۰
سه شنبه ۱۵ بهمن ۱۳۹۲ ساعت ۱۳:۲۹
سال هاست که عملکرد جماعت فتح الله گولن در ترکیه درکانون توجه تحلیل گران و پژوهندگان بین المللی قرار گرفته است حتی برخی از سازمان ها و بنیادهای دولتی و غیر دولتی در جهان اسلام و غرب علاقمند شدند از الگوی مدیریتی این جماعت برای اهداف فرهنگی و سیاسی خود بهره مند شوند.
چون این جماعت در طول چهار دهه فعالیت خود به سطحی از نفود و قدرت فکری، آموزشی و تجاری رسیده که علاوه بر جغرافیای ترکیه، در 120 کشور جهان حضور آموزشی دارد. با این اوصاف برای بررسی و واکاوی بیشتر نقش و نگاه این جماعت، یادداشت زیر توسط رحمت الهر فلاح کارشناس حوزه ترکیه (دارای چندین پژوهش عمیق در مورد جماعت گولن) تقدیم می گردد.
جایگاه جماعت ها و طریقت ها در جامعه سیاسی ترکیه
جامعه مسلمان ترکیه از لایه های هویتی مختلفی شکل گرفته است. یکی از مهمترین لایه های موثر در سپهر فرهنگی - سیاسی این کشور، شبکه های طریقتی و جماعت هاست که بدون درک عمق، ابعاد و کارکرد آنها، تحلیل روندهای فرهنگی- سیاسی این کشور سخت و دشوار می باشد. به عبارتی از منظر تحلیل جامعه شناسی سیاسی، نمی توان مناسبات قدرت را در ترکیه، بدون توجه به این لایه هویتی تحلیل کرد.
اکثریت احزاب و گروه های سیاسی برای رسیدن به قدرت یا حفظ آن، در تلاشند وابستگی خود را به یکی از این طریقت ها و جماعت های مطرح نشان دهند. هریک از احزاب یا نخبگان سیاسی به نوعی در صدد جستجوی مشروعیت مذهبی برای خود درون نظام سیاسی غیر دینی هستند.
مهمترین نقش این طریقت ها، تاثیر بر روندهای انتخابات است. از این رو، صحنه سیاسی به محلی برای چانه زنی نخبگان سیاسی یا رهبران و شیوخ طریقت برای کسب محبوبیت نزد مردم تبدیل شده است. یکی از این شبکه ها که تاثیری چشم گیر بر رویکردها ی فکری و فلسفی جامعه دیندار ترکیه داشته و حتی مدتی است که چارچوب های اندیشه سیاسی حزب حاکم عدالت و توسعه را متاثر کرده، جماعت و یا طریقت نورجی به رهبری فتح الله گولن است که به جنبش گولن معروف می باشد.
قابلیت های آموزشی، رسانه ای و تجاری جماعت گولن
جماعت فتح الله گولن یکی از فعال ترین جنبش های عرصه اجتماعی ترکیه است که دارای شبکه قوی آموزشی، رسانه ای و تجاری در داخل ترکیه و جهان می باشد. این جماعت در داخل ترکیه در حوزه آموزشی 3500 سالن آموزشی ، 3 هزار و 864 آموزشکده و نزدیک به 65 هزار معلم و استاد در اختیار دارد. این شبکه آموزشی درآمد چند میلیاردی دلاری برای جماعت گولن دارد که امکان استقلال بیشتر را برای آنها فراهم می سازد.
این جنبش توانسته در سه دهه اخیر نزدیک به 1000 مدرسه، موسسه زبان آموزی و آمادگی کنکور، چندین دانشگاه معتبر و ده ها خوابگاه دانشجویی، صدها رسانه (دیداری، شنیداری و نوشتاری و سایت های اینترنتی) را در کشورهای مختلف جهان راه اندازی نماید.
البته ظرفیت های اقتصادی این جنبش، دست کمی از فعالیت های آموزشی و رسانه ای آن نداشته است. طبق بسیاری از گزارش های منابع نزدیک به جنبش، صدها شرکت اقتصادی معتبر، با وسعت فعالیت ملی و بین المللی، مرتبط به این جنبش فعالند که حدود 400 هزار نفر به صورت رسمی و غیر رسمی در این شرکت ها مشغول به کارند.
شخصیت فتح‌الله گولن و بنیان های اندیشه ای جماعت نور
گولن در سال 1939در خانواده متدین شهر ارزروم ترکیه به دنیا آمد. پس از فراگیری علوم اسلامی در سال 1959 به عنوان امام به همکاری با سازمان دیانت ترکیه پرداخت. ایشان هیچ وقت ازدواج نکرده و به قول پیروانش به غیر از شناسنامه اش هیچ سندی به اسم ایشان ثبت نشده است.
وی در دروره جوانی به طریقت نور پیوست. نورجی ها یک طریقت و جریان اسلامی به رهبری بدیع الزمان سعید نورسی (1960-1873) بود. سعید نورسی به آموزش بیشتر اهمیت می داد، و درصدد ایجاد دانشگاهی مانند دانشگاه الازهر مصر در شهر وان ترکیه بود که حاکمیت آتاتورکی جلو آن را گرفت. البته با اینکه بین گولن با استادش، سعید نورسی، روابط مرید و مردادی بود، ولی گولن در ماهیت اندیشه ای ایشان تغییرات جدی انجام داد و متحول نمود.
جنبش‌گولن که یکی از اهداف راهبردی خود را تربیت نسل طلایی معلمی (حدود 5 میلیون نفر در جهان) قرار داده، در راستای تحقق آن، امروزه صدها شخصیت علمی در رشته های مختلف پرورش داده است. هرچند که فتح الله گولن پیروانش را از ورود به سیاست بر حذر می دارد، واقعیت این است که این جنبش سیاست را در « خارج از دنیای سیاست » جستجو می کند.
بی‌شک در دهه های آینده در بخش هایی از جهان اسلام، طرفداران و پیروان جنبش گولن از مرحله اثرگذاری به مرحله روند سازی و در نهایت قدرت سازی نهادینه خواهند رسیدْ، همان طوری که امروزه در ترکیه به این سطح رسیده اند.
جنبش گولن هدف اصلی خود را ایجاد جامعه اسلامی متعهد و در عین حال برخوردار از علم، معرفت و فن آوری نوین به منظور پایان تسلط غرب بر جهان اسلام اعلام کرده است.«گولن» مهمترین ناسیونالیست ترک – عثمانی است که ناسیونالیسم وی نه بر مبنای خون و نژاد، بلکه بر مبنای تاریخ مشترک، تجربه و توافق بر مبنای زندگی مشترک در درون یک حکومت قوام گرفته است.
جماعت او به منظور رسانیدن مذهب به سپهر عمومی، بر تسامح، مصالحه، مدرنیته و دموکراسی تاکید می کنند. در نهایت گولن در تلاش برای ساخت قرار داد اجتماعی جدیدی است که در آن سنت های چند فرهنگی ترکی- عثمانی نقش شکل دهنده ای را بازی می کنند.
وی نگرش جدیدی از اسلام معاصر را باز تولید و مجموعه گزینه هایی را برای مسلمان بودن و مدرن بودن تئوریزه کرده است. همچنین گفتمان جهانی حقوق بشر و مناسبات سمبلیک توسعه یافته را با بورژوازی ملی و دولت تطبیق داده، تا اینکه جنبش ایده های درونی بسیج اجتماعی را با «دعوت» برای مشارکت در ساخت جامعه آرمانی خویش در مناطقی فراهم نموده است.
اجتماع گولن مرکب از سه حلقه است که حلقه اول به صورت کاملا وفادارانه و داوطلبانه جنبش را راهنمایی و مدیریت می کند.(خدمت) این گروه اصلی شامل اعضای قابل توجهی از فارغ التحصیلان دانشگاهی می باشند که به صورت ویژه ای برای آموزش در موضوعات فنی تخصص یافته و در مناطق روستایی و شهرهای کوچک ترکیه ریشه دارند.
مهمترین هسته جنبش، مرکب از تقریبا 30 نفر (برادر بزرگ) می باشد. دومین حلقه، حامیان اهداف مذهبی– ناسیونالیستی به صورت مستقیم در ایجاد اعمال خوب و از طریق صدقات (همت) فعال بوده و حلقه سوم اهداف گولن را به صورت غیر مستقیم محقق می سازند. اما ارتباط سازمانی و رسمی ندارند. در کل می توان گفت که سه عنصر بازار، رسانه و آموزش، فضای جدی و مکانیزم عملیاتی در رسیدن به اهداف غایی جنبش گولن تشخیص داده شده و تمام فعالیت ها در راستای آن شکل گرفته است.
رابطه جماعت گولن با حزب عدالت و توسعه
1. تمام دولت های ترکیه در سه دهه اخیر با جماعت گولن به صورت مستقیم و غیر مستقیم ارتباط داشته و به رغم فشارهای ارتش و نهادهای امنیتی، تایید خود را از اقدامات آموزشی این جماعت اعلام نموده اند. در مورد حزب عدالت و توسعه بحث مقداری متفاوت است.
هر چند که ریشه و کارگزاران حزب حاکم به حزب رفاه و میلی گورش برمی گردد که به علت قرائت سیاسی از اسلام، ابعاد ناهمسو با اسلام مدنی و اجتماعی جماعت گولن یافته بود، ولی تغییرات بینشی و سیاسی حزب حاکم عدالت و توسعه، باعث همسویی راهبردی بین جماعت گولن و آن حزب گردید. این همسویی تا جایی پررنگ شد که بسیاری از تحلیل گران مبانی فکری و فلسفی حزب عدالت توسعه را در اندیشه های گولن می دانستند.
در این دوره بسیاری از پیروان اندیشه ای جماعت گولن جذب ساختار قدرت شدند و این جماعت امکانات خود در راستای تقویت حزب حاکم به کار گرفت. اما از سال 2010 به بعد، جلوه هایی از بی اعتماد ی بین این دو نیروی اجتماعی و سیاسی ترکیه بوجود آمد که به مهم ترین علت های آن اشاره می گردد
2. در برخی موارد سیاست گذرارن دولت اردوغان در بافتار حاکمیتی با مقاومت منسجم مواجه می شد که متاثر از اندیشه جماعت گولنی بود. به قول اردوغان دولت سایه در درون حاکمیت ترکیه شکل گرفته و مبانی رفتاری و گفتاری جماعتی ساماندهی شده اند.
3. جماعت گولن نسبت به سیاست های خاورمیانه ای اردوغان معترض بوده و آن را ایدئولوژیک تفسیر می کنند. آنها از قضیه مربوط به کشتی مرمره تا سیاست ترکیه در مورد سوریه را خارج از منافع ملی ترکیه می دانند.
4. بعد از تظاهرات اعتراضی بخشی از مردم ترکیه علیه سیاست های اردوغان در جریان پارک گزی استانبول، جماعت گولن به این نتیجه رسیده بود که شخصیت اردوغان آسیب دیده و حمایت متمرکز از ایشان، آینده جماعت گولن را در افکار عمومی با چالش مواجه خواهد ساخت.
5. اقدام مقابله جویانه اردوغان برای تضعیف جماعت گولن از اوایل 2013 جدی شد، تا اینکه با تهیه طرحی برای محدود کردن هزاران درسخانه (مراکز کمک آموزشی ) مربوط به جماعت گولن، سخت ترین شرایط را برای جماعت گولن به وجود آورد. تا جایی که فتح الله گولن برای اولین با از اصطلاح «استبداد فرعونی» علیه سیاست اردوغان استفاده کرد.
6. در مباحث مربوط به اختلاس در دسامبر 2013 که منجر به دستگیری تعدادی از مقامات دولتی و استعفای سه وزیر شد، طرفداران جماعت گولن در قوه قضاییه و دستگاه امنیتی بیشترین نقش را داشتند تا جایی که اردوغان از آن به کودتای قضایی علیه دولتش یاد کرد. جماعت گولن برای کنترل سیاست تهاجمی دولت اردوغان، این اقدام افشاگرایانه را ضروری می دانستند.
دیدگاه غالب در جماعت گولن نسبت به سیاست خارجی ترکیه
در دیدگاه جماعت گولن، قرائت اسلامی اخوانی – عربی با واقعیت های معرفتی و حتی ژئوپلیتیکی ترکیه سازگاری ندارد و ترکیه هر چقدر سیاست خارجی خود را در بحران های خاورمیانه درگیر نماید، بیشتر مستعد آسیب پذیری خواهد شد. آنها معتقدند که احیای قدرت ترکیه نه در خاورمیانه، بلکه در بسترهای اوراسیا امکان پذیر است.
آنها اوراسیا را از دریای آدریاتیک تا دیوارهای چین قلمداد می کنند که اکثریت جماعت آنها زبان و حتی نژاد ترکی دارند. با این رویکرد بیشترین توجه آموزشی و رسانه ای جماعت گولن معطوف به آسیای مرکزی و قفقاز است.
جنبش‌گولن که یکی از اهداف راهبردی خود را تربیت نسل طلایی معلمی (حدود 5 میلیون نفر در جهان) قرار داده، در راستای تحقق آن، امروزه صدها شخصیت علمی در رشته های مختلف پرورش داده است. هرچند که فتح الله گولن پیروانش را از ورود به سیاست بر حذر می دارد، واقعیت این است که این جنبش سیاست را در « خارج از دنیای سیاست » جستجو می کند.
علاوه بر صدها مدرسه و آموزشکده، پنج دانشگاه معتبر این منطقه مربوط به جماعت گولن است. روزنامه زمان نیز که از پرطرفدار ترین نشریه جماعت است، به صور همزمان در کشورهای آسیای مرکزی و جمهوری آذربایجان منتشر می شود. پیروان گولن تلاش می کنند قرائت اسلامی خود را در این منطقه نهادینه ساخته و فضا را برای رقبای خود تنگ تر نمایند.
دیدگاه جماعت به کردها و علویان
جماعت گولن به دنبال حل و فصل مسئله کردی ترکیه از طریق مذاکره است. در رویکرد جماعت، ملی گرایی قومی مردود و تفسیر هویتی شان فراتر از قومیت است و دین اسلام را عنصر اصلی و محوری هویت ملی ترکیه قلمداد می کنند. با این حال تفکر امپراتوری محوری آنها، همبستگی اقوام مختلف در سرزمین اسلامی را اصل می داند و با هرگونه تجزیه طلبی بر مبنای قومیت مخالفند.
آنها بین سازمان پ.ک.ک با اکثریت مردم کرد فرق قایل می شوند و در چارچوب ترکیه واحد، احقاق حقوق فرهنگی کردها را لازم می دانند. دیدگاه آنها نسبت به تشیع و علویان در مقاطع مختلف متفاوت بوده است. در زمانی که گولن در ترکیه بود و فعالیتش هم در چارچوب های ملی تعریف شده بود، به علت احاطه فضای اندیشه ای متعصب سنی مذهب و عملیات روانی غرب بر محیطش، به علویان و تشیع درک نادرستی داشت. ولی بعد از اینکه این جماعت قدرت اندیشه ای و ژئوپلیتیکی جهان تشیع را متوجه شد، دیدگاهش را نسبت به شیعه و علویان معتدل تر و هم گرایانه کرد.
روابط جماعت گولن با آمریکا
هر چند که درک معرفتی و اندیشه ای این جریان در تاریخ و اندیشه جامعه ترکیه و به خصوص دوره امپراتوری عثمانی عمق دارد، برخی منتقدان، این جنبش را به لحاظ فکری میانه رو و همسو با راهبردهای آمریکا در تقویت شبکه های میانه روی همگرا با غرب در جهان اسلام می دانند. ولی واقعیت این است که نگاه آمریکا به جماعت گولن بیشتر در یک وضعیت انتخاب پارادایمی از قرائت های اسلامی است.
غرب در بین قرائت انقلابی شیعی- ایرانی، قرائت اخوانی و قرائت سلفی، به گسترش قرائت گولنی که بر اسلام غیر سیاسی و همسو با مدرنیته غرب تعریف شده، اهتمام می ورزد. به همین خاطر بعد از کودتای علیه دولت اسلام گرای اربکان، وقتی در ترکیه فشارهای ارتش بر جماعت گولن شدت گرفت، گراهام فولر، از نیروهای برجسته سازمان امنیتی آمریکا، شرایط را برای سفر فتح الله گولن به آمریکا و اقامت در آنجا را فراهم کرد.
سفرای آمریکا نیز در مناطق مختلف مسلمان نشین جهان، اولویت را بر نفوذ و نهادینه شدن قرائت جماعت گولن نسبت به سایر قرائت های دیگر می گذارند. البته توجه به این نقطه ضروریست که جماعت گولن در دنیا میلیون ها طرفدار دارند و به صورت غیر متمرکز توسط هزاران هسته های مدیریتی اداره می شود.
به همین جهت احتمال نفوذ و بهره گیری عناصر اطلاعاتی غرب در مدارس و نظام آموزشی آنها دور از انتظار نیست. در این مورد تاکنون گزارش های مختلفی منتشر شده است، ولی در کل تاثیری بر موفقیت جنبش نداشته است. چون آنها با مهارت بالا توانستند مدلی را طراحی نمایند که در نتیجه منابع مالی، شبکه های وسیع آموزشی و خروجی های رسانه ای هم در ترکیه و هم در خارج از آن از اهمیت بسیاری برخوردار باشند.
سخن پایانی
جنبش گولن یک خروجی برگرفته از یک فرایند یا اندیشه در جامعه ترکیه است که در محتوای آن تلفیقی از سه گفتمان عثمانی گرایی، اسلام گرایی لیبرال و پان ترکیسم نهادینه شده است. این جریان از مرحله تشکل سازمان یافته با مدیریت متمرکز عبور کرده و وارد مرحله «خدمت داوطلبانه» شده است. یعنی بیشتر فلسفه و فکر شده است. با این اوصاف هرچند در مرحله فعلی در مقابل دولت اقتدار گرای اردوغان آسیب خواهند دید، ولی در آینده ترکیه قابلیت و پتانسیل های خود را پالایش خواهند کرد .
رحمت الله فلاحْ
کارشناس اوراسیا –ترکیه
چون این جماعت در طول چهار دهه فعالیت خود به سطحی از نفود و قدرت فکری، آموزشی و تجاری رسیده که علاوه بر جغرافیای ترکیه، در 120 کشور جهان حضور آموزشی دارد. با این اوصاف برای بررسی و واکاوی بیشتر نقش و نگاه این جماعت، یادداشت زیر توسط رحمت الهر فلاح کارشناس حوزه ترکیه (دارای چندین پژوهش عمیق در مورد جماعت گولن) تقدیم می گردد.
جایگاه جماعت ها و طریقت ها در جامعه سیاسی ترکیه
جامعه مسلمان ترکیه از لایه های هویتی مختلفی شکل گرفته است. یکی از مهمترین لایه های موثر در سپهر فرهنگی - سیاسی این کشور، شبکه های طریقتی و جماعت هاست که بدون درک عمق، ابعاد و کارکرد آنها، تحلیل روندهای فرهنگی- سیاسی این کشور سخت و دشوار می باشد. به عبارتی از منظر تحلیل جامعه شناسی سیاسی، نمی توان مناسبات قدرت را در ترکیه، بدون توجه به این لایه هویتی تحلیل کرد.
اکثریت احزاب و گروه های سیاسی برای رسیدن به قدرت یا حفظ آن، در تلاشند وابستگی خود را به یکی از این طریقت ها و جماعت های مطرح نشان دهند. هریک از احزاب یا نخبگان سیاسی به نوعی در صدد جستجوی مشروعیت مذهبی برای خود درون نظام سیاسی غیر دینی هستند.
مهمترین نقش این طریقت ها، تاثیر بر روندهای انتخابات است. از این رو، صحنه سیاسی به محلی برای چانه زنی نخبگان سیاسی یا رهبران و شیوخ طریقت برای کسب محبوبیت نزد مردم تبدیل شده است. یکی از این شبکه ها که تاثیری چشم گیر بر رویکردها ی فکری و فلسفی جامعه دیندار ترکیه داشته و حتی مدتی است که چارچوب های اندیشه سیاسی حزب حاکم عدالت و توسعه را متاثر کرده، جماعت و یا طریقت نورجی به رهبری فتح الله گولن است که به جنبش گولن معروف می باشد.
قابلیت های آموزشی، رسانه ای و تجاری جماعت گولن
جماعت فتح الله گولن یکی از فعال ترین جنبش های عرصه اجتماعی ترکیه است که دارای شبکه قوی آموزشی، رسانه ای و تجاری در داخل ترکیه و جهان می باشد. این جماعت در داخل ترکیه در حوزه آموزشی 3500 سالن آموزشی ، 3 هزار و 864 آموزشکده و نزدیک به 65 هزار معلم و استاد در اختیار دارد. این شبکه آموزشی درآمد چند میلیاردی دلاری برای جماعت گولن دارد که امکان استقلال بیشتر را برای آنها فراهم می سازد.
این جنبش توانسته در سه دهه اخیر نزدیک به 1000 مدرسه، موسسه زبان آموزی و آمادگی کنکور، چندین دانشگاه معتبر و ده ها خوابگاه دانشجویی، صدها رسانه (دیداری، شنیداری و نوشتاری و سایت های اینترنتی) را در کشورهای مختلف جهان راه اندازی نماید.
البته ظرفیت های اقتصادی این جنبش، دست کمی از فعالیت های آموزشی و رسانه ای آن نداشته است. طبق بسیاری از گزارش های منابع نزدیک به جنبش، صدها شرکت اقتصادی معتبر، با وسعت فعالیت ملی و بین المللی، مرتبط به این جنبش فعالند که حدود 400 هزار نفر به صورت رسمی و غیر رسمی در این شرکت ها مشغول به کارند.
شخصیت فتح‌الله گولن و بنیان های اندیشه ای جماعت نور
گولن در سال 1939در خانواده متدین شهر ارزروم ترکیه به دنیا آمد. پس از فراگیری علوم اسلامی در سال 1959 به عنوان امام به همکاری با سازمان دیانت ترکیه پرداخت. ایشان هیچ وقت ازدواج نکرده و به قول پیروانش به غیر از شناسنامه اش هیچ سندی به اسم ایشان ثبت نشده است.
وی در دروره جوانی به
جنبش‌گولن که یکی از اهداف راهبردی خود را تربیت نسل طلایی معلمی (حدود 5 میلیون نفر در جهان) قرار داده، در راستای تحقق آن، امروزه صدها شخصیت علمی در رشته های مختلف پرورش داده است. هرچند که فتح الله گولن پیروانش را از ورود به سیاست بر حذر می دارد، واقعیت این است که این جنبش سیاست را در « خارج از دنیای سیاست » جستجو می کند.
بی‌شک در دهه های آینده در بخش هایی از جهان اسلام، طرفداران و پیروان جنبش گولن از مرحله اثرگذاری به مرحله روند سازی و در نهایت قدرت سازی نهادینه خواهند رسیدْ، همان طوری که امروزه در ترکیه به این سطح رسیده اند.
جنبش گولن هدف اصلی خود را ایجاد جامعه اسلامی متعهد و در عین حال برخوردار از علم، معرفت و فن آوری نوین به منظور پایان تسلط غرب بر جهان اسلام اعلام کرده است.«گولن» مهمترین ناسیونالیست ترک – عثمانی است که ناسیونالیسم وی نه بر مبنای خون و نژاد، بلکه بر مبنای تاریخ مشترک، تجربه و توافق بر مبنای زندگی مشترک در درون یک حکومت قوام گرفته است.
جماعت او به منظور رسانیدن مذهب به سپهر عمومی، بر تسامح، مصالحه، مدرنیته و دموکراسی تاکید می کنند. در نهایت گولن در تلاش برای ساخت قرار داد اجتماعی جدیدی است که در آن سنت های چند فرهنگی ترکی- عثمانی نقش شکل دهنده ای را بازی می کنند.
وی نگرش جدیدی از اسلام معاصر را باز تولید و مجموعه گزینه هایی را برای مسلمان بودن و مدرن بودن تئوریزه کرده است. همچنین گفتمان جهانی حقوق بشر و مناسبات سمبلیک توسعه یافته را با بورژوازی ملی و دولت تطبیق داده، تا اینکه جنبش ایده های درونی بسیج اجتماعی را با «دعوت» برای مشارکت در ساخت جامعه آرمانی خویش در مناطقی فراهم نموده است.
اجتماع گولن مرکب از سه حلقه است که حلقه اول به صورت کاملا وفادارانه و داوطلبانه جنبش را راهنمایی و مدیریت می کند.(خدمت) این گروه اصلی شامل اعضای قابل توجهی از فارغ التحصیلان دانشگاهی می باشند که به صورت ویژه ای برای آموزش در موضوعات فنی تخصص یافته و در مناطق روستایی و شهرهای کوچک ترکیه ریشه دارند.
مهمترین هسته جنبش، مرکب از تقریبا 30 نفر (برادر بزرگ) می باشد. دومین حلقه، حامیان اهداف مذهبی– ناسیونالیستی به صورت مستقیم در ایجاد اعمال خوب و از طریق صدقات (همت) فعال بوده و حلقه سوم اهداف گولن را به صورت غیر مستقیم محقق می سازند. اما ارتباط سازمانی و رسمی ندارند. در کل می توان گفت که سه عنصر بازار، رسانه و آموزش، فضای جدی و مکانیزم عملیاتی در رسیدن به اهداف غایی جنبش گولن تشخیص داده شده و تمام فعالیت ها در راستای آن شکل گرفته است.
رابطه جماعت گولن با حزب عدالت و توسعه
1. تمام دولت های ترکیه در سه دهه اخیر با جماعت گولن به صورت مستقیم و غیر مستقیم ارتباط داشته و به رغم فشارهای ارتش و نهادهای امنیتی، تایید خود را از اقدامات آموزشی این جماعت اعلام نموده اند. در مورد حزب عدالت و توسعه بحث مقداری متفاوت است.
هر چند که ریشه و کارگزاران حزب حاکم به حزب رفاه و میلی گورش برمی گردد که به علت قرائت سیاسی از اسلام، ابعاد ناهمسو
در این دوره بسیاری از پیروان اندیشه ای جماعت گولن جذب ساختار قدرت شدند و این جماعت امکانات خود در راستای تقویت حزب حاکم به کار گرفت. اما از سال 2010 به بعد، جلوه هایی از بی اعتماد ی بین این دو نیروی اجتماعی و سیاسی ترکیه بوجود آمد که به مهم ترین علت های آن اشاره می گردد
2. در برخی موارد سیاست گذرارن دولت اردوغان در بافتار حاکمیتی با مقاومت منسجم مواجه می شد که متاثر از اندیشه جماعت گولنی بود. به قول اردوغان دولت سایه در درون حاکمیت ترکیه شکل گرفته و مبانی رفتاری و گفتاری جماعتی ساماندهی شده اند.
3. جماعت گولن نسبت به سیاست های خاورمیانه ای اردوغان معترض بوده و آن را ایدئولوژیک تفسیر می کنند. آنها از قضیه مربوط به کشتی مرمره تا سیاست ترکیه در مورد سوریه را خارج از منافع ملی ترکیه می دانند.
4. بعد از تظاهرات اعتراضی بخشی از مردم ترکیه علیه سیاست های اردوغان در جریان پارک گزی استانبول، جماعت گولن به این نتیجه رسیده بود که شخصیت اردوغان آسیب دیده و حمایت متمرکز از ایشان، آینده جماعت گولن را در افکار عمومی با چالش مواجه خواهد ساخت.
5. اقدام مقابله جویانه اردوغان برای تضعیف جماعت گولن از اوایل 2013 جدی شد، تا اینکه با تهیه طرحی برای محدود کردن هزاران درسخانه (مراکز کمک آموزشی ) مربوط به جماعت گولن، سخت ترین شرایط را برای جماعت گولن به وجود آورد. تا جایی که فتح الله گولن برای اولین با از اصطلاح «استبداد فرعونی» علیه سیاست اردوغان استفاده کرد.
6. در مباحث مربوط به اختلاس در دسامبر 2013 که منجر به دستگیری تعدادی از مقامات دولتی و استعفای سه وزیر شد، طرفداران جماعت گولن در قوه قضاییه و دستگاه امنیتی بیشترین نقش را داشتند تا جایی که اردوغان از آن به کودتای قضایی علیه دولتش یاد کرد. جماعت گولن برای کنترل سیاست تهاجمی دولت اردوغان، این اقدام افشاگرایانه را ضروری می دانستند.
دیدگاه غالب در جماعت گولن نسبت به سیاست خارجی ترکیه
در دیدگاه جماعت گولن، قرائت اسلامی اخوانی – عربی با واقعیت های معرفتی و حتی ژئوپلیتیکی ترکیه سازگاری ندارد و ترکیه هر چقدر سیاست خارجی خود را در بحران های خاورمیانه درگیر نماید، بیشتر مستعد آسیب پذیری خواهد شد. آنها معتقدند که احیای قدرت ترکیه نه در خاورمیانه، بلکه در بسترهای اوراسیا امکان پذیر است.
آنها اوراسیا را از دریای آدریاتیک تا دیوارهای چین قلمداد می کنند که اکثریت جماعت آنها زبان و حتی نژاد ترکی دارند. با این رویکرد بیشترین توجه آموزشی و رسانه ای جماعت گولن معطوف به آسیای مرکزی و قفقاز است.
جنبش‌گولن که یکی از اهداف راهبردی خود را تربیت نسل طلایی معلمی (حدود 5 میلیون نفر در جهان) قرار داده، در راستای تحقق آن، امروزه صدها شخصیت علمی در رشته های مختلف پرورش داده است. هرچند که فتح الله گولن پیروانش را از ورود به سیاست بر حذر می دارد، واقعیت این است که این جنبش سیاست را در « خارج از دنیای سیاست » جستجو می کند.
علاوه بر صدها مدرسه و آموزشکده، پنج دانشگاه معتبر این منطقه مربوط به جماعت گولن است. روزنامه زمان نیز که از پرطرفدار ترین نشریه جماعت است، به صور همزمان در کشورهای آسیای مرکزی و جمهوری آذربایجان منتشر می شود. پیروان
دیدگاه جماعت به کردها و علویان
جماعت گولن به دنبال حل و فصل مسئله کردی ترکیه از طریق مذاکره است. در رویکرد جماعت، ملی گرایی قومی مردود و تفسیر هویتی شان فراتر از قومیت است و دین اسلام را عنصر اصلی و محوری هویت ملی ترکیه قلمداد می کنند. با این حال تفکر امپراتوری محوری آنها، همبستگی اقوام مختلف در سرزمین اسلامی را اصل می داند و با هرگونه تجزیه طلبی بر مبنای قومیت مخالفند.
آنها بین سازمان پ.ک.ک با اکثریت مردم کرد فرق قایل می شوند و در چارچوب ترکیه واحد، احقاق حقوق فرهنگی کردها را لازم می دانند. دیدگاه آنها نسبت به تشیع و علویان در مقاطع مختلف متفاوت بوده است. در زمانی که گولن در ترکیه بود و فعالیتش هم در چارچوب های ملی تعریف شده بود، به علت احاطه فضای اندیشه ای متعصب سنی مذهب و عملیات روانی غرب بر محیطش، به علویان و تشیع درک نادرستی داشت. ولی بعد از اینکه این جماعت قدرت اندیشه ای و ژئوپلیتیکی جهان تشیع را متوجه شد، دیدگاهش را نسبت به شیعه و علویان معتدل تر و هم گرایانه کرد.
روابط جماعت گولن با آمریکا
هر چند که درک معرفتی و اندیشه ای این جریان در تاریخ و اندیشه جامعه ترکیه و به خصوص دوره امپراتوری عثمانی عمق دارد، برخی منتقدان، این جنبش را به لحاظ فکری میانه رو و همسو با راهبردهای آمریکا در تقویت شبکه های میانه روی همگرا با غرب در جهان اسلام می دانند. ولی واقعیت این است که نگاه آمریکا به جماعت گولن بیشتر در یک وضعیت انتخاب پارادایمی از قرائت های اسلامی است.
غرب در بین قرائت انقلابی شیعی- ایرانی، قرائت اخوانی و قرائت سلفی، به گسترش قرائت گولنی که بر اسلام غیر سیاسی و همسو با مدرنیته غرب تعریف شده، اهتمام می ورزد. به همین خاطر بعد از کودتای علیه دولت اسلام گرای اربکان، وقتی در ترکیه فشارهای ارتش بر جماعت گولن شدت گرفت، گراهام فولر، از نیروهای برجسته سازمان امنیتی آمریکا، شرایط را برای سفر فتح الله گولن به آمریکا و اقامت در آنجا را فراهم کرد.
سفرای آمریکا نیز در مناطق مختلف مسلمان نشین جهان، اولویت را بر نفوذ و نهادینه شدن قرائت جماعت گولن نسبت به سایر قرائت های دیگر می گذارند. البته توجه به این نقطه ضروریست که جماعت گولن در دنیا میلیون ها طرفدار دارند و به صورت غیر متمرکز توسط هزاران هسته های مدیریتی اداره می شود.
به همین جهت احتمال نفوذ و بهره گیری عناصر اطلاعاتی غرب در مدارس و نظام آموزشی آنها دور از انتظار نیست. در این مورد تاکنون گزارش های مختلفی منتشر شده است، ولی در کل تاثیری بر موفقیت جنبش نداشته است. چون آنها با مهارت بالا توانستند مدلی را طراحی نمایند که در نتیجه منابع مالی، شبکه های وسیع آموزشی و خروجی های رسانه ای هم در ترکیه و هم در خارج از آن از اهمیت بسیاری برخوردار باشند.
سخن پایانی
جنبش گولن یک خروجی برگرفته از یک فرایند یا اندیشه در جامعه ترکیه است که در محتوای آن تلفیقی از سه گفتمان عثمانی گرایی، اسلام گرایی لیبرال و پان ترکیسم نهادینه شده است. این جریان از مرحله تشکل سازمان یافته با مدیریت متمرکز عبور کرده و وارد مرحله «خدمت داوطلبانه» شده است. یعنی بیشتر فلسفه و فکر شده است. با این اوصاف هرچند در مرحله فعلی در مقابل دولت اقتدار گرای اردوغان آسیب خواهند دید، ولی در آینده ترکیه قابلیت و پتانسیل های خود را پالایش خواهند کرد .
رحمت الله فلاحْ
کارشناس اوراسیا –ترکیه
مرجع : خبرگزاری فارس
کد مطلب : ۳۴۸۲۵۸
منتخب
۵ ارديبهشت ۱۴۰۳
۵ ارديبهشت ۱۴۰۳
۵ ارديبهشت ۱۴۰۳
۳ ارديبهشت ۱۴۰۳
۲ ارديبهشت ۱۴۰۳
۲ ارديبهشت ۱۴۰۳
۱ ارديبهشت ۱۴۰۳
۱ ارديبهشت ۱۴۰۳
۳۰ فروردين ۱۴۰۳
پیشنهاد ما
