پشت پرده توافق امنیتی عربستان و مراکش

عربستان سعودی که ادعای زعامت جهان عرب را دارد برای رسیدن به این هدف همواره از دریچه کمکهای مالی و توافقاتی امنیتی وارد می‌شود. در این میان با تشدید رقابت میان قدر‌ت‌های منطقه‌ی غرب آسیا در سالهای اخیر، یکی از حوزه‌های جغرافیایی این رقابت گسترده شمال آفریقا بوده است که ریاض را نیز به نقش‌آفرینی بیشتر در تحولات این منطقه تشویق کرده است.

مع الوصف پادشاهی مراکش یکی از کشورهایی است که روابط نزدیکی را در این دوران با سعودی‌ها به هم زده است و توافقات همکاری میان دو کشور روز به روز ابعاد گسترده تری می‌گیرد. در همین راستا دو طرف روز سه‌شنبه گذشته توافق‌نامه توسعه همکاری امنیتی در عرصه مبارزه با تروریسم و تأمین مالی آن امضا کردند. این توافق‌نامه در رباط، پایتخت مراکش، به امضای رئیس دستگاه اطلاعات مراکش و معاون رئیس سازمان امنیت عربستان رسید. مراکش اعلام کرده که امضای این توافق‌نامه در راستای تمایل دو کشور به گسترش همکاری‌های دوجانبه امضا شده است. این توافق‌نامه شامل افزایش همکاری‌های امنیتی و اطلاعات و هماهنگی در عرصه مبارزه با تروریسم و افراط‌گرایی می‌شود. اگرچه عربستان با اینگونه توافقات امنیتی درصدد است تا سطح روابط خود با اعراب را افزایش دهد اما در پس این برنامه‌ها اهداف دیگری نهفته است که فراتر از همکاری‌های امنیتی را شامل می‌شود.
 
تروریسم از منظر سعودی
طنز روزگار این است که عربستان سعودی درحالی شعار مقابله با تروریسم را سر می‌دهد که به عنوان پدرخوانده تروریستها در جهان لقب گرفته است و میلیاردها دلار به این گروهها کمک کرده تا بتواند در کشورهای غیرهمسو با خود ناامنی ایجاد کند و نمونه عینی آن در سوریه و عراق بود که با کمک تروریستها سعی کردند دولتهای این دو کشور را که به ادعای آنها تحت نفوذ ایران بود، سرنگون کنند.  

بنابراین، از منظر سعودیها، واژه تروریسم معنا و مفهوم خاصی دارد و تروریست به همان مخالفان داخلی گفته می‌شود که برای تحقق عدالت و آزادی سیاستهای دیکتاتورمآبانه آل‌سعود را به چالش می‌کشند. فضای سیاسی عربستان روز به روز بسته‌تر می شود و هر صدای مخالفی خاموش می‌شود و زندانهای این کشور مملو از زندانیان سیاسی و رهبران مذهبی شیعه است. عربستان در سالهای گذشته صدها نفر از مخالفان داخلی عمدتا شیعیان را به اتهام اقدامات تروریستی به اعدام محکوم کرده است که به گزارش سازمانهای حقوق بشری، بسیاری از این افراد بدون هیچگونه مدرک و سندی دال بر انجام فعالیت‌های تروریستی به مجازات محکوم شده‌اند. دستگیری گسترده روحانیون شیعه و اعدام‌های دسته جمعی که صدای نهادهای حقوق بشری را درآورده است با این هدف انجام می‌شود که دیگر مخالفان جرأت عرض اندام در برابر رژیم مستبد ریاض نداشته باشند و این بار هم در پوشش توافقات امنیتی درصدد فشار بر مخالفان داخلی را افزایش دهد.

در بعد منطقه‌ای هم عربستان تروریسم را از زاویه دید خود نگاه می‌کند و دیدگاه سعودی‌ها بیشتر متوجه اخوان‌المسلمین است که هواداران بسیاری در جغرافیای عربی و اسلامی دارد. عربستان سعودی در مارس 2014 در اقدامی اخوان‌المسلمین را یک سازمان تروریستی اعلام کرد و از آن زمان تاکنون اقدامات زیادی را برای مقابله با آن انجام داده است. ریاض، اخوان‌المسلمین را گروهی منحرف و فتنه‌انگیز می‌داند که دنبال بر هم زدن همزیستی در بین کشورهای عربی است و اقدام خود علیه این گروه را با نام انحراف از عقاید اسلامی و قدرت طلبی توجیه می‌کند، ادعایی که بسیاری از کشورهای عرب آنرا رد کرده‌اند.

عربستان اقدامات زیادی را برای مقابله با قدرت گیری گروه‌های وابسته به اخوان‌المسلمین در منطقه انجام داده است.

عربستان در کنار امارات با حمایت از خلیفه حفتر، فرمانده نیروهای ارتش ملی در شرق لیبی سعی داشت دولت وفاق ملی این کشور را که اخوانی بود سرنگون کرده و دولت مطیع خود را روی کار بیاورد و کمکهای مالی و تسلیحاتی زیادی از مخالفان طرابلس انجام داد.

در سودان و مصر هم سعودیها با حمایت گسترده از دولتهای این کشورها، راه نفوذ اخوان‌المسلیمن را سد کردند، تا جایی که در مصر همه رهبران این گروه به اعدام شدند و یا حبس ابد محکوم شدند که همگی اینها با برنامه ریاض انجام شد تا یکی از موانع اجرای سیاستهای خود در منطقه را از میان بردارد. حتی دلیل اصلی کاهش روابط عربستان با ترکیه هم به خاطر حمایت‌های آنکارا از جنبش اخوان بود که به مدت یک دهه روابط تیره و تار بین دو کشور برقرار بود.  

بنابراین، تروریسم از دیدگاه عربستان سعودی درباره گروه‌هایی مانند داعش و جبهه النصره که دهها هزار انسان بی‌گناه را کشته‌اند صدق نمی‌کند و هر گروهی که در برخلاف جریان سعودیها حرکت کند، تروریسم خطاب می‌شود و این بار مقامات ریاض، مراکش را برای رسیدن به خواسته‌های خود انتخاب کرده‌اند تا با قدرت اخوان در این کشور مقابله کنند.

حومت مراکش هم از امضای توافق امنیتی با عربستان، سعی دارد با کمک سعودی‌ها مخالفان داخلی خود را از سر راه بردارد. مراکش که از پنج دهه پیش با کابوسی به نام «جبهه پولیساریو» مواجه است و هر از گاهی تنشها بین دو طرف اوج می‌گیرد تلاش می‌کند با حمایتهای ریاض و به نام مقابله با تروریسم، با این گروه شبه نظامی مقابله کند.
 
بازی در پازل صهیونیستها
مقابله با گروههای اخوان‌المسلمین از سوی عربستان و مراکش خوش خدمتی به صهیونیستها است، زیرا جنبش حماس و جهاد اسلامی که گرایشات اخوانی دارند تهدید درجه یک رژیم صهیونیستی به شمار می‌روند که مقابله با قدرت و نفوذ این گروه‌ها در منطقه آنهم از سوی کشورهای عربی در راستای تامین منافع این رژیم است.

مقابله با اخوان المسلمین پس از آن در منطقه شدت گرفت که این گروه توانست با شروع بیداری اسلامی در کشورهای عرب در سال 2011 قدرت زیادی کسب کند. در مصر، این جنبش توانست به رهبری محمد مرسی، برای چند صباحی حکومت را به دست گرفت. در لیبی فایز السراج، رئیس دولت وفاق ملی لیبی که از سوی سازمان ملل به رسمیت شناخته شده بود گرایشات اخوانی داشت و از سوی ترکیه و قطر حمایت می‌شد و توانست چند سال در این مسند حکمرانی کند. در سودان هم اخوانی‌ها در قالب حزب النهضه توانستند برای یک دهه کرسی‌های پارلمان را تصاحب کنند و به عنوان قدرتمندترین گروه در این کشور لقب گرفتند.

هر چند جریانهای اخوانی در حال حاضر در این سه کشور قدرتی ندارند و از سوی دولتهای فعلی سرکوب شده‌اند اما در مراکش همچنان در لایه‌های سیاسی فعال هستند. در انتخابات پارلمانی مراکش که در سال 2016 برگزار شد حزب اسلامگرای «عدالت و توسعه» با گرایشات اخوانی اکثریت کرسی‌ها را از آن خود کرد ولی در انتخابات 2021، از احزاب لیبرال شکست خورد و نشان می‌دهد که قدرت اخوانی‌ها در مراکش هم در حال افول است و عربستان سعی دارد آخرین میخ خود را بر پیکر این گروه در مراکش فرو کند.

مراکش روابط دیپلماتیک با رژیم صهیونیستی دارد و در دو سال گذشته نیز تلاش کرده تا روابط خود را با این رژیم توسعه دهد و برگزاری رزمایشهای مشترک و امضای قراردادهای امنیتی هم در این راستا انجام می‌شود. عربستان سعودی هم که هنوز به روند عادی سازی روابط با اشغالگران فلسطین نپیوسته است اما از کشورهایی که در این اردوگاه قرار دارند حمایت می‌کند تا با کمک آنها مسیر عادی سازی را برای سایر اعراب هموار کند.

اقدامات عربستان برای مقابله اخوان‌المسلمین سبب با استقبال صهیونیستها مواجه شده است و بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی در آبان 1399 در واکنش به اقدام سعودیها بر علیه اخوان گفت:«ما بسیار خوشحالیم که چنین رویکردی را در برابر سوء‌استفاده از دین برای تحریک و فتنه‌جویی می‌بینیم و همگی نیازمند گفتمانی هستیم که به صلح و همکاری متقابل در راستای پیشرفت منطقه کمک می‌کند».

حماس که روز به روز قدرت بیشتری می‌گیرد و با تولید موشک‌ها و پهپادهای جدید توانسته معادله بازدارندگی در برابر تل‌آویو ایجاد کند، برای صهیونیستها تهدید اساسی به شمار می‌رود و لذا سعودیها سعی دارند به متحد جدید خود در منطقه کمک کنند تا امنیتش بیش از پیش تضمین شود. زیرا عربستان در پی تشکیل ائتلافی عبری- عربی است تا بتواند با سیاستهای ایران و محور مقاومت در منطقه مقابله کند، لذا تقسیم کاری در این زمینه انجام شده و  ریاض بخشی از پروژه تضعیف گروههای مقاومت فلسطین را برعهده گرفته است. ریاض با تروریستی اعلام کردن حزب‌الله لبنان و انصارالله یمن برای تل‌آویو فرش قرمز پهن کرده تا شاید صهیونیستها مسیر بر تخت نشستن ممحمد بن سلمان را با وجود منقدان گسترده در غرب هموارتر کند. نتانیاهو اخیرا ادعا کرده که عربستان به زودی روابط خود را با اسرائیل عادی سازی خواهد کرد و مقابله با گروه‌های ضد صهیونیستی هم مقدمه‌ای برای رسیدن به پروژه عادی سازی است.