پاتک جنجالی اردوغان به عبدالله گل و آینده سیاسی ترکیه

رجب طیب اردوغان که در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه در 19 مرداد امسال، به عنوان رئیس جمهور ترکیه برگزیده شد، خواهد توانست تا سال 2023 میلادی حاشیه امن سیاسی دیگری را برای خود و همراهانش ایجاد کند. اردوغان هم اکنون می تواند حداقل دو دوره در این سمت حضور داشته باشد و به عنوان قدرتمندترین مقام سیاسی و اجرایی در آنکارا مورد شناسایی نظام بین الملل قرار گیرد. احزاب جمهوریخواه خلق، ملی گرایان ترکیه، دموکراتیک آزاد و .... هر یک در انتخابات اخیر تلاش کردند تا با معرفی کردن نامزدهای خاص خود مانع از پیروزی اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری شوند. معرفی «اکمل الدین احسان اوغلو»، دبیر کل سازمان کنفرانس اسلامی، از سوی احزاب لائیک و ملی گرا و 12 حزب دیگر نیز نتوانست منجر به بازماندن اردوغان از رسیدن به مقام ریاست جمهوری و حتی کشیده شدن انتخابات به دور بعدی شود. کسب حدود 52 درصد از آرا توسط اردوغان، پیروزی وی را در انتخابات ریاست جمهوری تضمین کرد. در مقابل احسان اوغلو و «دمیر تاش»، نامزد کردها، در انتخابات ریاست جمهوری به ترتیب با کسب 36 و 9 درصد آرا نتوانستند موفقیتی در این کارزار به دست آورند.

حزب عدالت و توسعه و معمای عبدالله گل

«سرنوشت عبدالله گل در حزب عدالت و توسعه چه خواهد شد»؟ این سوالی بود که اردوغان اساسا قصد ندارد به آن پاسخی صریح دهد، هر چند که در عمل پاسخ این سوال برای بسیاری از مخاطبان مشخص شده است! اقدام مشترک رجب طیب اردوغان و احمد داوود اوغلو در حذف عبدالله گل از صحنه رهبری حزب عدالت و توسعه شوک سختی به برخی اعضای این حزب وارد ساخته است. بدون شک این اقدام در آینده سیاسی حزب عدالت و توسعه تاثیرگذار بوده و شکاف های عمیقی در درون آن پدید خواهد آورد. به این ترتیب اردوغان ترجیح داد به رفاقت سیاسی با همراه همیشگی خود در سال های اخیر پایان دهد.

رئیس جممور جدید ترکیه با رفتارهای اخیر خود، مخالفت خود را با حضور دوباره عبدالله گل در مسند رهبری حزب عدالت و توسعه علنی ساخته است. دیگر بر همگان مسجل است که اردوغان درها را برای بازگشت عبدالله گل به حزب عدالت و توسعه بسته که این موضوع نیز ناخرسندی عبدالله گل را به دنبال داشته است. این نارضایتی خود را در مراسم تودیع عبدالله گل نشان داد. در مقابل، احمد داوود اوغلو، وزیر امور خارجه سابق ترکیه، هم اکنون بر مسند نخست وزیری کشورش تکیه زده است. اصلی ترین وظیفه داوود اوغلو هموار سازی مسیر سیاسی و اجرایی ترکیه جهت پیاده سازی سیاست های اردوغان است. به عبارت بهتر، رفتارهای سیاسی داوود اوغلو از این پس متغیری وابسته به رفتارهای سیاسی اردوغان خواهد بود. این موضوع به هیچ عنوان از سوی عبدالله گل مورد قبول نبوده و نخواهد بود. از این رو بسیاری از کارشناسان مسائل سیاسی معتقدند که در آینده ای نه چندان دور، عبدالله گل، سکوت خود را در قبال اقدامات اردوغان و اعضای حزب عدالت و توسعه پایان خواهد داد. حتی برخی افراد، ائتلاف اردوغان با برخی احزاب مخالف اردوغان را نیز در آینده منتفی نمی دانند. در این صورت به طور طبیعی بخشی از اعضای حزب عدالت و توسعه از این حزب فاصله خواهند گرفت. عبدالله گل در درون حزب عدالت و توسعه طرفدارانی دارد که طی هفته های اخیر بیش از پیش با انزوا و گوشه گیری سیاسی مواجه شده اند.

عبدالله گل، رئیس جمهوری در پایان دوره ریاست جمهوری خود در سخنانی در مقر کاخ ریاست جمهوری این کشور نسبت به آنچه "بی‌احترامی" از سوی رسانه‌های این کشور خواند، ابراز ناخرسندی کرد. همسر وی، "خیر النساء گل"، نیز در اقدامی نادر با ابراز خشم و ناراحتی از منتقدان رئیس‌جمهور ترکیه گفت که همسرش در زمان قدرت در معرض بی‌احترامی و افترا قرار گرفته است.

پاتک سیاسی اردوغان به عبدالله گل

ریشه یابی رفتار اردوغان در قبال عبدالله گل چندان دشوار و پیچیده نیست! طی سال های اخیر همواره میان اردوغان و گل بر سر دغدغه های مختلف سیاسی و نحوه مواجهه با برخی موضوعات کلان در عرصه سیاست داخلی و خارجی اختلافاتی وجود داشته است. این اختلافات طی یک سال اخیر خود را در موارد عدیده ای نشان داد. یکی از این اختلافات مربوط به نحوه برخورد با معترضین ترکیه ای در میدان تقسیم استانبول بود. اختلاف دیدگاه نخست وزیر و رئیس جمهور ترکیه بر سر اعتراضات اخیر اختلافی اندک نبود، بلکه عملا اختلاف دیدگاه بنیادینی بود که با شکل گیری تحولات اخیر ترکیه آشکار شد. این اختلاف دیدگاه از ابتدا نیز میان رئیس جمهور و نخست وزیر ترکیه وجود داشت. بی دلیل نبود که زمان انتخاب عبدالله گل به عنوان رئیس جمهور ترکیه برخی از اعضای حزب عدالت و توسعه که به اردوغان گرایش داشتند نسبت به حضور گل در مسند ریاست جمهوری نظر مساعدی نداشتند. در هر حال به نظر می رسد رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر ترکیه به نوعی همزیستی اجباری سیاسی روی آوردند، اما هم اکنون از دید اردوغان دیگر اجباری نسبت به این همزیستی وجود ندارد و با توجه به پیروزی وی در انتخابات ریاست جمهوری، زمان تصفیه حساب سیاسی با عبدالله گل فرا رسیده است.

اردوغان در جریان سرکوب خیابانی مخالفان نشان داد که کمترین اعتقادی نسبت به اقناع معترضین ندارد و صرفا به سرکوب یا بازداشت یا تحقیر آنها معتقد است. این در حالی‌است که عبدالله گل با بروز چنین رفتارهایی از سوی اردوغان مخالف بود.

سیاست خارجی ترکیه در قبال سوریه، مورد دیگری بود که در خصوص آن میان اردوغان و عبدالله گل اتفاق نظر وجود نداشت. همچنین در جریان ارسال پیام تبریک عبدالله گل به ژنرال السیسی، رئیس جمهور جدید مصر، اردوغان نارضایتی خود را به شدید ترین نحو ممکن نشان داد و نسبت به این اقدام گل اعتراض کرد.

در یکی دیگر از موارد اختلافی، رئیس جمهور سابق ترکیه از رأی دادگاه قانون اساسی (عالی ترین نهاد قضائی ترکیه) درباره رفع ممنوعیت دسترسی به شبکه اجتماعی توییتر استقبال کرده است. عبدالله گل در این خصوص اظهار کرد:

«از رای دادگاه قانون اساسی ترکیه درباره رفع فیلتر توییتر احساس غرور می کنم.10 نفر از 17 عضو هیئت قضات دادگاه قانون اساسی ترکیه در دوره ریاست جمهوری من به این سمت منصوب شده اند. هیئت قضات دادگاه قانون اساسی به اتفاق آرا این رای را صادر کرده اند.این موضوع نشانگر آن است که آنان تصمیمات خود را بر اساس موازین حقوقی جهانی اتخاذ می کنند. چنین تصمیماتی موجب افزایش اعتماد به دادگاه عالی خواهد شد.»

دادگاه قانون اساسی ترکیه اخیرا ممنوعیت دسترسی به شبکه اجتماعی توییتر را در ترکیه مغایر با قوانین این کشور و نقض حق آزادی بیان دانست و دستور لغو آن را صادر کرده است. با این حال این تصمیم با استقبال اردوغان مواجه نشده است. نخست وزیر ترکیه عملا نارضایتی خود را از چنین تصمیمی اعلام کرده است. به عبارت بهتر، عبدالله گل این اقدام را نماد دموکراسی و اردوغان آن را نماد بی عدالتی دانستند.

فرافکنی به سبک اردوغان

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور جدید ترکیه و احمد داوود اوغلو که هم اکنون سمت نخست وزیری این کشور را عهده دار است، در صدد فرافکنی نسبت به واقعیات جاری در حزب عدالت و توسعه برآمده اند. بر این اساس اردوغان و داوود اوغلو در صدد القای وجود وحدت رویه در حزب حاکم ترکیه هستند. با این حال بر همگان مسجل است که طرفداران عبدالله گل نسبت به آنچه در حزب عدالت و توسعه می گذرد به شدت ناراضی هستند. حتی برخی اعضای حزب عدالت و توسعه معتقدند نوعی کودتای دموکراتیک در درون این حزب بر ضد عبدالله گل صورت گرفته است. در چنین شرایطی رئیس جمهور ترکیه هم اکنون سعی دارد اختلافات شدیدی که میان اعضای حزب عدالت و توسعه بر سر رفتن عبدالله گل از قدرت به وجود آمده است را لاپوشانی کند. نخست وزیر سابق و رئیس جمهور فعلی ترکیه سعی دارد نخست وزیری داوود اوغلو را موضوعی برخاسته از اراده واقعی حزب عدالت و توسعه و همه اعضای آن مورد ارزیابی قرار دهد، هرچند که شواهد و مستندات موجود چنین موضوعی را تایید نمی کند.

«رجب طیب اردوغان» در این خصوص می گوید: «نسبت به حمایت همه اعضای حزب عدالت و توسعه از هیات مدیره جدید حزب و نخست‌وزیر جدید اطمینان دارم. انتخابات 2015 برای ما اهمیت بسیاری دارد. با توجه به اصلاحاتی که قرار است بر روی قانون اساسی اعمال شود، این اهمیت دوچندان می‌شود.»

هم اکنون اردوغان و داوود اوغلو از فرا رسیدن دورانی جدید برای حزب عدالت و توسعه و کشور ترکیه خبر می دهند. این دو سعی دارند اوضاع را آرام و مطلوب و ایده آل جلوه دهند، حال آن که تحرکات طرفداران گل برای پاسخ دادن به پاتک سیاسی اردوغان و داوود اوغلو آغاز شده است.

تصمیم سرنوشت ساز عبدالله گل

همان گونه که مشاهده می شود، اختلافات میان اردوغان و عبدالله گل به موارد ساده محدود نمی شد. در چنین شرایطی اردوغان در صدد بود تا در فرصتی مناسب، از دوست قدیمی و همراه سیاسی خود انتقام بگیرد. این انتقام خود را در قالب انتخاب "داوود اوغلو" به عنوان نخست وزیر ترکیه و رهبر حزب عدالت و توسعه نشان داده است. بدیهی است که با حضور داوود اوغلو به عنوان نخست وزیر و اردوغان به عنوان رئیس جمهور ترکیه، عبدالله گل دیگر جایگاهی در این حزب نخواهد داشت و فعالیت در درون این حزب را نیز نخواهد پذیرفت. در این صورت، احتمال تاسیس حزبی دیگر از سوی گل کاملا محتمل به نظر می رسد.

در این صورت، بسیاری از احزاب مخالف نیز از این رویکرد گل استقبال خواهند کرد، زیرا رئیس جمهور سابق ترکیه به صورت بالقوه می تواند آرای طرفداران خود در حزب عدالت و توسعه را به سبد آرای مخالفان اردوغان بیافزاید. با این حال هنوز مشخص نیست که عبدالله گل در آینده چه تصمیمی برای ادامه فعالیت سیاسی خود خواهد گرفت. در این میان برخی نیز احتمال انزوای سیاسی هیمشگی عبدالله گل را می دهند که با توجه به فضای فعلی ترکیه و اشتیاق طرفداران وی در حزب عدالت و توسعه برای ادامه فعالیتش کاملا بعید به نظر می رسد. در این خصوص، برخی احزاب مخالف اردوغان نتوانسته اند خشنودی خود از جدایی احتمالی گل از حزب عدالت و توسعه را کتمان سازند.

«شوکت چتین»، معاون رئیس حزب حرکت ملی ترکیه،که از اصلی ترین احزاب مخالف اردوغان محسوب می شود در این خصوص اظهار کرده است:

«کنگره حزب عدالت و توسعه برای انتخاب داوود اوغلو به عنوان رهبر حزب نمایشی بوده است. جناح انتصابی ها در حزب عدالت و توسعه حرکتی را برای تصفیه شماری از مقامات که با رای گیری در حزب عدالت و توسعه سمت هایی را بر عهده گرفته اند، آغاز کرده است و اگر عبدالله گل و شماری از سران این حزب به زودی به ارتباط با شبکه موازی (طرفداران فتح الله گولن) متهم شوند، تعجب آور نخواهد بود. »

در چنین شرایطی به نظر می رسد که گل فعلا در صدد ارزیابی اوضاع و رصد فضای سیاسی ترکیه پس از پیروزی اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری برآمده است. با این حال این رصد سیاسی چندان به طول نخواهد انجامید و به زودی بر اساس آن تصمیم واقعی و احتمالا جنجالی عبدالله گل جهت نحوه حضور تازه در عرصه سیاسی ترکیه گرفته خواهد شد؛ تصمیمی که هر چه باشد به سود حزب حاکم فعلی، یعنی حزب عدالت و توسعه نخواهد بود.

فخرالدین اسدی