پشت پرده بحران اخير تركيه

تركيه پس از روي كار آمدن حزب اسلام گراي عدالت و توسعه دوران جديدي را تجربه كرده است. تجربه حكومت اسلام گرايان در كشوري كه دهه‌ها حكمراني لائيك‌ها و ملي گرايان را به خود ديده بود، در نوع خود جالب توجه است. از همين رو، احزاب غير اسلامي تلاش زيادي براي به چالش كشيدن حزب عدالت و توسعه صورت داده‌اند. در اين ميان، برخي از رفتارهاي حزب حاكم نيز به اين چالش‌ها دامن زده است. كشف يك شبكه فساد مالي در تركيه، كه پاي برخي از وزراي كابينه و فرزندان آنها را به ميان كشيده است، آخرين حلقه از چالش‌هاي حزب عدالت و توسعه است. در گفتگوي سايت مشرق با آقاي محمد علي دستمالي، كارشناس مسائل تركيه، به برخي از اين چالش‌ها اشاره شده است:

* ريشه‌هاي بحران اخير در تركيه را كه حزب عدالت و توسعه را به چالش كشيده است، چه مي‌دانيد؟

حزب اسلام گراي عدالت و توسعه از سال 2001(1380ش) به قدرت رسيده و اكنون مدت 12 سال است كه قدرت را به صورت مداوم در اختيار دارد و چنين چيزي از سال 1923(1302ش) تاكنون يعني در تاريخ جمهوري تركيه بي‌سابقه بوده است. به همين دليل جريانات ملي گرا و كماليست و همچنين جريانات چپ تركيه در تلاش هستند تا هر از چند گاهي مسئله‌اي ايجاد كنند و از اين طريق دولت اردوغان را زمين بزنند. در همين زمينه حوادث پارك گزي اسلامبول اتفاق افتاد، توسط حزب جمهوري خلق و جريانات چپ براي آسيب زدن به دولت اردوغان به راه افتاد. ماجراي تلاش براي بازداشت آقاي هاكان، فيدان رئيس سرويس اطلاعاتي ميت تركيه به اتهام سازش با پ.ك.ك در مذاكرات اسلو نيز از همين موارد بود.

* تفاوت اين بحران با نمونه‌هاي قبلي، كه به برخي از آنها اشاره كرديد، چيست؟

- ماجراي بحران اخير، هم اگرچه از سوي هواداران آقاي گولن ترتيب داده شده اما حجم حمله و شيوه‌هاي تهديد، اين بار به گونه‌اي است كه مي‌توان گفت پايه‌هاي قدرت حزب عدالت و توسعه را به لرزه درآورده است. از سوي ديگر، در ماجراي بحران اخير، بر خلاف موارد قبلي، خود دولت و آقاي اردوغان هم تا اندازه زيادي مقصر هستند. دستگيري چند تن از فرزندان وزراي دولت اردوغان و آلوده شدن چند وزير دولت، مسئله‌اي است كه به اعتبار حزب عدالت و توسعه در مقابل ساير احزاب تركيه لطمه زده است.

بحران اخير تركيه دو نكته را نشان داد. اولاً اين كه اين واقعيت اثبات شد كه دولت اردوغان بدون پاشنه آشيل نيست و راه‌هايي براي حمله به حزب قدرتمند عدالت و توسعه وجود دارد. اكنون با توجه به بحران اخير، ثابت شد كه مهم‌ترين جرياني كه مي‌تواند حزب عدالت و توسه را تهديد كند، جريان آقاي فتح‌الله گولن است. جريان گولن يك جريان سياسي نيست بلكه يك جريان فرهنگي، فكري و ديني است كه در اغلب اركان دولتي، قضايي و امنيتي تركيه نيز نفوذ دارد.

دومين نكته‌اي كه با توجه به بحران اخير اثبات شد، بي‌اساس بودن اين ادعاي آقاي اردوغان است كه معتقد بود همه وزيران دولت وي، پاك هستند و هيچ مسئله فساد مالي در كابينه او وجود ندارد. اگرچه اعضاي اوليه و قديمي حزب عدالت و توسعه نظير آتالاي، باباجان، آرنچ، شاهين، چليك و ديگران هنوز هم از فساد مالي مبرا هستند، اما بخشي از نيروهاي جديد اين حزب، گرفتار اين گونه فسادها شده‌اند. نكته جالب توجه هم اين است كه نه آقاي اردوغان و نه هيچ يك از وزراي دولت، اين اتهام را نفي نمي‌كنند و تنها مي‌گويند كه "عليه ما توطئه شده است!"

* ماجراجويي‌هاي تركيه در سياست خارجي، از جمله در تحولات سوريه تا چه اندازه در شكل گيري گسترش اين بحران مؤثر بوده است؟

- متأسفانه در كشور ما هم در رسانه‌ها و هم در محافلي كه به صورت تخصصي مسائل تركيه را مورد تحليل و بررسي قرار مي‌دهند، غالبا اين اشتباه صورت مي‌گيرد كه تنها تحولات پيراموني و اخبار رايج با رويكردي از پيش تعيين شده و گاه شعاري تحليل مي‌شود و خود اين كشور به عنوان يك پديده عيني قابل شناخت مورد بررسي قرار نمي‌گيرد. درست است كه تركيه در سياست خارجي خود و در موضوع سوريه بسيار بد عمل كرد و هزينه اين رفتار نادرست را نيز داده‌اند. اما اينكه ما بخواهيم همه تحولات و مشكلات را به سياست خارجي تركيه ربط بدهيم، اين نگرش با واقعيات جامعه تركيه انطباق ندارد.

* پس عامل اصلي كه مسبب اين بحران بوده و تا اين اندازه حزب حاكم را با چالش مواجه كرده است، از نظر شماچيست؟

- در موضوع درگيري اخيري كه بين پيروان فتح‌الله گولن و حزب عدالت و توسعه روي داده، مسأله اصلي، نفوذ جريان گولن در ساختار و بدنه حكومت و نهادهاي امنيتي و قضايي است و چنين چيزي مي‌تواند اصل يكپارچگي اقتدار را با مشكل روبرو كند به آتش و جنگ قدرت دامن بزند.

از ياد نبريم كه نگراني از وجود يك دولت در سايه و يا دولت موازي، همواره در تاريخ تركيه يكي از نگراني‌هاي اصلي دولت‌هاي مستقر بوده است. اكنون هم مهم‌ترين پيام حملات اخير به دولت آقاي اردوغان و مهم‌ترين نگراني وي، همين مسئله دولت موازي است. آقاي حسين چاپكن رئيس پليس اسلامبول است و اين پست هم يكي از مهمترين پست‌هاي انتظامي - امنيتي در تركيه است كه به هر كسي داده نمي‌شود.

اين آقاي چاپكن به مدت 15 ماه رفت و آمد فرزندان وزراي دولت را رصد مي‌كند، مكالمات وزرا را شنود مي‌كند و پس از 15 ماه، در يك عمليات غافلگير‌كننده به اين‌ها حمله مي‌شود. يعني رئيس پليس اسلامبول در اين 15 ماه هيچ گونه اطلاعاتي به مافوق خود يعني آقاي معمر گولر وزير كشور و شخص نخست‌وزير يعني آقاي اردوغان نداده است.
بايد توجه داشت كه آقاي چاپكن از ياران و طرفداران آقاي گولن به حساب مي‌آيد و بنابراين در اين پرونده، دستورات خود را از محل اقامت گولن در پنسيلوانياي آمريكا دريافت كرده است. بنابرين اردوغان از اين واقعيات وحشت دارد كه نمي‌تواند كنترل دقيقي بر اركان اجرايي دولت خود داشته باشد.

* آقاي اردوغان برخي از سفارتخانه‌هاي خارجي مقيم در تركيه را متهم به دخالت در اين بحران كرده است. تحليل شما از اين سخنان اردوغان چيست؟

- ادبيات و رفتار سياسي آقاي اردوغان طي سال‌هاي اخير، غالبا مبتني بر فرافكني بوده است. در رسانه‌ها جملاتي از قول سفير آمريكا در تركيه نقل شد و آن هم اين بود كه " ما گفته بوديم روابط هالك بانك با جمهوري اسلامي ايران به روابط ما آسيب مي‌زند، شما نپذيرفتيد. اكنون نوبت ماست كه سقوط اين امپراطوري را ببينيم." اين سخنان ريكاردئونه، اردوغان را به شدت خشمگين كرد و حتي قرار شد كه سفير آمريكا به وزارت امور خارجه فرا خوانده و در صورت لزوم از آنكارا اخراج شود. اما در ادامه سفير آمريكا اين سخنان را تكذيب كرد.
درست است كه همواره دستگاه‌هاي اطلاعاتي آمريكا نفوذ بسيار زيادي در تركيه داشته اند، اما تصور اين كه آقاي گولن با همكاري عناصر دولت اوباما طرح توطئه عليه دولت اردوغان ريخته اند، كاملاً بعيد است. به اين دليل كه دولت آمريكا يك رابطه استراتژيك با دولت اردوغان دارد و اين دولت به هيچ عنوان تاريخ مصرفش نگذشته است. در تحولات مختلف منطقه، اردوغان هنوز هم يار نزديك دولت آمريكا به حساب مي‌آيد.