آينده سامانه سلاح‌هاي اتمي انگلستان

به گزارش اسلام تایمز٬ موشک‌هاي سامانه اتمي ترايدنت انگلستان به‌صورت شبانه از کارخانه‌اي در نزديکي شهر آلدرماستون که کلاهک‌هاي اتمي سيستم ترايدنت در آن ساخته مي‌شوند به پايگاه زيردريايي‌هاي سامانه ترايدنت در اسکاتلند منتقل مي‌شوند. هيچ‌گونه هشداري مبني بر راديواکتيو بودن محموله‌هاي منتقل شده صادر نمي‌شود و به مردم يا مقامات محلي اطلاعي درباره عبور اين محموله‌هاي اتمي از کنار منازل آن‌ها داده نمي‌شود.

خانم امينه تيلور، مجري برنامه بيگ استوري شبکه پرس‌تي‌وي در همين رابطه با برخي از فعالان و کارشناسان برنامه اتمي انگليس شامل بروس کنت، نايب رئيس کمپين خلع سلاح اتمي، در لندن؛ والتر ولفگانگ، عضو کمپين خلع سلاح اتمي، در لندن؛ دکتر فرانک بارنابي، فيزيکدان اتمي و يکي از دانشمندان برنامه اتمي انگلستان؛ پيتر برت، مدير شرکت خدمات اطلاعات اتمي، در برکشاير انگلستان؛ دکتر لي ويلت، رئيس بخش مطالعات دريايي سازمان مشاوره اي انستيتوي خدمات متحد سلطنتي، در لندن؛ پرفسور نيک گريف، وکيل حقوقي، در لندن گفت‌وگو کرده است که اهم آن به شرح زير است:

تيلور: در شش اوت 1945 و هنگامي که امريکا اولين بمب اتمي را بر شهر هيروشيماي ژاپن فرو ريخت، جهان وارد عصر اتمي شد. سه روز بعد هم امريکا بمب دوم را بر شهر ناکازاکي ژاپن فرو ريخت. هر 2 شهر کاملاً نابود شدند. اگر سخني در اين باره داريد بفرمائيد:

کنت: وقتي خبر بمباران اتمي هيروشيما و ناکازاکي و خاتمه جنگ به‌دنبال اين بمباران را شنيدم يک نوجوان 16 ساله بودم و از شنيدن اين خبر خوشحال شدم. اين احساسي بود که خيلي از انگليسي‌ها آن موقع و قبل از فهميدن ابعاد ماجرا داشتند چون ما ژاپني‌ها را ملت خبيثي قلمداد مي‌کرديم که ديوانه‌وار به جنگ ادامه مي‌دهند و مانع خاتمه جنگ هستند.

تيلور: اما آيا بمباران اتمي هيروشيما و ناکازاکي ضروري بود؟
بستگي دارد که اين سوال را از چه کسي بپرسيد. دولت ترومن دو ميليارد دلار صرف توليد بمب اتمي نموده بود. اين دولت همچنين بدنبال خاتمه يافتن سريع جنگ با حداقل تلفات براي آمريکا بود. اما تاريخ همچنان اين منطق را به چالش مي‌کشد. وينستون چرچيل بعدها گفت: "اين که تصور کنيم بمب اتمي سرنوشت ژاپن را رقم زد اشتباه است. شکست ژاپن پيش از ريخته‌شدن اين بمب قطعي شده بود."

آيا استفاده از بمب اتمي در حقيقت نوعي شاخ و شانه کشيدن براي شوروي و براي نشان دادن اين‌که امريکا دست بالا را در توانايي نظامي دارد، نبود؟ در واقع بسياري حمله اتمي به هيروشيما را کليدزننده جنگ سرد مي‌دانند.

ولفگانگ: بسياري از مردم روايت رسمي را مبني بر اين‌که استفاده از بمب اتمي براي به تسليم واداشتن ژاپن ضروري بود باور کردند. اما اين روايت به‌هيچ وجه حقيقت ندارد. به‌هيچ وجه نيازي به استفاده از بمب اتمي براي به تسليم واداشتن ژاپن نبود و در حقيقت ژاپني‌ها در آن برهه خواهان مطلع شدن از شرايط تعيين شده طرف مقابل براي تسليم شدن ژاپن شده بودند. تنها علت استفاده از اين نوع بمب ترساندن روس‌ها بود و هيچ علت ديگري نداشت.

تيلور: اگر اين برداشت صحيح باشد، اين باور که سلاح‌هاي اتمي بيش از آن‌که يک ضرورت دفاعي باشند يک ابزار سياسي و اهرم فشار ديپلماتيک هستند، تقويت و تاييد مي شود. سابقه اتمي انگلستان چيست؟ ما براي يافتن پاسخ نزد دکتر بارنابي، فيزيکدان اتمي و يکي از اولين دانشمندان جواني که با برنامه اتمي انگلستان همکاري داشت و همچنين در تاسيسات جديد اتمي کشور در آلدرماستون فعاليت مي‌کرد رفتيم. هدف برنامه اتمي انگلستان چه بود؟

بارنابي: انگليسي‌ها نقش مهمي در برنامه اتمي امريکا موسوم به پروژه منهتن که هدف آن توليد نوعي سلاح اتمي در امريکا بود، داشتند و پس از اين‌که جنگ به پايان رسيد امريکايي‌ها تصميم گرفتند ديگر با انگليسي‌ها در اين زمينه همکاري نکنند و خودشان به تنهايي پيش روند، در نتيجه وزير امور خارجه وقت انگليس فکر کرد، انگلستان هم بايد سلاح اتمي در اختيار داشته باشد تا بتواند در جمع بزرگان و ابرقدرت‌ها حرفي براي گفتن داشته باشد.

تيلور: در اکتبر 1952 انگليس به سومين کشور آزمايش‌کننده سلاح اتمي تبديل شد. پيش از آن و در سال 1946 ارنست بوين، وزير خارجه اين کشور گفته بود: "ما بايد اين سلاح را داشته باشيم. من اين را براي خودم نمي‌خواهم اما نمي‌خواهم هيچ‌يک از وزراي‌ خارجه آينده کشورمان مانند آن‌چه براي من اتفاق افتاد، توسط وزير امور خارجه آمريکا تحقير شوند. ما بايد به هر قيمت اين سلاح را داشته باشيم و پرچم انگيس را روي آن نصب کنيم."

بدين ترتيب مشاهده مي‌کنيم که براي انگليس داشتن سلاح اتمي با غرور ملي گره خورد. آيا در آن زمان، مردم انگليس هم خواهان سلاح اتمي بودند؟

بارنابي: بله. البته در آن برهه هم مانند حالا دولت‌ها متخصص تبليغات و باوراندن و قبولاندن خواسته‌هايشان به مردم بودند.

پرس تي وي: چگونه شد که موضع شما درباره سلاح‌هاي اتمي تغيير کرد؟

بارنابي: وقتي اولين‌بار منفجر شدن يک بمب اتمي را ديدم، اعتقادم را به آن‌ها از دست دادم چون شدت تخريب و ويراني اين بمب‌ها را به عينه ديدم و برايم مسجل شد که استفاده از چنين بمب‌هايي در مناطق مسکوني فاجعه‌بار خواهد بود و از بين بردن و کنار گذاشتن اين بمب‌ها را ضروري يافتم.

تيلور: وضعيت کنوني سامانه موشکي اتمي انگلستان چگونه است؟

اين سامانه از چهار زيردريايي داراي 200 کلاهک اتمي تشکيل شده است که در پايگاه نيروي دريايي انگليس در شهر کلايد اسکاتلند استقرار يافته‌اند. يکي از اين چهار زيردريايي همواره در حال گشت‌زني است و به‌عنوان عامل بازدارنده دفاعي در دريا عمل مي کند. اين زيردريايي مي‌تواند براي دوره‌هاي سه ماهه به همه جاي جهان برود و داراي 16 موشک ترايدنت و 48 کلاهک اتمي است. حتي خدمه اين زيردريايي هم از مکان دقيق آن مطلع نيستند.
هدف از گشت‌زني‌هاي اين زيردريايي به دور دنيا اين است که دشمنان انگلستان از محل دقيق آن خبر نداشته باشند و نتوانند با آن مقابله کنند.

زيردريايي دوم همواره در حالت آماده‌باش قرار دارد. سومين زيردريايي براي اهداف آموزشي مورد استفاده قرار مي‌گيرد و چهارمي هم خارج از آب در پايگاه نظامي نگهداري مي‌شود.

انگلستان هم اکنون درگير اين مسأله است که به چه شکل و چگونه سامانه اتمي ترايدنت را نوسازي و به روز رساني نمايد. تصميم به نوسازي اين سامانه که از سال 1994 عملياتي شده است در سال 2006 توسط توني بلر، نخست وزير وقت گرفته شد. بلر در آن زمان اين‌گونه استدلال کرد که کنار گذاشتن دفاع اتمي از جانب انگلستان اقدامي نابخردانه و خطرناک خواهد بود.
اين درحالي بود که بسياري با نوسازي اين سامانه مخالف بودند و دو سوم شرکت کنندگان در يک نظرسنجي سراسري، مخالفت خود را با اين نوسازي اعلام کرده بودند.

البته به‌نظر مي‌رسد علت عمده اين مخالفت‌ها نه به خاطر ماهيت غيرانساني و غيراخلاقي سلاح‌هاي اتمي، بلکه به علت هزينه اين نوسازي که 15 تا 20 ميليارد دلار برآورد شده بود، باشد.

درباره جايگزيني سامانه ترايدنت هم راهکارهاي گوناگوني مطرح شده است. عده‌اي خواهان جايگزيني دقيق اين سامانه با سامانه‌اي جديد هستند. عده‌اي ديگر خواهان جايگزيني يک سيستم ارزان‌تر مستقر در خشکي با سيستم کنوني هستند و گروهي ديگر از تداوم عمر مفيد موشک‌هاي سامانه کنوني صحبت به ميان مي‌آورند.

وزارت دفاع انگلستان در پاسخ به درخواست برنامه بيگ استوري درباره آينده سامانه ترايدنت جوابيه‌اي را با مضمون زير منتشر نمود:

جوابيه وزارت دفاع انگلستان: دولت نسبت به حفظ و تداوم سامانه بازدارنده اتمي انگلستان متعهد است. مع‌الوصف، دولت سياست اتمي خود و نيز تمديد و نوسازي سامانه ترايدنت را با دقت مورد بررسي قرار خواهد داد تا مقرون به‌صرفه بودن اين سامانه را در چارچوب سند دفاعي و امنيتي استراتژيک تضمين نمايد."

تيلور: ما به آلدرماستون در استان برکشاير، مرکز برنامه اتمي انگلستان و همچنين مکان اعتراضات مداوم نسبت به استفاده از سلاح‌هاي اتمي در طول 25 سال اخير رفتيم. سپس در آن‌جا با پيتر بورت، از شرکت خدمات اطلاعات اتمي ديدار کرديم. پس از آن‌که دولت انگلستان سهم 33 در صدي خود را در شرکت فروخت مالک اين شرکت، شرکت‌هاي امريکايي جيکوبز، لاکهيد مارتين و سرکو هستند.

چند روز قبل از آمدن ما، يک آتش سوزي بزرگ که مدت چهار ساعت ادامه داشت در کارخانه به‌وقوع پيوست.

اين درحالي بود که مسئولان اين شرکت همواره خطرناک بودن اين کارخانه و عمليات آن را براي ساکنان اطراف ردّ کرده و درباره آتش سوزي اخير هم بيانيه‌اي به اين مضمون منتشر نمود: تحقيق کامل و جامعي درباره دلايل اين رويداد، که هيچ‌گونه نشت راديولوژيک در پي نداشته است، انجام خواهد شد.

در طول زماني که ما از تاسيسات اتمي آلدرماستون فيلمبرداري مي‌کرديم حضور گسترده نيروهاي پليس به‌چشم مي‌خورد و يک افسر پليس همه جا در کنار ما حضور داشت.

هم اکنون دو دهه و نيم است که گروهي از زنان فعال مخالف سلاح هسته‌اي، در کنار اين تاسيسات چادر زده‌‌اند.

اقدامات آن‌ها بخشي از کمپين خلع سلاح اتمي در انگليس به شمار مي‌آيد که چندين دهه قبل آغاز شده است. اين نهضت که در سال 1958 در لندن و در پي يک گردهمايي تشکيل شد، در اوج جنگ سرد در دهه هفتاد و نيز هنگامي‌که جهان در هراس از يک آخر الزمان اتمي به‌سر مي‌برد جان گرفت.

کنت: اين‌که ما خواهان مذاکره در خصوص پيماني هستيم که پيش نويس آن امضاء شده است، آن‌چنان هم خواسته راديکالي نيست. اما دولت ما به‌خاطر ملي‌گرايي افراطي موجود تن به خواسته‌هاي ما نمي‌دهد و اين سلاح‌هاي اتمي را بخشي از هويت ملي ما قلمداد مي‌کند در حالي‌که اين‌طور نيست.

تيلور: ما سري به انستيتوي خدمات متحد سلطنتي موسوم به روسي که يک سازمان مشاوره‌اي درباره سياست‌هاي دفاعي دولت است زديم.
بسياري از مردم با توجه به اين که در اين روزها بودجه‌هاي اقتصادي رياضت‌کشانه شده است، صرف هزينه‌هاي هنگفت براي اين سامانه اتمي را نمي‌پذيرند. با توجه به اين موضوع و اين‌که مدت‌هاست هيچ کشوري قصد حمله يا تعرض به انگليس را نداشته است، شما نياز به اين سامانه و خرج کردن براي آن را چگونه توجيه مي‌کنيد؟

ويلت: سلاح‌هاي اتمي يک حقيقت هستند و ما بايد با در نظر گرفتن اين حقيقت و اين‌که در دنيايي زندگي مي‌کنيم که در آن سلاح‌هاي اتمي يک حقيقت حي و حاضر هستند اقدام نماييم. همچنين بايد به اين نکته واقف باشيم که ما يک قدرت جهاني هستيم که منافعي جهاني داريم و درست است که مرزهاي ما هم اکنون با تهديدي مواجه نيستند اما ما به‌عنوان يک قدرت جهاني منافعي در جهان داريم که ديگر کشورهاي داراي قدرت اتمي ممکن است در آينده بخواهند به‌دليلي اين منافع را تهديد نمايند. براي مثال ما در زمينه منابع انرژي به بازارهاي خارجي متکي هستيم. ما براي تامين انرژي پايدار انگلستان و اروپاي غربي به روسيه محتاجيم و روسيه دومين قدرت اتمي جهان است و درست است که روسيه در حال حاضر دشمن ما نيست اما در رده کشورهاي داراي رفتار غير دوستانه نسبت به ما قرار مي گيرد.

ولفگانگ: دليل اين‌که انگلستان سلاح اتمي دارد و مي‌خواهد داشته باشد اين است که وقتي شما امپراطوري خودتان را از دست مي‌دهيد و کشور ديگري تبديل به ابرقدرت اصلي جهان مي‌شود شما دل‌تان مي‌خواهد با استفاده از ابزاري چون سلاح اتمي هم‌چنان در جايگاه يک ابرقدرت باقي بمانيد.

بارنابي: ترايدنت استفاده نظامي ندارد و کارکردهاي سياسي آن است که براي انگلستان مطرح است. انگلستان داشتن ترايدنت را ابزاري براي نگه‌داشتن کرسي خود در شوراي امنيت مي‌داند.

ويلت: تاريخ به ما نشان مي‌دهد که ملت‌ها همواره نيازهاي ملي براي رفتن به جنگ پيدا خواهند کرد و اين وضعيت تغيير نخواهد کرد. تضاد منافع ملي ملت‌ها اجتناب ناپذير است اما از هنگامي که دوران اتمي با استفاده از سلاح اتمي در پايان جنگ جهاني دوم آغاز شد شاهد هيچ جنگ عمده‌اي بين دولت‌ها نبوده‌ايم. در واقع نقش بازدارندگي سلاح‌هاي اتمي باعث شده است تا دولت‌ها امکان رفتن به جنگ و پيروزي را محتمل نبينند.

کنت: منطق و انسانيت به ما مي‌گويد اين سلاح‌ها از ما دفاع نمي‌کنند. آيا سلاح‌‌هاي اتمي ما باعث شد آرژانتيني‌ها بترسند و از اشغال جزاير فالکلند بپرهيزند؟چه بر سر شوروي در افغانستان آمد؟ آيا سلاح‌هاي اتمي شوروي مانع شکست آن در افغانستان شد؟ آيا سلاح‌هاي اتمي آمريکا جلوي شکست آنرا در ويتنام گرفتند؟بنابراين سلاح‌هاي اتمي تنها نماد امنيت هستند و خود امنيت نيستند.

تيلور: در حالي‌که اوباما و همتاي روسش، مدودوف، صحبت از کاهش زرادخانه اتمي‌شان و تمديد پيمان کاهش سلاح‌هاي استراتژيک يا استارت مي‌نمايند آيا وقت آن فرا نرسيده است که انگلستان در اقدامي اخلاقي و شجاعانه از جاه طلبي‌هاي اتمي خود دست بکشد؟

ويلت: تنها يک کشور اتمي يعني فرانسه به اين دليل سلاح اتمي دارد که انگلستان از اين سلاح‌ها دارد. اگر انگلستان سلاح‌هاي اتمي خود را کنار بگذارد هيچ تضميني وجود ندارد که چين، روسيه، امريکا و به جرأت مي‌توان گفت کره شمالي و ايران بخواهند برنامه سلاح‌هاي اتمي شان را کنار بگذارند.

تيلور: روسيه با داشتن 5000 کلاهک اتمي در صدر فهرست دارندگان سلاح‌هاي اتمي قرار مي گيرد. امريکا با بيش از 4000 کلاهک در مقام دوم قرار دارد. فرانسه با 340 کلاهک در رتبه سوم قرار دارد. چين با حدود 176 کلاهک جايگاه چهارم را به خود اختصاص داده است و انگلستان بعد از چين قرار دارد. اسرائيل هم با حدود 80 کلاهک اتمي، ششمين دارنده سلاح‌هاي هسته‌اي در جهان است، گرچه هيچ‌گاه به‌طور رسمي به داشتن يا نداشتن اين سلاح‌ها اذعان نکرده است. پاکستان و هند هم قدرت‌هاي اتمي هستند.

ميلت: کليد اصلي حل اين مسأله امريکاست. روس‌ها سلاح اتمي دارند، چون آمريکايي‌ها از اين گونه سلاح‌ها برخوردارند.چيني‌ها هم با توجه به اين که روس‌ها چنين سلاح‌هايي دارند، به سلاح اتمي روي آورده‌اند. فرانسوي‌ها و کره شمالي هم، چون امريکا چنين سلاح‌هايي دارد، اين سلاح‌ها را دارند. بنابر اين اگر امريکا زرادخانه سلاح‌هاي اتمي‌اش را کنار بگذارد يا آن‌را کاهش دهد مي‌تواند مابقي دنيا را تشويق و ترغيب به انجام اقدام مشابهي بنمايد.

پرس تي وي: در حالي‌که کشورها از برنامه سلاح‌هاي اتمي به‌عنوان يک ابزار چانه‌زني سياسي استفاده مي‌کنند پيمان ان پي تي رفته رفته مورد بي‌توجهي قرار گرفته مي‌گيرد و به کناري نهاده مي‌شود. اگر انگلستان به‌صورت يک‌جانبه برنامه سلاح‌هاي اتمي‌اش را کنار بگذارد مي‌تواند کمک و خدمت شايان توجهي براي دست‌يابي به جهان عاري از سلاح‌هاي اتمي در سال 2020، يعني در هفتادو پنجمين سالگرد حمله اتمي به هيروشيما و ناکازاکي، بکند. يک کمپين حقوقي هم براي ممنوع شدن سلاح‌هاي اتمي طبق قانون بين‌الملل به راه افتاده است. ما با در اين خصوص با نيک گريف، وکيل حقوقي گفتگو کرديم. آيا انگلستان به سامانه اتمي ترايدنت نياز دارد؟

گريف: سياست‌هاي انگلستان بايد مطابق با قانون بين‌الملل باشند. ما نمي‌توانيم تهديد به استفاده از سلاح‌هايي بنماييم که استفاده از آنها غير قانوني است. طبق قانون بين‌الملل هيچ کشوري اجازه ندارد از سلاح‌هايي استفاده کند که امکان تمايز قائل شدن ميان شهروندان غيرنظامي و نيروهاي نظامي را نداشته باشند.به همين دليل سامانه سلاح اتمي انگلستان و سلاح‌هاي اتمي تمام کشورها غير قانوني هستند.

تيلور: در حالي‌که تلاش‌ها براي خلع سلاح اتمي جهاني ادامه دارد، عرصه سياست جهاني شرايطي را ايجاد کرده است که احتمال اين‌که تعداد کشورهاي دارنده سلاح اتمي افزايش يابد بسيار بيش از آن است که کشورهاي دارنده اين سلاح‌ها بخواهند سلاح‌هايشان را کنار بگذارند. بنابر اين به‌نظر مي‌رسد ما همچنان بايد با کابوس يک فاجعه اتمي کنار گوش‌مان زندگي کنيم. در بسياري از موارد حتي ممکن است ما از فجايع بالقوه اتمي مانند موردي که نزديک بود زيردريايي‌هاي اتمي انگلستان و فرانسه در اعماق اقيانوس اطلس با يکديگر تصادف کنند باخبر نشويم. متخصصان برآورد مي‌کنند که اگر مسير هر يک از اين دو زيردريايي بيست متر آن‌طرف‌تر مي‌بود يک فاجعه اتمي به بار مي آمد. در حالي‌که حادثه چرنوبيل هنوز در اذهان و يادها مانده است بزرگ ترين فاجعه ممکن اين خواهد بود که يکي از کشورهاي صاحب سلاح اتمي جنگي را شروع کند که در حقيقت جنگي خواهد بود که به همه جنگ‌ها پايان خواهد داد. همچنين خطر دستيابي گروه‌هاي تروريستي به سلاح‌هاي اتمي و استفاده کردن شان از اين سلاح‌ها هم وجود دارد.

کنت: بزرگ‌ترين سوء تفاهم يا حادثه اتمي در سال 1983 اتفاق افتاد که يک کلنل ارتش شوروي بنام کلنل پتروف که داشت ماموريت گشت‌زني‌اش را انجام مي‌داد مشاهده کرد که پنج موشک دارند از غرب به‌سمت شرق مي‌آيند و وي وظيفه‌اش را که اطلاع رساني به مسکو بود انجام نداد چون گمانش بر اين بود که با اين کار وي و با پاسخ مسکو جنگ جهاني سوم به راه خواهد افتاد. در حقيقت آن‌چه وي ديده بود تغييرات جوي بودند که تصاويري مانند عبور موشک را تداعي مي‌کردند. اين سوء تفاهم در حقيقت به‌نفع جهان تمام شد.