Cenevrə öncəsi Suriyada vəziyyət necədir?

Suriyadakı vətəndaş müharibəsində cəbhələr böyük ölçüdə hərəkətsiz vəziyyətdədir. Hökumət birlikləri və müttəfiq Hizbullah döyüşçüləri 2013-cü ilin iyununda Əl-Quşeyri şəhərini ələ keçirdiyindən bəri hər iki tərəf də qeydə dəyər bir torpaq parçası qazana bilmədi. Derada üsyançılar hər nə qədər köhnə şəhər mərkəzinə irəliləməyi bacarsalar da, hökumət birliklərini şəhərdən çıxara bilmədilər. Neft bölgəsi Deyrizorda da vəziyyət fərqli deyil. Burada radikal İslamçı döyüşçülər təsir sahələrini genişlətdi, ancaq bu da başqa qrupların itkisi bahasına oldu.

Kim hansı bölgələrə hakimdir?
“Deutsche Welle” Türk dilində yayımlanan xəbərə görə, təhlükəsizlik sahəsində işlər görən İngilis düşüncə quruluşu Kral Birləşmiş Xidmətlər İnstitutundan (Royal United Services Institute) Joşi Şaşank Suriyadakı vəziyyəti belə yekunlaşdırır: “Hər iki tərəfin də ölkənin müxtəlif yerində mövqelərini sağlamlaştırdığı bir pat vəziyyəti yaşanır. İki tərəfin də qeydə dəyər torpaq qazanımları yoxdur. Buna qarşılıq hər iki tərəf də bir çox yerdə sahib olduqları istehkam mövqeləri sağlamlaşdırmağa çalışır. Bu rejim baxımından baxıldığında Derada paytaxt Şama və Humusdan Qərbdə sahilə qədər olan bir oxu ifadə edir. Rejimin hakim olduğu sahəni belə təsvir etmək mümkündür və buralarda son bir neçə ayda rejim daha da güclənib. Üsyankarların də öz mövqelərini gücləndirməyə çalışdığını düşünürəm. Bu da şimal-qərbdən Fərat çayı boyunca İraq sərhədinə qədər olan bir ərazini əhatə edir. Ancaq üsyançıların fərqli olan tərəfi bütün bu bölgəni nəzarəti altında tutan monolit bir ittifaqın olmamasıdır. Fərqli üsyançı qruplardan ibarət olan, öz içində dəyişən və hətta içində qarşıdurmaların yaşandığı bir ittifaq mövcuddur”.

Rejim özünü güclü hiss edir
Suriyada iki il yarıma qədər davam edən müharibənin və yüz mindən çox ölümün ardından iki tərəfdə də bir yorğunluq əlaməti görünmür. Ancaq İngilis təhlükəsizlik mütəxəssisi Joşi Şaşank rejimin özünü qarşı tərəfə görə daha güclü hiss etdiyinə diqqət çəkir: “Siyasi psixologiya baxımından baxsaq insanlar düşüncələrindəki müəyyən bir istinad nöqtəsinə görə qazanıb qazanmadıqlarına baxırlar. Rejim baxımından bu nöqtə 2012-ci ilin ortaları ola bilər və o zaman rejim çökür kimi görünürdü. Buna görə qiymətləndirildiyində vəziyyətləri olduqca yaxşıdır”.
Suriya rejiminin döyüş sahəsindən fərqli olaraq diplomatiya yoluyla da müvəffəqiyyət əldə etməsi mümkündür. Şam kimyəvi silahların məhv edilməsinə icazə verərək əhəmiyyətli bir addım atdı. Kimyəvi silah nəzarətçilərinin Suriyadakı işləri sürdüyü müddətcə bir hərbi müdaxilə ehtimalından narahatlıq duymayacaq. Ayrıca bu addımla birlikdə Əsəd rejimi beynəlxalq cəmiyyət baxımından da bir müzakirə tərəfi halına gəldi.

Suriyalı müxaliflər Türkiyədən səslənir
Cenevrədə tərəfləri bir araya gətirən sülh konfransı təşkil edilməsi üçün çalışılır, ancaq müxtəlif anlaşılmazlıqlar səbəbindən ilk düzəlişlər 23 noyabr olaraq planlanan tarix bir cür qətilik qazana bilmir.

Əsəd özünü güzəşt etmək məcburiyyətində hiss etmir
Konfrans öncəsində Suriya rejiminin mövqeyini Joşi Şaşank belə şərh edir: “Rejim özünü güzəştə getmək məcburiyyətində hiss etmir. Rejim məncə, hadisələri belə dəyərləndirir: Hər nə qədər bir çox bölgəni nəzarət altında tutsa da, sonunda dağılacaq olan bir müxalifət var. Bu müxalifət Qərbin dəstəyini itirir. ABŞ və müttəfiqlər onlara şübhəylə yaxınlaşır. “Cihadçılar” mülayim gücləri cavablandırır ki, bu da rejimin mövqeyini gücləndirir. Və bütün bunlar üsyançı qruplardan çox Əsədin Cenevrə müzakirə masasına gəlməyə təşviq edici inkişaflardır. Gəlməsi halında də böyük bir təbliğat müvəffəqiyyəti əldə etmiş olacaq. Və bütün bunlar onu əhatəli güzəştlər etməyə təşviq etmir”.

Suriyada üsyançılar Əsədin vəzifədən getməsini sülh üçün bir ön şərt olaraq görür. Rejim isə buna yanaşmır. Sürix Universiteti strateji araşdırmalar professoru Albert Stahelin Cenevrə konfransıyla bağlı təxminləri bu istiqamətdədir: “Mövcud vəziyyəti dəyişdirmədən Əsədin vəzifədən ayrılmasının necə təmin ediləcəyinə dair bir çəkişmə yaşanacağını təxmin edirəm. Rejimin devrilməsini kimsə istəmir. Bəli, Türklər və Səudiyyələr istəyir, amma Amerikalılar, Ruslar, özəlliklə İranlılar bunu istəmir. Səudiyyə Ərəbistanı və Türkiyəni bir kənara buraxsaq hər kəs bilir ki, rejimin yox olması halında bu bölünmüş ölkədə əhəmiyyətli bir komponent, bir sabitlik faktoru itmiş olacaq. Ona görə mövzu, rejim içərisindən biri sayəsində Əsədin vəzifədən çəkilməsinin təmin edilməsidir ki, beləcə nə Amerikalılar, nə Ruslar, nə də İranlılar itirmiş mövqeyinə düşsün”.