اهميت فزاينده سازمان شانگهاي

اواسط ژوئن 2009 در شهر يكاترينبورگ دو نشست هاي سران سازمان شانگهاي و بلوك اقتصادي بريچ (برزيل، روسيه، هند و چين) برگزار خواهند شد كه روسيه با عنايت به موقعيت ممتاز خود در اين دو نشست به تقويت موقعيت خود در منطقه و سطح جهاني مبادرت كند. چندي پيش دميتري مدويديف، رئيس جمهور روسيه با دبيران شوراي امنيت كشورهاي عضو سازمان شانگهاي ملاقات و طي سخناني بر توسعه اين سازمان به عنوان يكي از اولويت هاي سياست خارجي روسيه تأكيد كرد. شايان تأمل اينكه در راهبرد جديد امنيت ملي روسيه تا سال 2020 نيز تقويت و تحكيم اين سازمان نيز به نحوي خاص مورد تأكيد قرار گرفته است . اما، علت التفات شايان تأمل مسكو به سازمان همكاري هاي شانگهاي چيست؟
مساحت عمومي كشورهاي عضو سازمان شانگهاي معادل سه پنجم قاره اورآسيا و جمعيت آن نيز يك چهارم جمعيت كره زمين است. يك چهارم ذخاير و توليد جهاني نفت، يك سوم ذخاير جهاني گاز و نيمي از ذخاير كشف شده اورانيوم نيز در كشورهاي عضو اين سازمان قرار دارد. با عنايت به برنامه ريزي هاي صورت گرفته براي توسعه و تقويت اين سازمان از جمله شكل دهي به نهادي خاص در حوزه انرژي درآن به نظر مي رسد قدرت اين نهاد به نحو روزافزوني درحال فزوني است .
به عنوان نمونه، در باب افزايش توان نفوذ گذاري اين سازمان مي توان به موضوع پايگاه هوايي «ماناس» قرقيزستان اشاره كرد. شايان يادآوري است كه اين سازمان در نشست سران خود در سال 2005 خواهان تخليه اين پايگاه از نيروهاي آمريكايي به علت پايان مرحله فعال عمليات نظامي در افغانستان شده بود. به همين واسطه بود كه كشورهاي غربي پس از اين نشست و برگزاري رزمايش مشترك نيروهاي حافظ صلح سازمان شانگهاي بحث هايي را در خصوص احياي پيمان ورشو و ظهور قدرت «ضد ناتو» يي جديد مبادرت كردند. بايد به اين مهم نيز عنايت داشت كه شكل گيري چنين ائتلافي در گستره اورآسيا هميشه «كابوس » سياستمداران غربي بوده است. زبيگنو برژينسكي در كتاب «صفحه شطرنج» در اين خصوص آورده؛ «تشكيل ائتلاف با شركت چين، روسيه و احتمالاً ايران بزرگ ترين محور تحولات آينده خواهد بود ».
با اين وجود، هنوز زود است كه سازمان شانگهاي به عنوان نيروي تمام عيار مقابل ناتو فرض شود. اين سازمان از نظر نظامي از ناتو ضعيف تر است و تمام توان نظامي آن به مركز منطقه اي ضد تروريستي و رزمايش هاي مشترك
ضد تروريستي آن خلاصه مي شود. اما اين را نيز نبايد از نظر دور داشت كه در حال حاضر، فقط دو سازمان يعني سازمان پيمان امنيت جمعي و سازمان شانگهاي مي توانند با گسترش نفوذ آمريكا و ناتو مقابله كنند. ولي حوزه فعاليت و دامنه تأثير اين دو نيز واجد ويژگي ها و تفاوت هاي خاصي است. سازمان پيمان امنيت جمعي كه در حال افزايش توانمندي خود است، نسبت به سازمان شانگهاي در عرصه بين المللي وزن كمتري دارد. با اين وجود در آن، هيچ يكي از اعضاء در باب نقش برتر روسيه بحثي ندارند، در حالي كه در سازمان شانگهاي رهبري را مي توان توزيع شده دانست .
هند، پاكستان و چين مدعاي هژموني آسيايي دارند و ادعاهاي متقابل سرزميني، مذهبي و هسته اي را نسبت به يكديگر ايراد مي كنند. بنابراين در داخل سازمان شانگهاي انضباط «فولادين» شبيه به آنچه در ناتو جاري است، وجود ندارد. با اين وجود، و با التفات به ضعف هاي مفرط كشورهاي آسياي مركزي، امور جاري در شانگهاي را مي تواند در بينش و سياست روسيه و چين خلاصه دانست. اعضاي سازمان شانگهاي از زمان تشكيل آن در سال 2001، دورنماي توسعه اين سازمان را به گونه هاي متفاوت پيش بيني مي كردند. چين، سازمان شانگهاي را به عنوان يكي از سازوكارهاي اساسي سياست خارجي خود در جهت گسترش نفوذ به آسياي مركزي تلقي كرده و مي كند. پكن در مورد نقش برتر و قابل ملاحظه خود در آينده اين سازمان يقين دارد، چرا كه توان اقتصادي و نظامي اين كشور نسبت به ساير اعضاء و حتي روسيه به نحو فزاينده اي در حال افزايش است .
دولت هاي آسياي مركزي اين سازمان را مكانيسمي براي حفظ موازنه و بازدارندگي ميان دو كشور بزرگ روسيه و چين مي دانند و همين مسئله، يكي از علل برخورد محتاطانه اين كشورها و از حمله قزاقستان با ابتكار روسيه مبني بر گسترش سازمان و از جمله پذيرش ايران است. روسيه هميشه طرفدار افزايش توان سياسي سازمان بوده، زيرا اين امر را عامل مؤثري در جهت برقراري جهان جديد چند قطبي مي داند. برگزاري مشترك نشست سران سازمان شانگهاي و نشست سران «بريچ»در يكاترينبورگ در دوره رياست روسيه بر سازمان شانگهاي مي تواند مؤيدي بر اين مدعا باشد. اين دو نهاد در برگيرنده بزرگترين مراكز رشد اقتصادي و نفوذ سياسي در جهان هستند . مسايل مهم جهاني مانند مقابله با تروريسم بين المللي، چگونگي تأمين امنيت انرژي و غيره نمي توانند بدون مشاركت اين كشورها حل شوند. بنا بر اين، راه كار بهينه توسعه سازمان شانگهاي در معماري جديد جهاني، تبديل تدريجي آن به اتحاديه نظامي- سياسي كارآمدي است كه بتواند به اعضاي خود و همسايگانش در گستره اورآسيا ضمانت هاي امنيت و سياسي واقعي بدهد