویدادی سرنوشت‌ساز می‌دانند. باید به این موضوع توجه داشت رویداد حائز اهمیت و بی‌سابقه در این دوره از انتخابات این است که حزب حاکم عدالت و توسعه در انتخابات پیش رو برای نخستین بار با حزب رقیب وارد ائتلاف شده است. این مساله از یک‌سو نمایانگر این واقعیت است که حزب حاکم در شرایط ملتهب اقتصادی و سیاسی حال حاضر ترکیه نسبت به کسب اکثریت مطلق آرا شک و تردید دارد. بنابراین با ائتلاف با حزب راستگرا و ناسیونالیست «حرکت ملی» می‌کوشد تا آرای مردمی بیشتری را به سوی خود جذب کند. با نگاه دقیق‌تر به وضعیت حساس سیاسی و اقتصادی حاکم بر ترکیه می‌توان گفت شرایط خاص منطقه‌ای تنها یکی از انگیزه‌های اصلی دولت اردوغان برای برپایی پیش از موعد انتخابات تلقی می‌شود. این دلایل عبارتند از:

1- بیم دولت حاکم از تأثیرات مشکلات اقتصادی روی فضای سیاسی ترکیه: مشکلات اقتصادی ماه‌های اخیر از جمله افزایش نرخ تورم، افت شدید ارزش لیر ترکیه در برابر دلار و کاهش سرمایه‌گذاری خارجی بویژه از سوی کشورهای عربی، باعث افزایش نگرانی مردم شده است. از این رو دولت حاکم ترجیح داده با برگزاری زودهنگام این انتخابات از یک‌سو از وقوع آنچه گفته شد جلوگیری کند و از سوی دیگر با روی آمدن نظام ریاستی امکان حل‌وفصل مشکلات اقتصادی در فضایی مطابق میل دولت فراهم شود.

2- بهره‌برداری بموقع از اقبال عمومی ناشی از جنگ ترکیه در عفرین: دولت اردوغان تلاش می‌کند در فضایی که استقبال عمومی از پیروزی ارتش این کشور بر شبه‌نظامیان کرد سوری و اشغال شهر عفرین توسط ارتش، وجود دارد، از این فرصت طلایی برای پیشبرد اهداف و برنامه‌های آینده خود در عرصه سیاست خارجی بویژه در حوزه تأثیرگذاری بر روابط و توازن قدرت در سوریه و نیز مقابله با تروریسم استفاده کند. بنابراین می‌توان استدلال کرد که بهره‌برداری از احساسات ملی‌گرایانه ناشی از جنگ ترکیه در شمال سوریه و نیز مناطق شمالی عراق از عواملی بوده که دولت را ترغیب کرد تا این انتخابات همچنان که تنور حمایت از عملیات نظامی بر ضد نیروهای کرد داغ است، برگزار شود.

3- از زمان آغاز بحران در سوریه بویژه طی یک‌سال اخیر انتقادهای داخلی و خارجی از سیاست‌های خارجی دولت اردوغان افزایش یافته است و برخی سیاسیون بارز ترکیه بارها هشدار داده‌اند که رویکرد کنونی دولت آنکارا و تعامل آن با بحران سوریه، کشور را در آستانه تجزیه و فروپاشی قرار داده است. از این‌رو، ناظران می‌گویند فراخوان سریع حزب حاکم عدالت و توسعه برای برگزاری انتخابات زودتر از موعد مقرر، ممکن است حرکتی تاکتیکی باشد در پاسخ به فشار فزاینده‌ای که علیه رئیس‌جمهور اردوغان در حال شکل‌گیری است.

4- در تنگنا گذاشتن احزاب اپوزیسیون برای سازمان یافتن و تشکیل ائتلاف‌های مؤثر: احزاب مخالف مانند جمهوری‌خواه خلق و نیز حزب تازه‌تأسیس خوب اگرچه نسبت به شرکت در انتخابات پیش رو با تمام قوا اعلام آمادگی کرده‌اند اما با توجه به کوتاه شدن زمان برای سازمان‌دهی به تشکیلات و ائتلاف‌های انتخاباتی در سایه تمدید وضعیت فوق‌العاده امنیتی در ترکیه، عملاً فرصت کافی برای گروه‌های اپوزیسیون برای بیان دیدگاه‌ها و سازمان‌دهی‌های انتخاباتی وجود ندارد. با این تفاسیر به نظر می‌رسد تصمیم رئیس‌جمهوری ترکیه و دولت باغچه‌لی رهبر حزب مخالف حرکت ملی نوعی ائتلاف استراتژیک و کاملاً حساب شده به لحاظ زمانی بوده و هدف از آن تقویت هسته اصلی حامیان دولت، ریزش آرای اپوزیسیون و نیز ثبت پیروزی دیگر برای حزب حاکم و رئیس‌جمهور ترکیه است. البته این ائتلاف فی‌نفسه پیروزی اردوغان و حزب حاکم را تضمین نمی‌کند. سیر تحولات سیاسی در ترکیه همواره آبستن تغییرات و رویدادهای غیرمنتظره و غیر قابل پیش‌بینی بوده است. بدون شک ائتلاف CHP و حزب خوب در همین بازه زمانی کوتاه حزب حاکم را در انتخابات پیش‌رو با چالش جدی مواجه خواهد کرد. این چالش آن زمان جدی‌تر خواهد شد که حزب دموکراتیک خلق‌ها که از حمایت کردها برخوردار است نیز وارد این ائتلاف شود.

شرط عبدالله گل برای مشارکت در انتخابات

عبدالله گل، رئیس‌جمهور پیشین ترکیه، روز گذشته با برگزاری کنفرانسی خبری در دفتر کار خود، درباره مشارکتش در انتخابات ریاست‌جمهوری اظهارنظر کرد. گل با بیان اینکه «مسائل مرتبط با نامزدی من در انتخابات ریاست‌جمهوری پیش رو خارج از اراده من و بر اساس مطالبات عمومی‌ای که متوجه من بود بر سر زبان‌ها افتاد» گفت: من از رهبر حزب سعادت خواستم که اگر یک ائتلاف عمومی برای مطالبه حضور من در انتخابات شکل بگیرد در این صورت بر اساس وظیفه تاریخی‌ام در انتخابات شرکت خواهم کرد. وی افزود: با توجه به اینکه چنین ائتلاف عمومی‌ای شکل نگرفت، بنابراین مساله حضور من در انتخابات خاتمه یافته است. عبدالله گل با بیان اینکه ترکیه در وضعیت مثبتی قرار ندارد و متاسفانه در چنین وضعیتی به سمت انتخابات گام برمی‌دارد، تاکید کرد: «آینده ترکیه وابسته به دموکراسی است». رئیس‌جمهور پیشین ترکیه این اظهارات را در حالی مطرح می‌کند که وی در میان بخش بزرگی از اسلامگراها و اعضای حزب حاکم از احترام زیادی برخوردار است و احتمال معرفی وی به عنوان نامزد در انتخابات پیش‌رو زیاد است. تحلیلگران در ترکیه می‌گویند بیشتر احزاب مخالف پشت گل نه به دلیل عشق و علاقه به وی بلکه به عنوان کسی که می‌تواند اردوغان را کنار بزند یا رهبریت او را تضعیف کند، قرار گرفته‌اند.