سفر شبانه اوباما به افغانستان؛ پیامی برای دو کاندیدا

باراک اوباما رئیس جمهور آمریکا درحالی راهی کابل شده که به تحقق شعارهای دو نامزدی که مشغول مبارزه انتخاباتی برای رسیدن به کرسی ریاست جمهوری افغانستان هستند، امیدوار است. کاندیداهایی که هر دو امضای توافقنامه امنیتی با آمریکا را وعده داده اند.

اوبا در چنین شرایطی راهی کابل شده تا نه در قالب یک سفر رسمی و همراه با تشریفات خاص و دیدارهای دیپلماتیک، بلکه در سفری غیرمنتظره و ناگهانی، با نظامیان مستقر در افغانستان دیدار کند. نظامیانی که باید تا پایان سال میلادی جاری افغانستان را ترک کند.

اگر نامزد پیروز در انتخابات چه «عبدالله» باشد چه «احمدزی» توافقنامه امنیتی را امضا کنند، بخشی از 30هزار نیروی نظامی آمریکا در افغانستان، می توانند در این کشور بمانند. اقدامی که هر دو نامزد حاضر در دور دوم انتخابات ریاست جمهوری افغانستان وعده آن را داده اند و حامد کرزی نیز پیش از این با نظر مثبت لویی جرگه مواجه شده است.

با وجود اینکه عملا امضای توافقنامه امنیتی در آینده ای نزدیک قابل پیش بینی است، روشن نیست چرا اوباما چنین شتابزده و بدون اطلاع قبلی وارد خاک افغانستان شده است. سفری که چند روز پس از برگزاری نشست امنیتی وزرای دفاع افغانستان، پاکستان و ناتو در کابل صورت می گیرد.

البته اوباما هدف از این سفر را نه نظارت بر تامین امنیت افغانستان در آستانه برگزاری دور دوم انتخابات ریاست جمهوری این کشور، بلکه تجلیل از نظامیان مستقر در این کشور دانسته و به آن ها گفته که مشارکت مردم افغانستان در انتخابات دستاورد حضور نظامی آمریکاست. گزاره ای که نقدهایی جدی نسبت به آن وجود دارد.

با توجه به پیشینه روابط کابل و واشنگتن، سفر اوباما بدون دیدار با مقامات افغان می تواند پیامی روشن برای دو نامزد حاضر در انتخابات افغانستان داشته باشد که میزان خودمختار بودن کاخ سفید در قبال این کشور را درک کنند.

هم عبدالله عبدالله و هم اشرف غنی احمدزی باید بدانند که اوباما بدون اطلاع قبلی می تواند وارد پایگاه بگرام – که آن را بخشی از خاک خود تصور می کند – شده و برای نظامیان مستقر سخنرانی کند، به عیادت مجروحان برود و دیداری رسمی با هیچ مقام افغانستانی هم نداشته باشد. اقدامی که البته در عرف دیپلماتیک معمول نیست.

به نظر می رسد که چنین رفتاری تنها به سود طالبان تمام خواهد شد. گروهی افراطی که دولت افغانستان را دست نشانده واشنگتن قلمداد می کند و رفتارهای باراک اوباما نیز می تواند در راستای همین ادعاها تحلیل شود.

با وجود اینکه کرزی با عدم امضای توافقنامه امنیتی تلاش کرد تا در ماه های آخر حضور خود در قدرت، چهره ای مستقل از خود را به نمایش بگذارد، اما اکنون با اقداماتی نظیر سفر غیرمنتظره اوباما به افغانستان، نمی شود قائل به حفظ استقلال کامل افغانستان پس از سقوط طالبان بود؛ هرچند گام هایی در این راستا برداشته شده است.

دو نامزد حاضر در انتخابات بیانیه کاخ سفید درباره دیدار روسای جمهوری آمریکا و افغانستان در جریان سفر شبانه اوباما را خوانده اند و احتمالا پیام آن که نشان دهنده نگاه از بالا به پایین واشنگتن نسبت به کابل است را به خوبی درک کرده اند:

«همان طور که گفته ایم، برنامه ای برای ملاقات دو جانبه با پرزیدنت کرزی یا دیدار از کاخ ریاست جمهوری وجود نداشت. ما به آقای کرزی پیشنهاد کردیم به بگرام سفر کند اما با توجه به دیر اعلام شدن موضوع تعجبی ندارد که عملی نشد. رئیس جمهور احتمالا در روزهای آتی تلفنی با پرزیدنت کرزی صحبت خواهد کرد و همچنین چشم انتظار همکاری با رئیس جمهور بعدی افغانستان پس از تکمیل روند انتخابات است.»

این نوع برخوردها تنها یک روز پس از طرح موضوع شنود مکالمات تلفنی تقریبا تمام افغان ها از سوی آمریکا – که جولیان آسانژ از آن پرده برداشته- صورت می گیرد. رسوایی دیگری که کابل آن را نقض حاکمیت ملی خود توصیف کرده است. سفر ناگهانی اوباما آن هم بدون عذرخواهی یا ابراز تاسف نسبت به چنین اقدامی، نشانه خوبی از جایگاه سیاسی افغانستان در نظام بین المللی نیست. این موضوعی است که رئیس جمهور آتی افغانستان باید برای اصلاح آن تلاش کند.

به عقیده صاحبنظران، افزایش مناسبات سیاسی و اقتصادی افغانستان با کشورهای همسایه و اتکا به همکاری های منطقه ای بدون فروغلطیدن به دامان وابستگی بیشتر به واشنگتن، می تواند بهترین راه برای توسعه افغانستان و ناکام گذاشتن گروه های تندرو در این کشور باشد. گروه هایی که بهانه اقدامات تروریستی خود را حضور آمریکا در این کشور قرار داده اند.

افغانستان اکنون با شرایط تازه ای در منطقه روبروست. از یکسو هند شاهد تحول سیاسی عمیقی پس از انتخابات پارلمانی است و از سوی دیگر، رقیب هند در منطقه یعنی پاکستان تلاش می کند تا همراهی بیشتری برای رفع چالش های مرزی و امنیتی دوجانبه از خود نشان دهد.

مناسبات غرب و روسیه نیز دچار تحولاتی شده و در چنین فضایی، ایران همچنان آماده کمک به توسعه افغانستان و مبارزه با گروهک های افراطی در این منطقه است. هر دو نامزد حاضر در انتخابات ریاست جمهوری که این روزها بر سوابق داشته یا نداشته خود در نبرد مجاهدان افغان با طالبان تاکید می کنند، به یاد دارند که ایران تنها کشوری بود که به طور علنی از گروه های جهادی حمایت کرده و میزبان صدها هزار افغانی آواره ای بود که به دلیل جنگ های داخلی به کشورمان پناه آورده بودند.

بنابراین بر کسی پوشیده نیست که توسعه همکاری های کابل با کشورهای منطقه از جمله ایران می تواند بهترین راه برای کاهش وابستگی های سیاسی و اقتصادی به واشنگتن باشد. هرچند این به آن معنا نیست که افغانستان می تواند در کوتاه مدت بحران ناشی از جنگ آمریکا با طالبان را پشت سر بگذارد.

هر چه هست اکنون رئیس جمهور آمریکا راهی افغانستان شده و آنگونه که گفته شده، تلاش می کند تا به انتقادات از روند رسیدگی به مجروحان آمریکایی در بیمارستان های افغانستان رسیدگی کند. او خوب می داند که واشنگتن برگ های بسیاری برای حفظ وابستگی کابل به آمریکا در دست دارد و البته این نکته را نیز حتما به یاد دارد که ایالات متحده بدون همکاری با کشورهای همسایه افغانستان نمی توانست از بحران این کشور به سلامت گذر کند.

به این ترتیب اکنون هم سیاستمداران افغان در آستانه تحول سیاسی در این کشور و هم کاخ سفید به خوبی می دانند که مساله افغانستان بدون در نظر گرفتن نقش همسایگان آن قابل حل نیست و همین امر فرصتی برای افزایش همکاری های منطقه ای را پدید می آورد.

مصطفی انتظاری هروی