«تروریسم » و «نفت»؛ برگه هایی که رقبا علیه ایران رو می‌کنند

جنگ با داعش درحالی همچنان ادامه دارد که به نظر می‌رسد رقابت‌های منطقه‌ای در خاورمیانه به شدیدترین و بی‌سابقه‌ترین حد رسیده و در همین راستا، رقبای منطقه‌ای کشورمان، برگ‌های خود در این بازی را یک به یک رو می‌کنند.

در قرن بیست‌ویکم، دست‌کم سه حادثه، ثبات خاورمیانه را تحت تاثیر خود قرار داده است. اولین این حوادث، حمله آمریکا به دو کشور منطقه در پی حادثه تروریستی یازدهم سپتامبر است. حملاتی پر حاشیه که منتهی به سقوط طالبان در افغانستان و سرنگونی صدام در عراق شد. دومین حادثه اما بیداری اسلامی در کشورهای عربی بود. تحولی عمیق که واکنشی در قبال وابستگی کشورهای منطقه به قدرت‌های فرامنطقه‌ای بود. این موج بیداری، چنان بازیگران عرب وابسته به غرب را نگران ساخت که در پی شکل‌دهی به سومین حادثه برآمدند: توسعه تروریسم برای برهم زدن نظم خاورمیانه.

برگ تروریسم، یکی از سنتی‌ترین برگ‌هایی است که برخی قدرت‌های منطقه‌ای در اختیار دارند. آن ها با تشدید طایفه‌گرایی در منطقه، گاهی از این برگ در افغانستان استفاده می‌کنند، گاهی پاکستان، گاهی سوریه، گاهی عراق و گاهی نیز لبنان و لیبی. این فرقه‌گرایی چنان در سیاست‌خارجی برخی کشورهای منطقه ریشه دوانده که دست به دامان نیروی نظامی برای سرکوب اکثریت شیعی در کشورهایی چون بحرین شده و قیام مردمی شیعیان در یمن را پذیرا نیستند.

اما در شرایطی که این برگ فرسوده برای مدیریت تحولات منطقه مورد استفاده قرار می‌گیرد، کشورهای قربانی این سیاست می‌دانند که تنها کشوری که می‌تواند به مهار تروریست‌ها کمک کند، ایرانی است که هیچ‌گاه در ابزارهای دیپلماتیک خود، استفاده ابزاری از تروریست‌ها را قرار نداده است. در تازه‌ترین تلاش‌ها برای ایفای نقش تهران در مقابله با افراطی‌گری، حیدرالعبادی نخست‌وزیر عراق به ایران آمد تا درخواست این کشور برای کمک بیشتر ایران در نبرد با داعش را ارائه دهد. پیش از العبادی، وزیر دفاع لبنان نیز به تهران آمده بود تا از جزئیات کمک‌های تهران به این کشور برای مبارزه با تروریسم باخبر شود.

با نگاهی به این تحولات می‌توان دریافت که رقبای منطقه‌ای ایران که امیدوار بودند با استفاده از تروریسم، نفوذ منطقه‌ای ایران را کاهش دهند، نه فقط در پیاده‌سازی این استراتژی شکست خوردند، بلکه باعث تقویت نقش ایران در خاورمیانه شدند.

حالا که بی‌ثمر بودن بازی با برگ سوخته تروریسم برای مدعیان اثبات شده، رقبای منطقه‌ای ایران تلاش می‌کنند تا برگ دیگری را بر علیه ایران به‌کار گیرند. آن ها که نگران توافق هسته‌ای تهران با 1+5 هستند، با به راه انداختن یک «جنگ نفتی»، تلاش می‌کنند تا پشتوانه اقتصادی کشورمان را از بین برده و تضعیف ایرانی را موجب شوند که در پی توافق هسته‌ای، به عنوان یک قدرت منطقه‌ای ظهور خواهد کرد. افزایش تولید نفت عربستان که گفته می‌شود با هدف تحت فشار قرار دادن تهران صورت گرفته، قیمت نفت را به 85دلار رسانده است. این درحالی است که تهران در بودجه 93، قیمت نفت را 100 دلار تخمین زده بود. برای همین است که یک صاحبنظر و فعال صندوق بین‌المللی پول سقوط بهای نفت را حربه‌ای علیه ایران ارزیابی کرده و گفته است که فشار نفت ارزان قیمت بر ایران، کمتر از تحریم‌ها نیست و سخنگوی دولت هم هدف کاهش قیمت نفت را «در مضیقه قرار دادن» ایران خوانده است.

هرچند قیمت نفت در بازارهای جهانی از حدود چهار ماه پیش کاهش یافته اما این روند در هفته‌ها و روزهای گذشته شتاب بیشتری به خود گرفته است. توماس فریدمن، روزنامه‌نگار و تحلیل‌گر برجسته آمریکایی هفته قبل در یادداشتی در که روزنامه نیویورک تایمز منتشر کرد، از راه افتادن یک جنگ نفتی خبر داده و هدف آن را ورشکسته کردن ایران و روسیه عنوان کرد. او از یک اتحاد نفتی میان آمریکا و عربستان علیه ایران و روسیه خبر داده و تصریح می‌کند که به طور قاطع نمی‌توان گفت این اتحاد عمدی و آگاهانه یا تصادفی و به خاطر اشتراک منافع شکل گرفته است. مطابق این تحلیل چنین اقدامی سابقه دارد و آمریکا و عربستان در سال 1985 نیز با کاهش شدید بهای نفت زمینه فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی (سابق) را فراهم کرده‌اند.

یک استاد تجارت بین‌الملل دانشگاه جورج واشنگتن گفته که ادامه کاهش قیمت‌ها و تداوم این روند در دو تا سه سال آینده اقتصاد ایران را به مخاطره می‌اندازد. برخی از تحلیل‌گران معتقدند تحت فشار قرار دادن ایران از طریق کاهش بهای نفت با هدف تحت تاثیر قرار دادن موقعیت کشور در مذاکرات هسته‌ای صورت گرفته است. این درحالی است که وزیر اقتصاد، کاهش قیمت نفت را موهبتی دانسته که می‌تواند وابستگی تهران به چاه‌های نفت را کم کند. با این وجود دولتی‌ها نگرانی خود را از بابت اهداف پشت پرده بازی با برگ نفت پنهان نکرده‌اند و سخنگوی دولت گفته «آخرین کاری که می‌خواهند با آن، ما را در مضیقه قرار دهند کاهش قیمت نفت است و متاسفانه برخی کشورهای منطقه که نام اسلامی را بر خود دارند با دشمنان همراهی می‌کنند.»

در چنین شرایطی و با توجه به چشم‌انداز کاهش تقاضای جهانی برای نفت و افزایش تولید، اغلب کشورهای عضو اوپک مانند ونزوئلا، اکوادر، آنگولا، نیجریه، عراق و کشورهای عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس تصمیم گرفته‌اند بهای نفت در بودجه سال آینده خود را به محدوده‌ 60 تا 80 دلار برای هر بشکه کاهش دهند. بی‌تردید ایران نیز متناسب با این تغییرات، برنامه‌ریزی‌های اقتصادی خود را تغییر خواهد داد، اما آنچه در پس این تغییرات مهم‌تر است، آخرین برگی است که رقبای منطقه‌ای کشورمان با آن بازی می‌کنند: نفت!

ریاض به‌خوبی می‌داند که تهران برای جلوگیری از متأثر شدن از این ابزار، در جستجوی انرژی‌های جایگزین ازجمله انرژی هسته‌ای است. بنابراین بازی با قیمت نفت که تاثیراتی جهانی خواهد داشت، نه فقط تضعیف تهران در مذاکرات با 1+5 را موجب نمی‌شود بلکه به طرف مقابل اثبات می‌کند برنامه هسته‌ای ایران در منطقه‌ای با این تلاطمات اقتصادی و امنیتی، گریزناپذیر است.

چنین است که برگ نفت در بازی اعراب علیه ایران، چونان برگ تروریسم، باز هم به ابزاری علیه آنان تبدیل شده و به این ترتیب، آن ها باید منتظر پیامد رفتار خود باشند.

محمود هرندی