۰
چهارشنبه ۲۶ ارديبهشت ۱۳۹۷ ساعت ۱۲:۰۷
فروپاشی شوروی، به باور بسیاری از تحلیلگران، یکی از مهم‌ترین رویدادهای حوزه‌ی روابط بین‌الملل در قرن بیستم به شمار می‌آید. این واقعه نظم بین‌المللی را دستخوش تغییری نسبتاً ناگهانی کرد و تأثیراتی قابل توجه بر بسیاری از نهادها و ساختارهای بین‌المللی بر جای نهاد. به‌عنوان یک قاعده‌ی کلی، می‌توان گفت که تغییر در مناسبات و روابط قدرت‌های بزرگ جهان، می‌تواند اثرات بی‌بدیلی بر بسیاری از مؤلفههای ساختار و نظم بین‌المللی بر جای بگذارد. فروپاشی شوروی موجب تغییر ساختار قدرت از دوقطبی به تک‌قطبی (حداقل در کوتاه‌مدت)، تغییر ساختار اقتصادی (ایجاد نهادهای جدیدی مانند جی۲۰ و یا تغییر در نهادهایی مانند جی۷)، افزوده شدن بازیگران جدید به صحنه‌ی بین‌المللی، از بین رفتن پیمان ورشو و تغییر در مؤلفههای نظامی نظم بین‌الملل و تغییراتی از این قبیل شد.
خصومت شوروی و ایالات‌متحده، با فروپاشی آن کشور برای مدت حدود یک دهه (تا سال ۱۹۹۹) عملاً از بین رفت و عموم تحلیلگران، روابط دو کشور را نسبتاً گرم توصیف می‌کردند؛[۱] بااین‌حال، روابط این‌گونه باقی نماند و پس از بمباران جمهوری یوگسلاوی سابق از سوی ایالات‌متحده طی جنگ کوزوو در سال ۱۹۹۹، تنش در روابط روسیه و آمریکا آغاز شد و تا امروز حوزه‌های دیگری نیز به مسائل تنش‌زای میان دو کشور اضافه شده است؛ این مناسبات طی سال‌های اخیر به‌مرور پیچیده‌تر شده، به‌گونه‌ای که به باور برخی، مناسبات میان دو کشور از ۱۹۷۳ (جنگ اعراب و رژیم صهیونیستی) تاکنون تا این حد تنش آلود و توأم با خصومت نبوده است.[۲]
در این مقاله، سعی بر آن است تا مؤلفه‌ها و مسائل حاکم بر روابط دو کشور مورد بررسی قرار گرفته و تأثیر آن‌ها بر نظم بین‌المللی مورد تبیین قرار گیرد.
۱-تنش؛ پس از مدتی آرامش
با فروپاشی شوروی و جانشینی روسیه به‌جای آن، فصلی جدید در روابط دو کشور آغاز شد. هرچند گمان بر این بود که این رویداد اختلافات و خصومت‌های دو کشور را برای همیشه از میان می‌برد، تنها چند سال پس از جانشینی روسیه به‌جای شوروی، واقعیت‌های ژئوپلتیک، خود را بر روابط دو کشور تحمیل کرد و روابط عادی، جای خود را به تنش ناشی از تهدیدات راهبردی داد.
نقطه‌ی عطف
در اواخر دهه‌ی ۹۰ میلادی و در بحبوحه‌ی جنگ کوزوو و درگیری‌های آن منطقه، ناتو به بمباران جمهوری یوگسلاوی سابق مبادرت نمود. البته پیش‌ازاین اقدام، تلاش آمریکا جهت گسترش ناتو به سمت شرق، زنگ خطر را برای روسیه به صدا در آورده بود. بمباران مارس تا ژوئن ۱۹۹۹ یوگسلاوی از سوی آمریکا را می‌توان درواقع نقطه‌ی عطفی در روابط روسیه و ایالات‌متحده به شمار آورد که مناسبات آن دو را از وضعیت عادی، وارد مرحله‌ای طولانی از تنش نمود که تاکنون نیز با افزوده شدن مسائل و مؤلفههای جدید، ادامه یافته است. بمباران یوگسلاوی سطح تنش را در مدت‌زمانی کوتاه تا حدی بالا برد که یلتسین (رئیس‌جمهور وقت روسیه)، هشدار داد این اقدام می‌تواند به جنگی جدید در اروپا منجر شود و یا در صورت ورود روسیه، جنگ جهانی جدیدی به وجود آورد.[۳]
تنها چند سال پس از جانشینی روسیه به‌جای شوروی، واقعیت‌های ژئوپلتیک، خود را بر روابط دو کشور تحمیل کرد و روابط عادی، جای خود را به تنش ناشی از تهدیدات راهبردی داد.
۲-قرن ۲۱، مسائل و حوزه‌های رقابت میان دو کشور
به‌صورت کلی، می‌توان بسیاری از رویدادهایی را که در روابط آمریکا و روسیه، علی‌الخصوص از سال ۲۰۰۰ به بعد، رخ داده است، همچنان در زمره‌ی مسائل باقی‌مانده و حل‌نشده بین دو کشور تلقی کرد. عمده‌ترین مسائلی که میان دو کشور چالش‌زا بوده‌اند را می‌توان در چند دسته قرار داد:
در سال ۲۰۰۱، ایالات‌متحده اعلام کرد به‌صورت یک‌جانبه از معاهده‌ی موشک‌های ضد بالستیک، خارج خواهد شد. این معاهده که در سال ۱۹۷۲ میان آمریکا و شوروی منعقد شده بود، طرفین را متعهد می‌کرد میزان موشک‌های ضد بالستیک خود را به دو سایت و حداکثر ۱۰۰ موشک در هر سایت محدود کنند. ولادیمیر پوتین، خروج آمریکا از آن معاهده را یک حرکت اشتباه خواند.[۴] بااین‌حال، در ماه می ۲۰۰۲، توافقنامه‌ی دیگری در این عرصه به امضای طرفین رسید که دو کشور را در تعداد کلاهک‌های آماده‌ی استفاده محدود می‌کرد، نه در میزان ذخایر سلاح‌های هسته‌ای.[۵]
در مارس ۲۰۰۷ ایالات‌متحده اعلام کرد قصد دارد یک سامانه‌ی دفاع موشکی را در لهستان بسازد و رادارهای آن را در جمهوری چک مستقر کند. هرچند دلیل استقرار این سامانه‌ی موشکی از سوی ایالات‌متحده، مقابله با تهدیدات بالقوه‌ی موشکی ایران و کره‌ی شمالی عنوان شد، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور وقت روسیه در واکنش به این تصمیم اعلام کرد درصورتی‌که آمریکا تصمیم خود را عملی کند، روسیه موشک‌های خود را به سمت لهستان و جمهوری چک نشانه‌گیری خواهد نمود.[۶] درگیری‌های لفظی میان دو کشور نزدیک به دو سال ادامه داشت تا آنکه نهایتاً در سال ۲۰۰۹، آمریکا قرارداد خود را با لهستان لغو نمود. بااین‌حال، در نوامبر ۲۰۱۷ اعلام شد آمریکا قصد دارد سامانه‌ی موشکی پاتریوت را در لهستان مستقر کند.[۷]
بمباران مارس تا ژوئن 1999 یوگسلاوی از سوی آمریکا را می‌توان درواقع نقطه‌ی عطفی در روابط روسیه و ایالات‌متحده به شمار آورد که مناسبات آن دو را از وضعیت عادی، وارد مرحله‌ای طولانی از تنش نمود که تاکنون نیز با افزوده شدن مسائل و مؤلفههای جدید، ادامه یافته است.
در مارس ۲۰۱۰، دو کشور بر سر توافقنامه‌ای مبنی بر کاهش ذخایر تسلیحات هسته‌ای، با یکدیگر به توافق رسیدند. این توافقنامه که به استارت جدید[۸] موسوم و در آوریل ۲۰۱۰ از سوی اوباما و مدودف امضا شد، جایگزین معاهده‌ای شد که در سال ۲۰۰۲ میان دو کشور به امضا رسیده بود. استارت یک در سال ۱۹۹۱ میان شوروی و آمریکا به امضا رسیده و در دسامبر ۲۰۰۹ پایان یافت.[۹]
در ماه جولای سال ۲۰۱۴، ایالات‌متحده روسیه را به نقض پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان برد[۱۰] (۱۹۸۷) متهم و تهدید کرد این اقدام روسیه را تلافی خواهد کرد. در مقابل نیز، روسیه به تغییر شرایط و اینکه در آن زمان دیگر پیمان مذکور پاسخگوی نیازهای امنیتی این کشور نیست، استناد می‌کرد.[۱۱]
۲-۲- دخالت در حوزه‌های نفوذ روسیه
روسیه، انقلاب‌های رنگی رخ‌داده در کشورهای گرجستان و اوکراین را، دخالت غرب (علی‌الخصوص ایالات‌متحده) در حوزه‌ی نفوذ و منافع خویش ارزیابی کرده است. مقامات این کشور، سازمان‌های مردم‌نهاد طرفدار غرب را مقصر اصلی در آن وقایع می‌دانستند که با کمک به فعالان و دامن زدن به جنبش‌ها، باعث سرنگونی دولت‌های مستقر شده بودند.[۱۲]
۳-۲- اتهامات متقابل دخالت در امور داخلی از سوی دو کشور
یکی از مهم‌ترین مسائل مورد اختلاف روسیه و ایالات‌متحده، اتهاماتی است که هرکدام از طرفین، علیه طرف دیگر مبنی بر دخالت در امور داخلی، وارد آورده‌اند. جو بایدن، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، با سفر به روسیه در ماه مارس سال ۲۰۱۱، در دیدار با فعالان حقوق بشر و برخی مخالفان پوتین، اظهار داشت که به نفع روسیه است که در انتخابات سال ۲۰۱۲، شرکت نکند.[۱۳] پوتین نیز در مقابل، ایالات‌متحده را به دخالت در امور داخلی روسیه متهم کرد و گفت که چنین اقداماتی پیش از آن نیز در انتخابات سال ۲۰۰۰ از سوی آن کشور انجام شده و در انتخابات سال ۲۰۱۲، حالتی تهاجمی‌تر به خود گرفته است.[۱۴]
اما یکی از مناقشه برانگیزترین رویدادهای میان دو کشور، انتخابات سال ۲۰۱۶ آمریکا و اتهام بی‌سابقه به روسیه جهت مداخله در امور داخلی ایالات‌متحده بود. مقامات امنیتی این کشور روسیه را به حملات سایبری گسترده و افشای اطلاعات، با هدف تحت تأثیر قرار دادن نتیجه‌ی انتخابات (از طریق تخریب وجهه‌ی هیلاری کلینتون) و اعتبارزدایی از نظام سیاسی ایالات‌متحده متهم کردند.[۱۵]
در اولین راهبرد امنیت کلی ایالات‌متحده در دوره‌ی ترامپ، روسیه در کنار چین، به‌عنوان کشوری تجدیدنظرطلب معرفی شده که نفوذ آمریکا را به چالش کشیده و تلاش دارد امنیت و رفاه آن کشور را تهدید نماید.
۴-۲- الحاق کریمه
پس از سقوط دولت اوکراین به ریاست ویکتور یانوکوویچ در فوریه‌ی ۲۰۱۴، روسیه با اشغال کریمه یک رفراندوم را جهت ضمیمه‌ی آن به خاک خود انجام داد و بر اساس نتیجه‌ی آن، در مارس ۲۰۱۴ به‌صورت رسمی کریمه را به خاک خود منضم نمود. ایالات‌متحده در قطعنامه‌ای را به شورای امنیت ارائه کرد که در آن نظرسنجی انجام‌شده در کریمه، غیرقانونی اعلام شده بود، اما آن قطعنامه با وتوی روسیه عملاً مسدود شد. وزیر امور خارجه‌ی امریکا عمل روسیه را «یک اقدام قرن نوزدهمی در قرن بیست‌ویک»[۱۶] توصیف کرد و در همان ماه، عضویت روسیه در گروه ۸ (جی۸) از سوی ایالات‌متحده و متحدانش، تعلیق شد. همچنین از آن سال به بعد سلسله‌ای از تحریم‌های غربی و آمریکایی علیه روسیه اعمال شد که روابط دو کشور را روزبه‌روز بغرنج‌تر نمود.
۵-۲- بحران سوریه
پس از گذشت حدود چهار سال از آغاز جنگ داخلی در سوریه، روسیه با درخواست رسمی دولت آن کشور، در ماه سپتامبر سال ۲۰۱۵ میلادی با ورود جدی به موضوع، به پشتیبانی هوایی از ارتش سوریه پرداخت. این در حالی بود که ایالات‌متحده از آغاز بحران، به اعمال تحریم علیه دولت سوریه و پشتیبانی مالی و نظامی از تروریست‌های حاضر در آن کشور پرداخته بود. عمده‌ترین مسئله‌ی مورد اختلاف آمریکا و روسیه در موضوع سوریه را می‌توان سرنوشت بشار اسد دانست. ایالات‌متحده به‌هیچ‌وجه نمی‌پذیرفت که اسد باید جزئی از راه‌حل سیاسی در آینده‌ی سوریه باشد، درحالی‌که روسیه بر این امر اصرار داشت.
مجموع اختلافاتی که میان روسیه و آمریکا به وجود آمد به حدی بود که ویتالی چورکین، نماینده‌ی روسیه در سازمان ملل، روابط دو کشور را از سال ۱۹۷۳ (جنگ اعراب و رژیم صهیونیستی) به بعد در بدترین وضعیت ممکن توصیف کرد.[۱۷]
۳-روسیه در اسناد راهبردی ایالات‌متحده
با توجه به اینکه بررسی دیدگاه ایالات‌متحده در قبال روسیه در اسناد راهبردی این کشور، خود مجالی جدا می‌طلبد، در این بخش تنها به این دیدگاه در اسناد راهبردی منتشرشده در دولت ترامپ پرداخته می‌شود. در دولت مذکور، طی حدود یک سال گذشته سه سند راهبردی منتشر شده است که عبارت‌اند از: راهبرد امنیت ملی، بازبینی وضعیت هسته‌ای و راهبرد دفاعی ایالات‌متحده.
۱-۳- راهبرد امنیت ملی:
در اولین راهبرد امنیت کلی ایالات‌متحده در دوره‌ی ترامپ، روسیه در کنار چین، به‌عنوان کشوری تجدیدنظرطلب معرفی شده که نفوذ آمریکا را به چالش کشیده و تلاش دارد امنیت و رفاه آن کشور را تهدید نماید. راهبرد امنیت ملی آمریکا همچنین روسیه را به تلاش برای بسته‌تر نمودن اقتصاد، توسعه‌ی نیروی نظامی، کنترل اطلاعات، سرکوب جوامع و بسط نفوذ خویش، متهم کرده است.[۱۸] به‌صورت کلی، اتهامات زیر در راهبرد امنیت ملی ایالات‌متحده علیه روسیه مطرح شده است:
آخرین نسخه‌ی این سند که در اوایل فوریه‌ی ۲۰۱۸ منتشر شد، اتهاماتی را در حوزه‌های نظامی و هسته‌ای متوجه روسیه کرده و عملاً آن کشور را مورد تهدید قرار داده است. در این سند ادعا شده روسیه، ایالات‌متحده و ناتو را موانعی در راستای تحقق اهداف بی‌ثبات کننده‌ی ژئوپلتیک خود در منطقه‌ی اوراسیا می‌بیند. روسیه ظرفیت نیروهای غیرهسته‌ای خود را جهت اعمال‌نفوذ بر مناطق پیرامون خود افزایش داده و بسیاری از تعهدات مهم خود را زیر پا گذاشته است. سیاست‌ها و راهبردهای امنیت ملی روسیه مشتمل بر استفاده‌ی اولیه‌ی محدود از سلاح‌های هسته‌ای جهت تغییر موازنه در هرگونه جنگ احتمالی علیه خود است؛ این رویکرد، از سوی برخی محافل آمریکایی به دکترین «تشدید جهت عدم تشدید»[۱۹] معروف شده است. به این معنی که روسیه در ابتدای هرگونه درگیری، با استفاده‌ی محدود و اولیه از تسلیحات هسته‌ای به‌گونه‌ای که طرف مقابل توان «ضربه‌ی دوم» را از دست بدهد، توازن را به نفع خود تغییر داده و از شدت‌یابی منازعه به ضرر خود در آینده جلوگیری به عمل می‌آورد. در این سند آمده است ایالات‌متحده تحت هر شرایطی قادر خواهد بود ارزشمندترین داشته‌های رهبران روسیه را تحت خطر قرار دهد. همچنین ذکر شده بازدارندگی مؤثر ایالات‌متحده در مقابل روسیه، باید آن کشور را متوجه عواقب هرگونه محاسبه‌ی غلط راجع به استفاده‌ی اولیه و محدود از تسلیحات اتمی نماید و آمریکا را قادر سازد اهداف مختلفی را در طول هر بحران یا منازعه‌ای، با خطر مواجه کند.[۲۰]
خلاصه‌ی آخرین سند راهبرد دفاعی آمریکا که در اوایل سال جاری میلادی منتشر شد، عملاً وزارت دفاع ایالات‌متحده را به سمت رویارویی با روسیه و چین سوق داده است. در این خلاصه‌ی یازده‌صفحه‌ای، ده بار از روسیه نام برده شده که در همه‌ی موارد، این کشور تهدید و چالشی علیه امنیت آمریکا و اروپا عنوان شده است.
۳-۳- سند راهبرد دفاعی ایالات‌متحده
خلاصه‌ی آخرین سند راهبرد دفاعی آمریکا که در اوایل سال جاری میلادی منتشر شد، عملاً وزارت دفاع ایالات‌متحده را به سمت رویارویی با روسیه و چین سوق داده است. در این خلاصه‌ی یازده‌صفحه‌ای، ده بار از روسیه نام برده شده که در همه‌ی موارد، این کشور تهدید و چالشی علیه امنیت آمریکا و اروپا عنوان شده است. مطابق این سند، به دلیل مقیاس (بالای) تهدیدی که روسیه و چین متوجه امنیت و رفاه ایالات‌متحده می‌کنند و پتانسیلی که برای افزایش این تهدید وجود دارد، رقابت راهبردی با این دو کشور اولویت اصلی وزارت دفاع ایالات‌متحده است که سرمایه‌گذاری بالایی می‌طلبد. اهم مسائلی که در این سند علیه روسیه ادعا شده است، عبارت‌اند از:
۴-ایالات‌متحده در اسناد راهبردی روسیه
پیش از بررسی اسناد راهبردی روسیه، باید متذکر شد اسناد راهبردی این کشور همانند ایالات‌متحده به‌صورت سالانه منتشر نمی‌شوند و آخرین اسناد راهبردی مرتبط با سیاست خارجی و امنیتی این کشور، مربوط به سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ است.
۱-۴- راهبرد امنیت ملی[۲۱]
این سند که در دسامبر سال ۲۰۱۵ میلادی از سوی ولادیمیر پوتین ابلاغ شد، اشاراتی –هرچند کوتاه- به ایالات‌متحده دارد. بند ۱۲ این سند، علت مخالفت ایالات‌متحده و متحدانش با روسیه را، اتخاذ سیاست خارجی و داخلی مستقل از سوی این کشور دانسته و سیاست مهار روسیه را شکل‌دهنده‌ی فشارهای وارده بر این کشور در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی می‌داند. بند ۱۷ راهبرد امنیت ملی روسیه، تنش‌آفرینی‌های غرب در منطقه‌ی اوراسیا را دارای تأثیراتی منفی بر منافع آن کشور دانسته و اظهار می‌دارد: «حمایت آمریکا و اتحادیه‌ی اروپا از کودتای ضد قانون اساسی در اوکراین، به وجود آورنده‌ی رشته‌ای از ناامنی‌ها در اروپا و در نزدیکی مرزهای روسیه بوده است.»
۲-۴- سند راهبردی سیاست خارجی فدراسیون روسیه[۲۲]
آخرین سند راهبردی مرتبط با سیاست خارجی روسیه، «سند راهبردی سیاست خارجی فدراسیون روسیه» است که در دسامبر ۲۰۱۶ انتشار یافته است. مطابق این سند، با توجه به آنکه این کشور خود را در کنار ایالات‌متحده دارای مسئولیت ویژه‌ای جهت تأمین ثبات استراتژیک در سطح جهان و امنیت بین‌الملل می‌داند، خواهان روابط متقابل دوستانه با این کشور است. همچنین روسیه بر این باور است که گفتگو با آمریکا راجع به مسائل دوجانبه و بین‌المللی تنها در صورتی می‌تواند پیش رود که از مواضع برابر، بر اساس اعتماد متقابل، با توجه به منافع طرفین و بدون دخالت در امور داخلی باشد. روسیه همچنین اختیارات و صلاحیت‌های فراسرزمینی‌ای را که ایالات‌متحده ورای حقوق بین‌الملل برای خود قائل است به رسمیت نشناخته و هرگونه تلاش جهت اعمال فشار نظامی، سیاسی، اقتصادی یا هر نوع دیگر از فشار را غیرقابل‌قبول دانسته و این حق را برای خود قائل است که به اقدامات خصمانه پاسخ دهد. این پاسخ، شامل تقویت سامانه‌های دفاعی ملی و اتخاذ اقدامات تلافی‌جویانه یا نامتقارن نیز می‌شود.[۲۳]
در این سند، روسیه همچنین به همکاری سازنده با آمریکا معتقد است، درصورتی‌که با توجه به ارتباط غیرقابل‌انکار جنگ‌افزارهای راهبردی تهاجمی و تدافعی و ضرورت تبدیل خلع سلاح هسته‌ای به یک پروسه‌ی چندجانبه باشد. این کشور همچنین معتقد است گفتگوهای بیشتر راجع به کاهش تسلیحات راهبردی تهاجمی تنها در صورتی امکان‌پذیر است که تمام عوامل مؤثر بر ثبات استراتژیک جهان، بدون هیچ استثنایی مد نظر قرار گیرند. این کشور همچنین ایجاد سامانه‌های دفاع موشکی را در سراسر جهان، تهدیدی علیه امنیت ملی خود دانسته و حق انجام اقدامات تلافی‌جویانه را برای خود قائل شده است.[۲۴]
این کشور از گسترش ناتو و اتحادیه‌ی اروپا انتقاد کرده و آن را تجلی بسیاری از مشکلات منطقه‌ی یورو آتلانتیک طی ۲۵ سال اخیر دانسته است. در سند سیاست خارجی روسیه، آمده است: «سیاست سد نفوذی که ایالات‌متحده و متحدان آن کشور علیه روسیه در حال پیگیری‌اند و فشارهایی که از سوی آن‌ها علیه این کشور در حال اعمال است، ثبات منطقه‌ای و جهانی را با چالش مواجه ساخته است.»[۲۵]
۵-چشم‌انداز روابط دو کشور و تأثیر آن بر نظم و امنیت بین‌المللی
همان‌گونه که ذکر شد، روابط روسیه و ایالات‌متحده طی دهه‌ی اخیر روندی را طی کرده که ادامه‌ی آن، می‌تواند تضعیف نظم کنونی را در بسیاری از حوزه‌های بین‌المللی در پی داشته باشد. باآنکه گمان می‌رفت با آغاز ریاست جمهوری دونالد ترامپ در ایالات‌متحده، این روند متوقف و یا حداقل کند شود، نه‌تنها این اتفاق نیفتاد، بلکه پیش‌بینی‌ناپذیری و عقلانیت غیرمعمول کاخ سفید در این دوره، عملاً چشم‌انداز روشنی را در برابر روابط دو کشور قرار نمی‌دهد. وی طی دوران یک‌ساله‌ی ریاست جمهوری خود به اقداماتی دست‌زده که نظم بین‌الملل را دست‌کم در حوزه‌های امنیتی، نظامی، اقتصادی و تجاری مورد تهدید قرار داده است. تضعیف و حتی تهدید موجودیت پیمان آتلانتیک شمالی، خروج از معاهده‌ی زیست‌محیطی پاریس، موشک‌باران محدود سوریه، تهدید توافق هسته‌ای با ایران، افزایش سطح تنش در شبه‌جزیره‌ی کره و دیگر حوزه‌های حیاتی چین و جرقه‌های آغاز یک جنگ جهانی در حوزه‌ی تجارت، تنها بخشی از سیاست‌های مخرب ایالات‌متحده طی یک سال اخیر است. هرچند امروزه با سر برآوردن قدرت‌هایی نظیر چین و هند و فروپاشی ابرقدرت شرق، روابط آمریکا و روسیه تأثیر دوران جنگ سرد را بر نظم و امنیت بین‌المللی ندارد، بااین‌حال روابط توأم با تنش با روسیه، نه‌تنها کمکی به حل مسائل مذکور نمی‌کند، بلکه به‌نوعی کاتالیزگر این نابسامانی‌ها محسوب می‌شود. روابط خصومت‌آمیز دو کشور می‌تواند وضعیت موجود را در حوزه‌های گوناگون از قبیل ساختار شورای امنیت، رژیم‌های کنترل تسلیحات، خلع سلاح و عدم اشاعه‌ی هسته‌ای، تجارت آزاد و دیگر حوزه‌ها، دستخوش تغییراتی جدی نماید.
۶-جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
اتحادیه‌ی جماهیر شوروی و ایالات‌متحده، به مدت چند دهه پس از جنگ جهانی دوم با یکدیگر در چنان رقابتی قرار داشتند که دوره‌ی پس از جنگ جهانی تا اندکی پیش از فروپاشی شوروی، به جنگ سرد موسوم شد. این دوره که با مشخصاتی نظیر رقابت‌های تسلیحاتی، رقابت‌های ژئوپلتیک و جنگ فرهنگی و رسانه‌ای شناخته می‌شود، پس از فروپاشی شوروی تا مدتی متوقف شد؛ بااین‌حال، با گذشت زمانی نه‌چندان طولانی، واقعیت‌های ژئوپلیتیک بار دیگر خود را بر مناسبات دو کشور حاکم کرد. در حال حاضر روسیه و آمریکا در حوزه‌هایی نظیر قراردادهای دوجانبه‌ی کنترل تسلیحات، اتهامات متقابل دخالت در امور داخلی یکدیگر، الحاق کریمه و تحریم‌های آمریکا علیه روسیه با یکدیگر اختلاف داشته و بلکه در برخی از این حوزه‌ها در حال نزاع‌اند. سطح اختلاف میان دو کشور به حدی است که برخی، آن را با منازعات جنگ سرد مقایسه کرده‌اند. بررسی اسناد راهبردی دو کشور، بیانگر آن است که هریک از طرفین، سطح بالایی از تهدید برای طرف مقابل قائل‌اند. این تهدید برای ایالات‌متحده به حدی است که روسیه را در کنار چین، بزرگ‌ترین تهدید در سطح بین‌المللی برای خود به شمار آورده است. تحلیل و بررسی روندها و رویدادهای میان دو کشور، نشان داده که علیرغم آنکه گمان می‌شد ریاست جمهوری دونالد ترامپ تا حدی از شدت منازعات دو کشور بکاهد، سیر اختلافات میان دو کشور همچنان ادامه داشته و نشانه‌ای مبنی بر کاهش این اختلافات به چشم نمی‌خورد. تداوم این‌گونه روابط، می‌تواند در بلندمدت، تأثیراتی مهم در بسیاری از ساختارها و حوزه‌های بین‌المللی بر جای بگذارد.
میلاد معین‌الدینی
منابع و پی نوشت ها:
[۱] به‌عنوان نمونه، بنگرید به:
Chris Graham, When US and Russian presidents meet – a timeline of relations, The Telegraph, July 7, 2013, at:
https://www.telegraph.co.uk/news/0/us-russian-presidents-meet-history-hangs-heavy-trump-putin-summit/.
[۲] به‌عنوان نمونه، بنگرید به:
Russia’s United Nations Ambassador: Tensions with US are probably worst since 1973, Independent, October 15, 2016, at:
http://www.independent.com.mt/articles/2016-10-15/world-news/Russia-s-United-Nations-Ambassador-Tensions-with-US-are-probably-worst-since-1973-6736165242.
[۳]Michael Laris, In China, Yeltsin Lashes Out at Clinton, Washington Post, December 10, 1999, at:
https://www.washingtonpost.com/wp-srv/WPcap/1999-12/10/123r-121099-idx.html.
[۴] Terence Neilan, Bush Pulls Out of ABM Treaty; Putin Calls Move a Mistake, The New York Times, December 13, 2001, at:
http://www.nytimes.com/2001/12/13/international/bush-pulls-out-of-abm-treaty-putin-calls-move-a-mistake.html.
[۵] Treaty Between the United States of America and the Russian Federation On Strategic Offensive Reductions (The Moscow Treaty), U.S. Department of State, Bureau of International Security and Nonproliferation, May 24. 2002, at:
https://www.state.gov/t/isn/10527.htm.
[۶] Maria Danilova, Russia Warns U.S. on Missile Defense, The Washington Post, June 3, 2007, at:
http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/06/03/AR2007060300463.html.
[۷] James Shotter, US and Poland agree $10.5bn missile defence deal, FINANCIAL TIMES, November 18, 2018, at:
https://www.ft.com/content/40037e72-cbe4-11e7-ab18-7a9fb7d6163e.
[۸] New Strategic Arms Reduction Treaty (New SRART).
[۹] U.S. Department of State, Bureau of Arms Control, Verification and Compliance (AVC), at:
https://www.state.gov/t/avc/newstart/.
[۱۰] Intermediate-Range Nuclear Forces Treaty (INF).
[۱۱] Alec Luhn and Julian Borger, Moscow may walk out of nuclear treaty after US accusations of breach, The Guardian, July 29, 2014, at:
https://www.theguardian.com/world/2014/jul/29/moscow-russia-violated-cold-war-nuclear-treaty-iskander-r500-missile-test-us.
[۱۲] Katherine T. Hinkle, Russia’s reactions to the color revolutions, Monterey, California: Naval Postgraduate School, March 2017, p. v.
MARK MAZZETTI and ERIC LICHTBLAU, C.I.A. Judgment on Russia Built on Swell of Evidence, The New York Times, December 11, 2016, at:
https://www.nytimes.com/2016/12/11/us/politics/cia-judgment-intelligence-russia-hacking-evidence.html.
[۱۳] NIKOLAUS VON TWICKEL, Biden ‘Opposes’ 3rd Putin Term, The Moscow Times, March 11, 2011, at:
https://themoscowtimes.com/news/biden-opposes-3rd-putin-term-5538.
[۱۴] Putin: US Always Interfered in Russian Elections, Especially in 2012, Sputnik, June 16, 2017, at:
https://sputniknews.com/politics/201706161054681451-usa-always-interferes-russia-elections/.
[۱۵] Jonathan Masters, Russia, Trump, and the 2016 U.S. Election, Council on Foreign Relations, December 1, 2017, at:
https://www.cfr.org/backgrounder/russia-trump-and-2016-us-election.
[۱۶] John Kerry, Interview With David Gregory of NBC’s Meet the Press, U.S. Department of State, March 2, 2014, at:
https://2009-2017.state.gov/secretary/remarks/2014/03/222721.htm.
[۱۷] Russia’s United Nations Ambassador: Tensions with US are probably worst since 1973, Independent, October 15, 2014, at:
http://www.independent.com.mt/articles/2016-10-15/world-news/Russia-s-United-Nations-Ambassador-Tensions-with-US-are-probably-worst-since-1973-6736165242.
[۱۸] National Security Strategy, p. 2.
[۱۹] Escalate to de-escalate doctrine.
[۲۰] Nuclear Posture Review 2018, p. 16, 17.
[۲۱] Russian National Security Strategy, December 2015, at:
http://static.kremlin.ru/media/events/files/ru/l8iXkR8XLAtxeilX7JK3XXy6Y0AsHD5v.pdf.
[۲۲] Foreign Policy Concept of the Russian Federation.
[۲۳] Foreign Policy Concept of the Russian Federation (approved by President of the Russian Federation Vladimir Putin on November 30, 2016), The Ministry of Foreign Affairs of The Russian Federation, 1 Dec. 2016, at:
http://www.mid.ru/en/foreign_policy/official_documents/-/asset_publisher/CptICkB6BZ29/content/id/2542248.
[۲۴] Ibid.
[۲۵] Ibid.
در این مقاله، سعی بر آن است تا مؤلفه‌ها و مسائل حاکم بر روابط دو کشور مورد بررسی قرار گرفته و تأثیر آن‌ها بر نظم بین‌المللی مورد تبیین قرار گیرد.
۱-تنش؛ پس از مدتی آرامش
با فروپاشی شوروی و جانشینی روسیه به‌جای آن، فصلی جدید در روابط دو کشور آغاز شد. هرچند گمان بر این بود که این رویداد اختلافات و خصومت‌های دو کشور را برای همیشه از میان می‌برد، تنها چند سال پس از جانشینی روسیه به‌جای شوروی، واقعیت‌های ژئوپلتیک، خود را بر روابط دو کشور تحمیل کرد و روابط عادی، جای خود را به تنش ناشی از تهدیدات راهبردی داد.
نقطه‌ی عطف
در اواخر دهه‌ی ۹۰ میلادی و در بحبوحه‌ی جنگ کوزوو و درگیری‌های آن منطقه، ناتو به بمباران جمهوری یوگسلاوی سابق مبادرت نمود. البته پیش‌ازاین اقدام، تلاش آمریکا جهت گسترش ناتو به سمت شرق، زنگ خطر را برای روسیه به صدا در آورده بود. بمباران مارس تا ژوئن ۱۹۹۹ یوگسلاوی از سوی آمریکا را می‌توان درواقع نقطه‌ی عطفی در روابط روسیه و ایالات‌متحده به شمار آورد که مناسبات آن دو را از وضعیت عادی، وارد مرحله‌ای طولانی از تنش نمود که تاکنون نیز با افزوده شدن مسائل و مؤلفههای جدید، ادامه یافته است. بمباران یوگسلاوی سطح تنش را در مدت‌زمانی کوتاه تا حدی بالا برد که یلتسین (رئیس‌جمهور وقت روسیه)، هشدار داد این اقدام می‌تواند به جنگی جدید در اروپا منجر شود و یا در صورت ورود روسیه، جنگ جهانی جدیدی به وجود آورد.[۳]
تنها چند سال پس از جانشینی روسیه به‌جای شوروی، واقعیت‌های ژئوپلتیک، خود را بر روابط دو کشور تحمیل کرد و روابط عادی، جای خود را به تنش ناشی از تهدیدات راهبردی داد.
۲-قرن ۲۱، مسائل و حوزه‌های رقابت میان دو کشور
به‌صورت کلی، می‌توان بسیاری از رویدادهایی را که در روابط آمریکا و روسیه، علی‌الخصوص از سال ۲۰۰۰ به بعد، رخ داده است، همچنان در زمره‌ی مسائل باقی‌مانده و حل‌نشده بین دو کشور تلقی کرد. عمده‌ترین مسائلی که میان دو کشور چالش‌زا بوده‌اند را می‌توان در چند دسته قرار داد:
- قراردادهای دوجانبه‌ی موشکی و سامانه‌های دفاعی؛
دخالت در حوزه‌های نفوذ روسیه؛
اتهامات متقابل دخالت در امور داخلی از سوی دو کشور؛
الحاق کریمه؛
مسئله‌ی سوریه؛
تحریم‌هایی که از سوی ایالات‌متحده و غرب علیه روسیه وضع شده‌اند.
در سال ۲۰۰۱، ایالات‌متحده اعلام کرد به‌صورت یک‌جانبه از معاهده‌ی موشک‌های ضد بالستیک، خارج خواهد شد. این معاهده که در سال ۱۹۷۲ میان آمریکا و شوروی منعقد شده بود، طرفین را متعهد می‌کرد میزان موشک‌های ضد بالستیک خود را به دو سایت و حداکثر ۱۰۰ موشک در هر سایت محدود کنند. ولادیمیر پوتین، خروج آمریکا از آن معاهده را یک حرکت اشتباه خواند.[۴] بااین‌حال، در ماه می ۲۰۰۲، توافقنامه‌ی دیگری در این عرصه به امضای طرفین رسید که دو کشور را در تعداد کلاهک‌های آماده‌ی استفاده محدود می‌کرد، نه در میزان ذخایر سلاح‌های هسته‌ای.[۵]
در مارس ۲۰۰۷ ایالات‌متحده اعلام کرد قصد دارد یک سامانه‌ی دفاع موشکی را در لهستان بسازد و رادارهای آن را در جمهوری چک مستقر کند. هرچند دلیل استقرار این سامانه‌ی موشکی از سوی ایالات‌متحده، مقابله با تهدیدات بالقوه‌ی موشکی ایران و کره‌ی شمالی عنوان شد، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور وقت روسیه در واکنش به این تصمیم اعلام کرد درصورتی‌که آمریکا تصمیم خود را عملی کند، روسیه موشک‌های خود را به سمت لهستان و جمهوری چک نشانه‌گیری خواهد نمود.[۶] درگیری‌های لفظی میان دو کشور نزدیک به دو سال ادامه داشت تا آنکه نهایتاً در سال ۲۰۰۹، آمریکا قرارداد خود را با لهستان لغو نمود. بااین‌حال، در نوامبر ۲۰۱۷ اعلام شد آمریکا قصد دارد سامانه‌ی موشکی پاتریوت را در لهستان مستقر کند.[۷]
بمباران مارس تا ژوئن 1999 یوگسلاوی از سوی آمریکا را می‌توان درواقع نقطه‌ی عطفی در روابط روسیه و ایالات‌متحده به شمار آورد که مناسبات آن دو را از وضعیت عادی، وارد مرحله‌ای طولانی از تنش نمود که تاکنون نیز با افزوده شدن مسائل و مؤلفههای جدید، ادامه یافته است.
در مارس ۲۰۱۰، دو کشور بر سر توافقنامه‌ای مبنی بر کاهش ذخایر تسلیحات هسته‌ای، با یکدیگر به توافق رسیدند. این توافقنامه که به استارت جدید[۸] موسوم و در آوریل ۲۰۱۰ از سوی اوباما و مدودف امضا شد، جایگزین معاهده‌ای شد که در سال ۲۰۰۲ میان دو کشور به امضا رسیده بود. استارت یک در سال ۱۹۹۱ میان شوروی و آمریکا به امضا رسیده و در دسامبر ۲۰۰۹ پایان یافت.[۹]
در ماه جولای سال ۲۰۱۴، ایالات‌متحده روسیه را به نقض پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان برد[۱۰] (۱۹۸۷) متهم و تهدید کرد این اقدام روسیه را تلافی خواهد کرد. در مقابل نیز، روسیه به تغییر شرایط و اینکه در آن زمان دیگر پیمان مذکور پاسخگوی نیازهای امنیتی این کشور نیست، استناد می‌کرد.[۱۱]
۲-۲- دخالت در حوزه‌های نفوذ روسیه
روسیه، انقلاب‌های رنگی رخ‌داده در کشورهای گرجستان و اوکراین را، دخالت غرب (علی‌الخصوص ایالات‌متحده) در حوزه‌ی نفوذ و منافع خویش ارزیابی کرده است. مقامات این کشور، سازمان‌های مردم‌نهاد طرفدار غرب را مقصر اصلی در آن وقایع می‌دانستند که با کمک به فعالان و دامن زدن به جنبش‌ها، باعث سرنگونی دولت‌های مستقر شده بودند.[۱۲]
۳-۲- اتهامات متقابل دخالت در امور داخلی از سوی دو کشور
یکی از مهم‌ترین مسائل مورد اختلاف روسیه و ایالات‌متحده، اتهاماتی است که هرکدام از طرفین، علیه طرف دیگر مبنی بر دخالت در امور داخلی، وارد آورده‌اند. جو بایدن، معاون رئیس‌جمهور آمریکا، با سفر به روسیه در ماه مارس سال ۲۰۱۱، در دیدار با فعالان حقوق بشر و برخی مخالفان پوتین، اظهار داشت که به نفع روسیه است که در انتخابات سال ۲۰۱۲، شرکت نکند.[۱۳] پوتین نیز در مقابل، ایالات‌متحده را به دخالت در امور داخلی روسیه متهم کرد و گفت که چنین اقداماتی پیش از آن نیز در انتخابات سال ۲۰۰۰ از سوی آن کشور انجام شده و در انتخابات سال ۲۰۱۲، حالتی تهاجمی‌تر به خود گرفته است.[۱۴]
اما یکی از مناقشه برانگیزترین رویدادهای میان دو کشور، انتخابات سال ۲۰۱۶ آمریکا و اتهام بی‌سابقه به روسیه جهت مداخله در امور داخلی ایالات‌متحده بود. مقامات امنیتی این کشور روسیه را به حملات سایبری گسترده و افشای اطلاعات، با هدف تحت تأثیر قرار دادن نتیجه‌ی انتخابات (از طریق تخریب وجهه‌ی هیلاری کلینتون) و اعتبارزدایی از نظام سیاسی ایالات‌متحده متهم کردند.[۱۵]
در اولین راهبرد امنیت کلی ایالات‌متحده در دوره‌ی ترامپ، روسیه در کنار چین، به‌عنوان کشوری تجدیدنظرطلب معرفی شده که نفوذ آمریکا را به چالش کشیده و تلاش دارد امنیت و رفاه آن کشور را تهدید نماید.
۴-۲- الحاق کریمه
پس از سقوط دولت اوکراین به ریاست ویکتور یانوکوویچ در فوریه‌ی ۲۰۱۴، روسیه با اشغال کریمه یک رفراندوم را جهت ضمیمه‌ی آن به خاک خود انجام داد و بر اساس نتیجه‌ی آن، در مارس ۲۰۱۴ به‌صورت رسمی کریمه را به خاک خود منضم نمود. ایالات‌متحده در قطعنامه‌ای را به شورای امنیت ارائه کرد که در آن نظرسنجی انجام‌شده در کریمه، غیرقانونی اعلام شده بود، اما آن قطعنامه با وتوی روسیه عملاً مسدود شد. وزیر امور خارجه‌ی امریکا عمل روسیه را «یک اقدام قرن نوزدهمی در قرن بیست‌ویک»[۱۶] توصیف کرد و در همان ماه، عضویت روسیه در گروه ۸ (جی۸) از سوی ایالات‌متحده و متحدانش، تعلیق شد. همچنین از آن سال به بعد سلسله‌ای از تحریم‌های غربی و آمریکایی علیه روسیه اعمال شد که روابط دو کشور را روزبه‌روز بغرنج‌تر نمود.
۵-۲- بحران سوریه
پس از گذشت حدود چهار سال از آغاز جنگ داخلی در سوریه، روسیه با درخواست رسمی دولت آن کشور، در ماه سپتامبر سال ۲۰۱۵ میلادی با ورود جدی به موضوع، به پشتیبانی هوایی از ارتش سوریه پرداخت. این در حالی بود که ایالات‌متحده از آغاز بحران، به اعمال تحریم علیه دولت سوریه و پشتیبانی مالی و نظامی از تروریست‌های حاضر در آن کشور پرداخته بود. عمده‌ترین مسئله‌ی مورد اختلاف آمریکا و روسیه در موضوع سوریه را می‌توان سرنوشت بشار اسد دانست. ایالات‌متحده به‌هیچ‌وجه نمی‌پذیرفت که اسد باید جزئی از راه‌حل سیاسی در آینده‌ی سوریه باشد، درحالی‌که روسیه بر این امر اصرار داشت.
مجموع اختلافاتی که میان روسیه و آمریکا به وجود آمد به حدی بود که ویتالی چورکین، نماینده‌ی روسیه در سازمان ملل، روابط دو کشور را از سال ۱۹۷۳ (جنگ اعراب و رژیم صهیونیستی) به بعد در بدترین وضعیت ممکن توصیف کرد.[۱۷]
۳-روسیه در اسناد راهبردی ایالات‌متحده
با توجه به اینکه بررسی دیدگاه ایالات‌متحده در قبال روسیه در اسناد راهبردی این کشور، خود مجالی جدا می‌طلبد، در این بخش تنها به این دیدگاه در اسناد راهبردی منتشرشده در دولت ترامپ پرداخته می‌شود. در دولت مذکور، طی حدود یک سال گذشته سه سند راهبردی منتشر شده است که عبارت‌اند از: راهبرد امنیت ملی، بازبینی وضعیت هسته‌ای و راهبرد دفاعی ایالات‌متحده.
۱-۳- راهبرد امنیت ملی:
در اولین راهبرد امنیت کلی ایالات‌متحده در دوره‌ی ترامپ، روسیه در کنار چین، به‌عنوان کشوری تجدیدنظرطلب معرفی شده که نفوذ آمریکا را به چالش کشیده و تلاش دارد امنیت و رفاه آن کشور را تهدید نماید. راهبرد امنیت ملی آمریکا همچنین روسیه را به تلاش برای بسته‌تر نمودن اقتصاد، توسعه‌ی نیروی نظامی، کنترل اطلاعات، سرکوب جوامع و بسط نفوذ خویش، متهم کرده است.[۱۸] به‌صورت کلی، اتهامات زیر در راهبرد امنیت ملی ایالات‌متحده علیه روسیه مطرح شده است:
- تلاش برای توسعه‌ی توانمندی‌ها و تسلیحاتی که بتوانند زیرساخت‌های حیاتی و ساختار کنترل و تسلیحات آمریکا را مورد تهدید قرار دهند؛
استفاده از جریان اطلاعات و ابزارهای آن، جهت سست کردن پایه‌های دموکراسی؛
تلاش برای ایجاد یک نظم جهانی در تقابل با ارزش‌ها و منافع ایالات‌متحده؛
تلاش برای بازیابی قدرت خویش و ایجاد حوزه‌های نفوذ در اطراف مرزهای آن کشور؛
تضعیف نفوذ امریکا در جهان و جدا کردن آن کشور از متحدانش؛
سرمایه‌گذاری در ظرفیت‌های نظامی (از قبیل توانمندی‌های هسته‌ای) که تهدیدی علیه موجودیت ایالات‌متحده است؛
سرمایه‌گذاری در ظرفیت‌های بی‌ثبات ساز سایبری و استفاده از این توان برای تحت‌تأثیر قرار دادن افکار عمومی در سراسر جهان؛
دخالت در امور سیاسی داخلی دیگر کشورها با مدرن‌سازی تاکتیک‌های براندازانه؛
به چالش کشیدن مزیت‌های ژئوپلتیک ایالات‌متحده و تلاش برای تغییر نظم جهانی به نفع خود؛
تمرکز سرمایه‌گذاری در جهان درحال‌توسعه جهت کسب مزیت‌های رقابتی علیه ایالات‌متحده؛
اعمال‌نفوذ اقتصادی در بخش‌هایی از اروپا و آسیای مرکزی از طریق کنترل انرژی و دیگر زیرساخت‌های کلیدی؛
تلاش برای تضعیف اعتبار تعهد آمریکا در قبال اروپا و تضعیف اتحاد فرا آتلانتیکی؛
تلاش برای تضعیف نهادها و دولت‌های اروپایی؛
اراده جهت خدشه بر حاکمیت دولت‌های منطقه؛
ارعاب همسایگان از طریق رفتارهای تهدیدآمیز هسته‌ای و نظامی؛
تلاش برای تداوم سیاست‌های شکست‌خورده‌ی جنگ سرد از طریق تقویت متحدان کوبایی این کشور.
آخرین نسخه‌ی این سند که در اوایل فوریه‌ی ۲۰۱۸ منتشر شد، اتهاماتی را در حوزه‌های نظامی و هسته‌ای متوجه روسیه کرده و عملاً آن کشور را مورد تهدید قرار داده است. در این سند ادعا شده روسیه، ایالات‌متحده و ناتو را موانعی در راستای تحقق اهداف بی‌ثبات کننده‌ی ژئوپلتیک خود در منطقه‌ی اوراسیا می‌بیند. روسیه ظرفیت نیروهای غیرهسته‌ای خود را جهت اعمال‌نفوذ بر مناطق پیرامون خود افزایش داده و بسیاری از تعهدات مهم خود را زیر پا گذاشته است. سیاست‌ها و راهبردهای امنیت ملی روسیه مشتمل بر استفاده‌ی اولیه‌ی محدود از سلاح‌های هسته‌ای جهت تغییر موازنه در هرگونه جنگ احتمالی علیه خود است؛ این رویکرد، از سوی برخی محافل آمریکایی به دکترین «تشدید جهت عدم تشدید»[۱۹] معروف شده است. به این معنی که روسیه در ابتدای هرگونه درگیری، با استفاده‌ی محدود و اولیه از تسلیحات هسته‌ای به‌گونه‌ای که طرف مقابل توان «ضربه‌ی دوم» را از دست بدهد، توازن را به نفع خود تغییر داده و از شدت‌یابی منازعه به ضرر خود در آینده جلوگیری به عمل می‌آورد. در این سند آمده است ایالات‌متحده تحت هر شرایطی قادر خواهد بود ارزشمندترین داشته‌های رهبران روسیه را تحت خطر قرار دهد. همچنین ذکر شده بازدارندگی مؤثر ایالات‌متحده در مقابل روسیه، باید آن کشور را متوجه عواقب هرگونه محاسبه‌ی غلط راجع به استفاده‌ی اولیه و محدود از تسلیحات اتمی نماید و آمریکا را قادر سازد اهداف مختلفی را در طول هر بحران یا منازعه‌ای، با خطر مواجه کند.[۲۰]
خلاصه‌ی آخرین سند راهبرد دفاعی آمریکا که در اوایل سال جاری میلادی منتشر شد، عملاً وزارت دفاع ایالات‌متحده را به سمت رویارویی با روسیه و چین سوق داده است. در این خلاصه‌ی یازده‌صفحه‌ای، ده بار از روسیه نام برده شده که در همه‌ی موارد، این کشور تهدید و چالشی علیه امنیت آمریکا و اروپا عنوان شده است.
۳-۳- سند راهبرد دفاعی ایالات‌متحده
خلاصه‌ی آخرین سند راهبرد دفاعی آمریکا که در اوایل سال جاری میلادی منتشر شد، عملاً وزارت دفاع ایالات‌متحده را به سمت رویارویی با روسیه و چین سوق داده است. در این خلاصه‌ی یازده‌صفحه‌ای، ده بار از روسیه نام برده شده که در همه‌ی موارد، این کشور تهدید و چالشی علیه امنیت آمریکا و اروپا عنوان شده است. مطابق این سند، به دلیل مقیاس (بالای) تهدیدی که روسیه و چین متوجه امنیت و رفاه ایالات‌متحده می‌کنند و پتانسیلی که برای افزایش این تهدید وجود دارد، رقابت راهبردی با این دو کشور اولویت اصلی وزارت دفاع ایالات‌متحده است که سرمایه‌گذاری بالایی می‌طلبد. اهم مسائلی که در این سند علیه روسیه ادعا شده است، عبارت‌اند از:
- تجاوز به کشورهای همسایه؛
تلاش برای استفاده از نوعی حق وتو علیه تصمیمات دیپلماتیک، اقتصادی و امنیتی کشورهای همسایه؛
تلاش برای ایجاد یک جهان منطبق با الگوی اقتدارگرایانه‌ی خود؛
تلاش برای متلاشی کردن سازمان پیمان آتلانتیک شمالی؛
تلاش برای تغییر ساختارهای اقتصادی و امنیتی غرب آسیا (خاورمیانه) به نفع خود؛
تضعیف نظم بین‌المللی کنونی از داخل آن نظام، با استفاده از مزیت‌ها و زیر پا گذاشتن قوانین آن.
۴-ایالات‌متحده در اسناد راهبردی روسیه
پیش از بررسی اسناد راهبردی روسیه، باید متذکر شد اسناد راهبردی این کشور همانند ایالات‌متحده به‌صورت سالانه منتشر نمی‌شوند و آخرین اسناد راهبردی مرتبط با سیاست خارجی و امنیتی این کشور، مربوط به سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ است.
۱-۴- راهبرد امنیت ملی[۲۱]
این سند که در دسامبر سال ۲۰۱۵ میلادی از سوی ولادیمیر پوتین ابلاغ شد، اشاراتی –هرچند کوتاه- به ایالات‌متحده دارد. بند ۱۲ این سند، علت مخالفت ایالات‌متحده و متحدانش با روسیه را، اتخاذ سیاست خارجی و داخلی مستقل از سوی این کشور دانسته و سیاست مهار روسیه را شکل‌دهنده‌ی فشارهای وارده بر این کشور در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و نظامی می‌داند. بند ۱۷ راهبرد امنیت ملی روسیه، تنش‌آفرینی‌های غرب در منطقه‌ی اوراسیا را دارای تأثیراتی منفی بر منافع آن کشور دانسته و اظهار می‌دارد: «حمایت آمریکا و اتحادیه‌ی اروپا از کودتای ضد قانون اساسی در اوکراین، به وجود آورنده‌ی رشته‌ای از ناامنی‌ها در اروپا و در نزدیکی مرزهای روسیه بوده است.»
۲-۴- سند راهبردی سیاست خارجی فدراسیون روسیه[۲۲]
آخرین سند راهبردی مرتبط با سیاست خارجی روسیه، «سند راهبردی سیاست خارجی فدراسیون روسیه» است که در دسامبر ۲۰۱۶ انتشار یافته است. مطابق این سند، با توجه به آنکه این کشور خود را در کنار ایالات‌متحده دارای مسئولیت ویژه‌ای جهت تأمین ثبات استراتژیک در سطح جهان و امنیت بین‌الملل می‌داند، خواهان روابط متقابل دوستانه با این کشور است. همچنین روسیه بر این باور است که گفتگو با آمریکا راجع به مسائل دوجانبه و بین‌المللی تنها در صورتی می‌تواند پیش رود که از مواضع برابر، بر اساس اعتماد متقابل، با توجه به منافع طرفین و بدون دخالت در امور داخلی باشد. روسیه همچنین اختیارات و صلاحیت‌های فراسرزمینی‌ای را که ایالات‌متحده ورای حقوق بین‌الملل برای خود قائل است به رسمیت نشناخته و هرگونه تلاش جهت اعمال فشار نظامی، سیاسی، اقتصادی یا هر نوع دیگر از فشار را غیرقابل‌قبول دانسته و این حق را برای خود قائل است که به اقدامات خصمانه پاسخ دهد. این پاسخ، شامل تقویت سامانه‌های دفاعی ملی و اتخاذ اقدامات تلافی‌جویانه یا نامتقارن نیز می‌شود.[۲۳]
در این سند، روسیه همچنین به همکاری سازنده با آمریکا معتقد است، درصورتی‌که با توجه به ارتباط غیرقابل‌انکار جنگ‌افزارهای راهبردی تهاجمی و تدافعی و ضرورت تبدیل خلع سلاح هسته‌ای به یک پروسه‌ی چندجانبه باشد. این کشور همچنین معتقد است گفتگوهای بیشتر راجع به کاهش تسلیحات راهبردی تهاجمی تنها در صورتی امکان‌پذیر است که تمام عوامل مؤثر بر ثبات استراتژیک جهان، بدون هیچ استثنایی مد نظر قرار گیرند. این کشور همچنین ایجاد سامانه‌های دفاع موشکی را در سراسر جهان، تهدیدی علیه امنیت ملی خود دانسته و حق انجام اقدامات تلافی‌جویانه را برای خود قائل شده است.[۲۴]
این کشور از گسترش ناتو و اتحادیه‌ی اروپا انتقاد کرده و آن را تجلی بسیاری از مشکلات منطقه‌ی یورو آتلانتیک طی ۲۵ سال اخیر دانسته است. در سند سیاست خارجی روسیه، آمده است: «سیاست سد نفوذی که ایالات‌متحده و متحدان آن کشور علیه روسیه در حال پیگیری‌اند و فشارهایی که از سوی آن‌ها علیه این کشور در حال اعمال است، ثبات منطقه‌ای و جهانی را با چالش مواجه ساخته است.»[۲۵]
۵-چشم‌انداز روابط دو کشور و تأثیر آن بر نظم و امنیت بین‌المللی
همان‌گونه که ذکر شد، روابط روسیه و ایالات‌متحده طی دهه‌ی اخیر روندی را طی کرده که ادامه‌ی آن، می‌تواند تضعیف نظم کنونی را در بسیاری از حوزه‌های بین‌المللی در پی داشته باشد. باآنکه گمان می‌رفت با آغاز ریاست جمهوری دونالد ترامپ در ایالات‌متحده، این روند متوقف و یا حداقل کند شود، نه‌تنها این اتفاق نیفتاد، بلکه پیش‌بینی‌ناپذیری و عقلانیت غیرمعمول کاخ سفید در این دوره، عملاً چشم‌انداز روشنی را در برابر روابط دو کشور قرار نمی‌دهد. وی طی دوران یک‌ساله‌ی ریاست جمهوری خود به اقداماتی دست‌زده که نظم بین‌الملل را دست‌کم در حوزه‌های امنیتی، نظامی، اقتصادی و تجاری مورد تهدید قرار داده است. تضعیف و حتی تهدید موجودیت پیمان آتلانتیک شمالی، خروج از معاهده‌ی زیست‌محیطی پاریس، موشک‌باران محدود سوریه، تهدید توافق هسته‌ای با ایران، افزایش سطح تنش در شبه‌جزیره‌ی کره و دیگر حوزه‌های حیاتی چین و جرقه‌های آغاز یک جنگ جهانی در حوزه‌ی تجارت، تنها بخشی از سیاست‌های مخرب ایالات‌متحده طی یک سال اخیر است. هرچند امروزه با سر برآوردن قدرت‌هایی نظیر چین و هند و فروپاشی ابرقدرت شرق، روابط آمریکا و روسیه تأثیر دوران جنگ سرد را بر نظم و امنیت بین‌المللی ندارد، بااین‌حال روابط توأم با تنش با روسیه، نه‌تنها کمکی به حل مسائل مذکور نمی‌کند، بلکه به‌نوعی کاتالیزگر این نابسامانی‌ها محسوب می‌شود. روابط خصومت‌آمیز دو کشور می‌تواند وضعیت موجود را در حوزه‌های گوناگون از قبیل ساختار شورای امنیت، رژیم‌های کنترل تسلیحات، خلع سلاح و عدم اشاعه‌ی هسته‌ای، تجارت آزاد و دیگر حوزه‌ها، دستخوش تغییراتی جدی نماید.
۶-جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
اتحادیه‌ی جماهیر شوروی و ایالات‌متحده، به مدت چند دهه پس از جنگ جهانی دوم با یکدیگر در چنان رقابتی قرار داشتند که دوره‌ی پس از جنگ جهانی تا اندکی پیش از فروپاشی شوروی، به جنگ سرد موسوم شد. این دوره که با مشخصاتی نظیر رقابت‌های تسلیحاتی، رقابت‌های ژئوپلتیک و جنگ فرهنگی و رسانه‌ای شناخته می‌شود، پس از فروپاشی شوروی تا مدتی متوقف شد؛ بااین‌حال، با گذشت زمانی نه‌چندان طولانی، واقعیت‌های ژئوپلیتیک بار دیگر خود را بر مناسبات دو کشور حاکم کرد. در حال حاضر روسیه و آمریکا در حوزه‌هایی نظیر قراردادهای دوجانبه‌ی کنترل تسلیحات، اتهامات متقابل دخالت در امور داخلی یکدیگر، الحاق کریمه و تحریم‌های آمریکا علیه روسیه با یکدیگر اختلاف داشته و بلکه در برخی از این حوزه‌ها در حال نزاع‌اند. سطح اختلاف میان دو کشور به حدی است که برخی، آن را با منازعات جنگ سرد مقایسه کرده‌اند. بررسی اسناد راهبردی دو کشور، بیانگر آن است که هریک از طرفین، سطح بالایی از تهدید برای طرف مقابل قائل‌اند. این تهدید برای ایالات‌متحده به حدی است که روسیه را در کنار چین، بزرگ‌ترین تهدید در سطح بین‌المللی برای خود به شمار آورده است. تحلیل و بررسی روندها و رویدادهای میان دو کشور، نشان داده که علیرغم آنکه گمان می‌شد ریاست جمهوری دونالد ترامپ تا حدی از شدت منازعات دو کشور بکاهد، سیر اختلافات میان دو کشور همچنان ادامه داشته و نشانه‌ای مبنی بر کاهش این اختلافات به چشم نمی‌خورد. تداوم این‌گونه روابط، می‌تواند در بلندمدت، تأثیراتی مهم در بسیاری از ساختارها و حوزه‌های بین‌المللی بر جای بگذارد.
میلاد معین‌الدینی
منابع و پی نوشت ها:
[۱] به‌عنوان نمونه، بنگرید به:
Chris Graham, When US and Russian presidents meet – a timeline of relations, The Telegraph, July 7, 2013, at:
https://www.telegraph.co.uk/news/0/us-russian-presidents-meet-history-hangs-heavy-trump-putin-summit/.
[۲] به‌عنوان نمونه، بنگرید به:
Russia’s United Nations Ambassador: Tensions with US are probably worst since 1973, Independent, October 15, 2016, at:
http://www.independent.com.mt/articles/2016-10-15/world-news/Russia-s-United-Nations-Ambassador-Tensions-with-US-are-probably-worst-since-1973-6736165242.
[۳]Michael Laris, In China, Yeltsin Lashes Out at Clinton, Washington Post, December 10, 1999, at:
https://www.washingtonpost.com/wp-srv/WPcap/1999-12/10/123r-121099-idx.html.
[۴] Terence Neilan, Bush Pulls Out of ABM Treaty; Putin Calls Move a Mistake, The New York Times, December 13, 2001, at:
http://www.nytimes.com/2001/12/13/international/bush-pulls-out-of-abm-treaty-putin-calls-move-a-mistake.html.
[۵] Treaty Between the United States of America and the Russian Federation On Strategic Offensive Reductions (The Moscow Treaty), U.S. Department of State, Bureau of International Security and Nonproliferation, May 24. 2002, at:
https://www.state.gov/t/isn/10527.htm.
[۶] Maria Danilova, Russia Warns U.S. on Missile Defense, The Washington Post, June 3, 2007, at:
http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2007/06/03/AR2007060300463.html.
[۷] James Shotter, US and Poland agree $10.5bn missile defence deal, FINANCIAL TIMES, November 18, 2018, at:
https://www.ft.com/content/40037e72-cbe4-11e7-ab18-7a9fb7d6163e.
[۸] New Strategic Arms Reduction Treaty (New SRART).
[۹] U.S. Department of State, Bureau of Arms Control, Verification and Compliance (AVC), at:
https://www.state.gov/t/avc/newstart/.
[۱۰] Intermediate-Range Nuclear Forces Treaty (INF).
[۱۱] Alec Luhn and Julian Borger, Moscow may walk out of nuclear treaty after US accusations of breach, The Guardian, July 29, 2014, at:
https://www.theguardian.com/world/2014/jul/29/moscow-russia-violated-cold-war-nuclear-treaty-iskander-r500-missile-test-us.
[۱۲] Katherine T. Hinkle, Russia’s reactions to the color revolutions, Monterey, California: Naval Postgraduate School, March 2017, p. v.
MARK MAZZETTI and ERIC LICHTBLAU, C.I.A. Judgment on Russia Built on Swell of Evidence, The New York Times, December 11, 2016, at:
https://www.nytimes.com/2016/12/11/us/politics/cia-judgment-intelligence-russia-hacking-evidence.html.
[۱۳] NIKOLAUS VON TWICKEL, Biden ‘Opposes’ 3rd Putin Term, The Moscow Times, March 11, 2011, at:
https://themoscowtimes.com/news/biden-opposes-3rd-putin-term-5538.
[۱۴] Putin: US Always Interfered in Russian Elections, Especially in 2012, Sputnik, June 16, 2017, at:
https://sputniknews.com/politics/201706161054681451-usa-always-interferes-russia-elections/.
[۱۵] Jonathan Masters, Russia, Trump, and the 2016 U.S. Election, Council on Foreign Relations, December 1, 2017, at:
https://www.cfr.org/backgrounder/russia-trump-and-2016-us-election.
[۱۶] John Kerry, Interview With David Gregory of NBC’s Meet the Press, U.S. Department of State, March 2, 2014, at:
https://2009-2017.state.gov/secretary/remarks/2014/03/222721.htm.
[۱۷] Russia’s United Nations Ambassador: Tensions with US are probably worst since 1973, Independent, October 15, 2014, at:
http://www.independent.com.mt/articles/2016-10-15/world-news/Russia-s-United-Nations-Ambassador-Tensions-with-US-are-probably-worst-since-1973-6736165242.
[۱۸] National Security Strategy, p. 2.
[۱۹] Escalate to de-escalate doctrine.
[۲۰] Nuclear Posture Review 2018, p. 16, 17.
[۲۱] Russian National Security Strategy, December 2015, at:
http://static.kremlin.ru/media/events/files/ru/l8iXkR8XLAtxeilX7JK3XXy6Y0AsHD5v.pdf.
[۲۲] Foreign Policy Concept of the Russian Federation.
[۲۳] Foreign Policy Concept of the Russian Federation (approved by President of the Russian Federation Vladimir Putin on November 30, 2016), The Ministry of Foreign Affairs of The Russian Federation, 1 Dec. 2016, at:
http://www.mid.ru/en/foreign_policy/official_documents/-/asset_publisher/CptICkB6BZ29/content/id/2542248.
[۲۴] Ibid.
[۲۵] Ibid.
مرجع : اندیشکده راهبردی تبیین
کد مطلب : ۷۲۵۱۲۴
منتخب
۳۰ فروردين ۱۴۰۳
۲۹ فروردين ۱۴۰۳
۲۹ فروردين ۱۴۰۳
۲۸ فروردين ۱۴۰۳
۲۷ فروردين ۱۴۰۳
۲۷ فروردين ۱۴۰۳
۲۶ فروردين ۱۴۰۳
۲۶ فروردين ۱۴۰۳
۲۵ فروردين ۱۴۰۳
پیشنهاد ما
