چرا پایه گذاران دیروز داعش، امروز در مقابل آن ائتلاف کرده اند؟

گروه داعش با عبور از مرزهای سوریه و عراق و تصرف موصل و پیرو آن اعلام خلافت اسلامی در شمال عراق، در صدد اشغال بغداد بر آمد. بلندپروازی های این گروه برای برپایی به اصطلاح حکومت اسلامی، نحوه عضو گیری این گروه از طریق شبکه های اجتماعی و عضویت اتباع اروپایی و آمریکایی در آن، دستیابی این گروه به منابع نفتی و سلاح های سنگین، خشونت های عریان این گروه به ویژه در مورد اقلیت ها و اتباع خارجی و ... تهدیدی برای تمام کشورها شد. بر این اساس کشورهای که خود از عوامل ظهور این گروه بودند در صدد مقابله با این گروه در یک ائتلاف بین المللی برآمدند. در این یادداشت به طور مختصر به نحوه پیدایش این گروه، تهدید آن برای آمریکا و عربستان و انگیزه های این دو کشور برای مقابله با داعش مرور خواهد شد.

چگونگی ظهور و پیدایش داعش

از آغاز ناآرامی های سوریه، کشورهای مختلفی در داخل و خارج از منطقه اقدام به حمایت مالی و تسلیحاتی گروه های مخالف در سوریه با هدف براندازی دولت در این کشور شدند. گروه های مخالف در سوریه بدون توجه به ماهیت و اهدافشان، صرفا با هدف سقوط دولت "بشار اسد" مورد حمایت گسترده کشورهای مختلف قرار می گرفت. عربستان، ترکیه و قطر در داخل منطقه و آمریکا در خارج از منطقه اقسام کمک های مالی و تسهیلاتی را بدون هیچ نظارتی به گروه های مخالف در سوریه ارائه می کردند. از جمله این گروه های مخالف می توان به داعش، جبهه النصره و ائتلاف ملی سوریه اشاره کرد. ادامه ناآرامی و خلاء قدرت در سوریه باعث قدرت گیری این گروه ها در داخل خاک سوریه به ویژه در مناطق مرزی شد. این گروه ها با استفاده از منابع مالی و تسلیحاتی گسترده و بهره گیری از فضای مجازی و همکاری کشورهای دیگر اقدام به عضوگیری و تقویت خود در این منطقه نمودند. این حمایت ها تا جایی پیش رفت این نیروها در کشورهای دیگر آموزش میدند و سپس به سوریه اعزام می شدند.

طولانی شدن ناآرامی ها و به عبارت دیگر جنگ داخلی در سوریه از سویی و عدم کنترل مرزها با کشوهای همسایه باعث سرریز این ناامنی به کشورهای دیگر از جمله عراق و لبنان شد. اختلاف میان گروه های مخالف در سوریه نیز باعث درگیری میان این گروه ها می شد. انتخابات پارلمانی در عراق تا روی کار آمدن دولت جدید فرصتی را برای گروه های مخالف تروریست در سوریه فراهم آورد که عرصه فعالیت خود را به عراق گسترش دهند. از سوی دیگر با گذشت زمان ماهیت این گروه ها با اقدامات وحشیانه و ادعای خلافت توسط داعش، مشخص شد. با یورش این گروه به موصل و همکاری عناصر بعثی باقی مانده در ساختار حکومتی عراق با آن ها زنگ خطر داعش برای تمام منطقه و حتی جهان به صدا در آمد.

واکنش بازیگران منطقه ای و فرا منطقه ای به سقوط موصل

کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس که در ابتدای اشغال موصل توسط داعش نه تنها اقدامات این گروه را محکوم نمی کردند بلکه در ابتدا اغلب مطبوعات این کشورها تحرکات داعش را پاسخی به سیاست های تبعیض امیز نوری مالکی نخست وزیر سابق عراق می شماردند و آن را حرکت انقلابی خلق سنی عراق در مقابل نوری مالکی می نامیدند. در ادامه پس از اعلام خلافت اسلامی توسط داعش و دستیابی این گروه به منابع نفتی شمال عراق و امکان استقلال مالی و عدم نیاز به کمک های مالی خارجی، کشورهای همسایه عراق خود را در معرض تهدید این گروه دیدند.

پس از مشخص شدن تهدید داعش برای کشورهای منطقه هریک از آن ها به نوعی به این پدیده واکنش نشان دادند. عربستان برای مصون ماندن از این گروه اقدام به احداث موانع خود در مرز ۹۰۰ کیلومتری با عراق نمود که شامل ۳۲ مرکز واکنش سریع، ۷۸ برج نظارت، ۵۰ رادار و ... می باشد. قوای نظامی عربستان نیز در مرزهای عراق مستقر شدند. کویت اقدام به تشکیل یگان مبارزه با داعش نمود. امارات قوانین ضد تروریسم را تصویب کرد و قطر نیز قانون نظارت بر موسسات خیریه را تصویب نمود. این اقدامات تنها برای مصون ماندن از تهدید داعش و نیز رفع اتهامات در قبلا حمایت این کشورها از داعش بوده است. در این میان عربستان سعودی که احساس خطر جدی تری از جانب داعش می کرد، با چرخشی قابل تامل اقدام به برگزاری اجلاس جده برای مقابله با داعش نمود.

تهدید داعش برای عربستان و آمریکا چیست؟

وقتی گروهی اعلام خلافت اسلامی می کند، این اقدام به صورت رسمی، چند معنا را به ذهن متبادر می کند: ۱) اول اینکه این گروه خود را قرائت بر حق از اسلام می داند و معتقد است که قرائت های دیگر از اسلامی باید از این گروه پیروی کنند و حتی در کلام دیگر گروه های اسلامی که دیدگاهشان مخالف با آن هاست، مرتد شناخته می شوند و کشتن آن ها جایز است. ۲) خلافت اسلامی مدلی از حکومت داری اسلامی را برای کل جهان اسلام ارائه می دهد، لذا وجود نظام های حکومت داری دیگر در درون خلافت اسلامی معنا ندارد. بدین جهت خلافت اسلامی عملا تهدیدی برای تمام حکومت های اسلامی به ویژه آنهایی که داعیه رهبری جهان اسلامی را دارند می باشد. ۳) زمانی که داعش خلافت اسلامی اعلام کرد تنها شهر مهم در اختیار آنها موصل بود. در چشم انداز بلند مدت برنامه های داعش موصل نمی تواند پایتخت این گروه محسوب شود. پایتخت خلافت اسلامی شهری نیست جز مکه مکرمه. از این بابت نیز داعش تهدید برای عربستان سعودی محسوب می شود. ۴)علاوه بر انگیزه های مذهبی و سیاسی، منابع نفتی عربستان نیز انگیزه مناسب اقتصادی برای داعش محسوب می شود.

تهدید داعش نه تنها برای کشورهای منطقه، بلکه تهدیدی برای صلح و امنیت بین المللی محسوب می شود. ایالات متحده نیز به عنوان یک ابرقدرت صرف نظر از نقش آن کشور از پیدایش افراطی گری و مصداق کنونی آن یعنی داعش، اکنون از سوی این گروه احساس تهدید می کند. کنترل بر منابع نفت جزء اهداف اولیه آمریکا در لشگر کشی به عراق محسوب می شد. اکنون داعش با کنترل بخشی از منابع نفتی عراق و همچنین ایجاد ناامنی در این کشور، عرضه این محصول را با اختلال مواجه کرده است. ایالات متحده علاوه بر سرمایه گذاری های اقتصادی، حدود ۲۵ میلیارد دلار برای آموزش و تجهیز نیروهای عراقی هزینه کرده است. بازگشت سود این سرمایه گذاری ها نیاز به یک محیط با ثبات دارد که تحرکات داعش عملا امنیت در عراق را از بین برده است. این سرمایه گذاری در کنار حضور اعضای پرشمار سفارت آمریکا (۱۶۰۰۰ نفر با پیمانکاران آمریکایی ) ثبات و امنیت در عراق را از اولویت های سیاست خارجی آمریکا در عراق کرده است؛ به عنوان مثال می توان از بازتاب اعدام خبرنگار آمریکایی در جامعه آمریکا یاد کرد. علاوه بر سفارت و اتباع آمریکایی داخل عراق، در صورت به قدرت رسیدن داعش در عراق که خود را به عنوان یک گروه اسلامی معرفی می کند، رژیم صهیونیستی به عنوان متحد استراتژیک آمریکا در منطقه نیز احساس خطر می کند.

عربستان و آمریکا در ائتلاف علیه داعش

از جمله کشورهایی که در معرض بیشترین انتقادات به جهت حمایت مالی و تسلیحاتی از داعش به شمار می آمدند، عربستان سعودی بود. این انتقادات تا جایی پیش رفت که نشریه اکونومیست در گزارشی به مقایسه میان شیوه حکومت داری در عربستان و به اصطلاح خلافت اسلامی داعش پرداخت. در این گزارش با عنوان "جرم و مجازات آن در عربستان" اجرای احکام اسلامی در عربستان سعودی و سربریدن افراد توسط داعش مقایسه می شود. در این گزارش آمده است که فرق چندانی میان گردن زدن داعش با شیوه اعدام در عربستان وجود ندارد. در واقع در بسیاری از موارد دیگر نیز بین عربستان و داعش شباهت هایی وجود دارد. داعش همچنین به سبک عربستان پلیس دینی تشکیل داده است.

عربستان در واکنش به این اتهامات سیاست های و اقداماتی را انجام داد که نه تنها تصویر منفی در اذهان عمومی در جامعه بین الملل نسبت به حمایت از افراطی گری را تصحیح کند بلکه خود را پیشگام مبارزه با افراطی گری و بالاخص داعش در منطقه معرفی کند. در این راستا عربستان در وهله اول ۱۰۰ میلیون دلار به برنامه مبارزه با تروریسم سازمان ملل اختصاص داده است. در گام بعدی عربستان در شهر جده میزبان کنفرانس با موضع مبارزه با داعش در جده بود. در این کنفرانس علاوه بر وزرای خارجه کشورهای عربی شورای همکاری خلیج فارس، وزرای خارجه ایالات متحده، عراق، ترکیه، مصر و اردن نیز حضور داشتند. در حاشیه این کنفرانس و در ملاقات مقامات سعودی و عراق دو کشو توافق کردند که سفارت عربستان در بغدا بازگشایی شود و سعودی برای اولین بار پس از سال ۱۹۹۰ که سفیر خود از بغددا را فرا خوانده بود، سفیری نزد دولت عراق اعزام نماید. پس از کنفرانس جده، عربستان در کنفرانس مشابه در پاریس نیز که با حضور بیش از بیست کشور جهان برگزار گردید شرکت نمود و وزیر خارجه این کشور اعلام کرد که در ائتلاف بین المللی علیه داعش شرکت خواهد نمود و ۵۰۰ میلیون دلار کمک به دولت عراق برای مبارزه با داعش اعطاء خواهد کرد.

در مورد نیت عربستان برای مبارزه با داعش روزنامه انگلیسی گاردین در گزارشی نوشت که عربستان سعودی مرددترین کشورهای در حوزه خلیج فارس برای همکاری با آمریکا علیه داعش است. تردید عربستان در همکاری در این جنگ به این دلیل است که ترجیح می دهد فقط به پیام دادن برای مبارزه با تروریسم و کمک مالی به قبایل سنی و یا آموزش مخالفان سوری بسنده کند. امارات و عربستان از سوی آمریکا احساس نگرانی می کنند، زیرا بعد از نوسان های بزرگی که باراک اوباما در سیاست خود در قبال ایران و جنگ در سوریه نشان داده نمی توانند به او اعتماد کنند. درخواست کمک که از سوی امارات و عربستان مطرح شد، نشانگر میزان خطرناک بودن اوضاع است. مشکل بر سر امکانات نظامی نیست، چرا که عربستان، امارات و قطر صدها جنگنده پیشرفته در اختیار دارند و اگرچه شورای همکاری خلیج فارس تجربه ای در هماهنگی در این گونه امور ندارد. در واقع این گزارش نشان می دهد که اقدام عربستان در ائتلاف مبارزه با داعش به علت احساس تهدید و نگرانی این کشور از این گروه تروریستی است و نه عزم عربستان برای مبارزه با افراطی گری به معنای عام کلمه.

ایالات متحده نیز که خود از عاملان اصلی ظهور و تقویت داعش بود، به دنبال ایفای نقش رهبری در ائتلاف بین المللی علیه داعش می باشد. در روزهای اخیر استراتژی مبارزه سه مرحله ای دولت آمریکا برای مبارزه با داعش را منتشر شده است. مرحله اول این استراتژی عبارت است از: حملات هوایی علیه مواضع داعش در شمال و غرب عراق که در حمایت از اقوام و اقلیت های دینی این کشور و نیروها و تسهیلات نظامی، دیپلماتیک و اطلاعاتی آمریکایی مستقر در عراق خواهد بود. مرحله بعد که قرار است پس از تشکیل دولت فراگیر در عراق آغاز شود، شامل شدت بخشیدن به تلاش ها برای آموزش، مشاوره و تجهیز نیروهای مسلح عراق، پیشمرگ های کرد و احتمالا قبایل سنی این کشور خواهد بود. سخت ترین و جنجالی ترین مرحله این عملیات، نابودی پناهگاه ها و مقرهای عملیاتی داعش در داخل سوریه است که ممکن است تا پیش از پایان دوران ریاست جمهوری باراک اوباما تمام نشود.

گرچه جزئیات این استراتژی تشریح نشده است ولی تناقضات در این استراتژی به قدری است که روزنامه دیلی تلگراف در گزارشی در مورد آن نوشت آمریکا طرحی برای مبارزه با داعش ندارد. در این گزارش آمده که آمریکا به بمباران مواضع داعش در سوریه به عنوان یک کشور دارای حاکمیت خواهد پرداخت که این برخلاف موازین بین المللی است. همچنین اوباما برای مبارزه با افراطیون در سوریه با مخالفانی متحد می شود که قبلاً همین مخالفان را ناکارآمد توصیف کرده بود. "جان کری" وزیر امور خارجه آمریکا نیز در سالروز ۱۱ سپتامبر اعلام کرد آمریکا در جنگ با داعش نیست.

لشگرکشی و اشغال عراق توسط نیروهای آمریکایی که باعث ایجاد نارضایتی عمومی در این کشور شد، از دلایل اصلی ایجاد افراطی گری در عراق می باشد. حضور نیروهای خارجی در هر کشوری موجی از نارضایتی را ایجاد می کند و این مساله مختص به عراق نمی شود. داعش یک پدیده سیال، مدرن و چند ملیتی است. با بمباران هوایی مواضع این گروه در عراق نمی توان گفت که این این گروه شکست یافته است. برای از بین بردن این گروه اولا بایستی علل پیدایش این گروه ازبین برده شود و در ثانی باید حمایت های کشورهای دیگر که اکنون دور میز ائتلاف مبارزه با داعش نشسته اند، از این گروه خاتمه یابد.

منابع: