بیداری اسلامی به مثابه نخ تسبیح اتصال گذشته، حال و آینده

دکتر سید مرتضی سقائیان‌نژاد، شهردار اصفهان، به مناسبت افتتاح نخستین خانه بیداری اسلامی در اصفهان گفت: این خانه در درازمدت باید مفهوم سازی کند و از لحاظ فکری به جریان تاریخی - تمدنی بیداری اسلامی نقشه راه بدهد تا مفاهیم را به صورت اندیشه ای سامان دهد و برای این جریان ریشه دار تاریخی مفهوم سازی کند.

جناب دکتر سقاییان نژاد! با توجه به انجام پروژه ساخت اولین مجموعه بیداری اسلامی در ایران و آن هم در شهری که سابقه پر افتخاری در سیر تاریخی بیداری اسلامی دارد بفرمایید چه اهدافی مدنظر شهرداری اصفهان جهت انجام این پروژه بوده است؟

این مرکز، پایگاهی برای اندیشه است و تمرکز آن بر آموزش و پژوهش می باشد و بدین جهت نام «اندیشکده» برای آن گذاشته شد. باید توجه داشت که نباید نگاه ما فقط به انقلاب های اخیر منطقه محدود شود. باید ریشه تاریخی این بحث را در سالهای دور و مبارزات گذشته دنبال نمود. این هم قابل یاد آوری است که بیداری بحثی فرازمانی است و دید ما نسبت به افق تمدن اسلامی مورد توجه است. با توصیه حضرت آیت الله العظمی مظاهری، زعیم عالیقدر حوزه علمیه اصفهان، بر لفظ بیداری اسلامی، رسالت های اندیشکده و افق‌های فرا رو برای مجموعه شهرداری اصفهان مشخص شد.

ایده اولیه شکل‌گیری خانه بیداری اسلامی با رویکردهای علمی و پژوهشی به خاطر سابقه شهر اصفهان و پیشگامی در بسیاری از زمینه‌ها شکل گرفت و مقدمات ساخت این مجموعه توسط شهرداری اصفهان فراهم شد. مهمترین هدف شهرداری از تأسیس این مکان؛ ایجاد بستر مناسب برای تبیین علمی موضوع بیداری اسلامی با نگاه تاریخی و تمدنی است.

جایگاه اصفهان را در روند بیداری اسلامی چگونه ارزیابی می‌کنید؟

اصفهان هم از نظر علمی و هم عملی ممتاز است. پیشتازی اصفهان با نگاه اصیل و اسلامی در قیام های تحریم تنباکو و مشروطه و همچنین حضور مردم در مراحل مختلف انقلاب اسلامی که تا کنون ادامه دارد کاملا مشخص است.

روزگاری علما و مراجعی در حوزه علمیه شهر اصفهان که از جهت علمی بزرگترین حوزه علمیه ایران بوده است تحصیل نموده اند که بعدها پرچمداران نهضت بیداری اسلامی در نقاط مختلف جهان اسلام شده اند. حتی در عراق نیز مراجعی پرچم بیداری اسلامی را در دست گرفتند که مدتی از حیات علمی شان در اصفهان بوده است. این مؤلفه‌ها نشان‌ دهنده ظرفیت‌ بالای اصفهان در روند بیداری اسلامی است که مسئولیت‌ امروز ما را بیشتر می‌کند.

علت اینکه شهرداری اصفهان مدتی است به فعالیت در زمینه‌های فکری، اندیشه ‌ای و فرهنگی مانند ساخت خانه سلجوقی، خانه صفویه، خانه مشروطه، خانه ولایت و انقلاب اسلامی، خانه مهدویت و آینده پژوهی و امروز خانه بیداری اسلامی، پرداخته است، چیست؟

توصیه مقام معظم رهبری به شهرداری ها پیرامون فعالیت فرهنگی در کنار فعالیت های عمرانی شهری، بسیار راهگشا بود. مراکز یاد شده مصداق عمل به این توصیه است. بخش اعظم ظرفیت فرهنگی شهر اصفهان، در دل تاریخ و میراث این شهر نهفته است.

این خانه ها قرار است در خط واحد حرکت کنند تا نشانگر جریان اصیلی باشند که در زمینه های گوناگون و دوره های مختلف؛ در طول تاریخ اصفهان نمود داشته‌اند.

خانه مشروطه و خانه انقلاب اسلامی هر کدام به دو مقطع اساسی مهم تاریخ معاصر می‌پردازد که همین امروز نیز در زندگی ما تاثیر گذارند. بیداری اسلامی، جریانِ جان دهنده نهضت های اصیل و انقلاب های مردمی است و ریشه مشترک تمامی آن ها اسلام خواهی مردم اصفهان است.

هرکدام از این مجموعه ها به تنهایی و در جای خویش، اهمیت خاص خود را دارد اما در مجموع و با نگاه کلی؛ اندیشه واحد و مقدسی را دنبال می کنند که نهایتاً اعتلای هویت ایرانی اسلامی، مخاطبان این مراکز است.

آیا این پیگیری و به تعبیری پیشتازی می‌تواند به عنوان الگوسازی برای سایر شهرها مدنظر قرار گیرد؟ منظورم این است که آیا می‌توانیم در آینده شبکه‌ای از خانه های بیداری اسلامی را در شهرهای گوناگون ایران شاهد باشیم

الگو برداری، اقتضای کار فرهنگی خوب است. فعالیت خانه مشروطه از سال 1387 آغاز شده که از شهرهای مختلف علاقمندانی از این مرکز بازدید داشته اند. به تعبیر دکتر حدادعادل، خانه مشروطه مرکز اندیشه درباره تاریخ معاصر ایران تبدیل شده است. خانه انقلاب اسلامی و ولایت نیز دارای فعالیت است. امسال هم اندیشکده تاریخی ـ تمدنی بیداری اسلامی که کلنگ افتتاحیه آن توسط آیت الله مظاهری به زمین زده شده است، افتتاح می‌شود. به نظر من ظرفیت الگو شدن مراکز فرهنگی اصفهان برای سایر شهر‌ها امکان دارد و این مهم، عملی و شدنی است. البته یک قسمت تحقق این هدف، به مجموعه ما و سعی و همت مسئولان و میزان عمل به تعهدات بر می گردد.

اما قسمت دیگر وابسته به بزرگان فرهنگی شهرهای دیگر است. هر شهری درون خود ظرفیت فرهنگی و تاریخی بیانگر هویت مردمانش دارد. در تمام میهن عزیزمان شاهد برافراشته شدن پرچم عزت خواهی مردم مسلمان در مقاطع تاریخی مختلف هستیم که نباید فراموش شود. هر شهری به الگوی بومی خود نیازمند است و البته اکثر شهرهای ایران ظرفیت این مطلب را دارند. اگر امروز به این الگوها بی توجهی کرده و کم کاری کنیم، میراث عظیم اسلامی - ایرانی ما مورد غفلت قرار گرفته و الگوهای کاذب و وارداتی جایگزین خواهند شد.

جایگاه این مرکز در میان نهادهای آموزشی و پژوهشی سطح شهر چیست؟

دیدگاه نخست در اینجا این است که بیداری اسلامی مانند نخ تسبیحی در جهت اتصال گذشته ما به آینده است. ظرفیت فراوان تاریخی اصفهان که تا به حال بخشی از آن مورد توجه نهادهای آموزشی بوده است و بخشی نیز خصوصا در زمینه علوم اجتماعی و علوم سیاسی مغفول واقع شده با کمک این مرکز آشکارتر خواهد شد. سمت دیگر قضیه این که بسیاری از نگرش ها به تاریخ نتوانسته این ظرفیت ها را به زندگی حال ما مرتبط سازند.

پس ما ابتداً با کمبود نظر در این حوزه مواجهیم و این اندیشکده سعی در جبران دارد. عنوان «تاریخی-تمدنی» اندیشکده، نشان از نگاه تمدنی به بیداری اسلامی به معنی اسلامی شدن تمام ابعاد زندگی است. زندگی امروزه با تمدن و فرهنگ غربی در گیر شده و باید نگاه تمدنی و ایمان به ظرفیت های تمدن اسلامی رویکرد اصلی این مرکز قرار گیرد. از این منظر برای سایر مراکز پژوهشی فرصت مناسب فکری وجود دارد.

دیدگاه دوم به ما می‌گوید اینجا مرکزی شهری است و مخاطب شهری خود را دارد پس طیف وسیعتری فرصت بهره وری و تعاملات گسترده نسبت به مراکز پژوهشی دانشگاهی خواهند داشت.

انتظار کوتاه مدت و بلندمدت شما از این مرکز چیست؟

در وهله اول مجموعه خانه بیداری اسلامی باید برای زمینه های تخصصی مربوطه، دانش پژوه جذب کرده و با تشکیل حلقه های علمی و جمع نمودن جوانان نخبه و علاقمند به مباحث تمدنی، محلی برای هم اندیشی و ارتباط با اساتید فراهم نماید.

در درازمدت نیز شروع به مفهوم سازی کرده و از لحاظ فکری به جریان تاریخی - تمدنی بیداری اسلامی نقشه راه بدهد تا مفاهیم را به صورت اندیشه ای سامان دهد. یعنی برای این جریان ریشه دار تاریخی مفهوم سازی کند. رسالت اندیشکده پرکردن فضاهای خالی در تئوری پردازی مسائلی چون بیداری اسلامی، انقلاب اسلامی، تمدن اسلامی و مفاهیم بنیادینی است.