پیش شرط‌های سه‌گانه محمد بن سلمان برای عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی

در اواخر سال 2019 میلادی نیز عوامل متعددی در سه سطح داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی نظیر درگیر بودن کشورهای عربی با بحران‌های داخلی و وجود شکاف‌های متعدد میان آنها، تلاش‌های پیگیر نتانیاهو برای عادی‌سازی روابط با هدف بهره‌برداری انتخاباتی و حمایت گسترده واشنگتن در دوران ترامپ، همگی در تسریع و تشدید روند عادی‌سازی روابط رژیم صهیونیستی با کشورهای عربی تأثیرگذار بودند.

پس از امضای توافق سازش موسوم به توافق ابراهیم و بهبود روابط امارات متحده عربی و بحرین با اسرائیل، تسریع و تسری عادی‌سازی روابط به عربستان سعودی و سایر کشورهای عربی برای تل‌آویو به اصلی راهبردی تبدیل شد، اما از سال 2021 و تغییر معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی ازجمله پایان بحران قطر، فروکش کردن تنش‌های منطقه‌ای و خروج آمریکا از افغانستان موجب شد طرح عادی‌سازی با کندی مواجه شود.

در واقع، با روی کار آمدن دموکرات‌ها طرح عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی روند کاهشی به خود گرفت، به ویژه اینکه نقش مشاوران ارشد ترامپ، از جمله جرد کوشنر در تسریع روند عادی‌سازی غیرقابل‌انکار بود. روی کار آمدن کابینه افراطی و جنگ‌طلب نتانیاهو نیز موجب دلسردی کشورهای عربی نسبت به عادی‌سازی روابط شده است.

درحالی که صهیونیست‌ها تلاش‌های زیادی برای تسری دادن توافق با عربستان سعودی و سایر کشورهای عربی انجام داده بودند لکن پس از امضای توافق سازش موسوم به توافق ابراهیم پیشرفتی در حل موضوع فلسطین صورت نگرفت. بعد از آن نیز با روی کار آمدن کابینه راست‌ افراطی به‌ ریاست نتانیاهو خشونت علیه فلسطینیان شدت گرفت و تحرکات علیه مسجدالاقصی و تصویب قوانین نژادپرستانه علیه فلسطینیان تشدید شد؛ موضوعی که ضربات مهمی به روابط رژیم صهیونیستی با کشورهای عربی منطقه وارد ‌کرد. به همین دلیل ا‌کنون عربستان سعودی شرایط را برای اعلام رسمی دوستی با اسرائیل مناسب نمی‌بیند.

با این حال طی هفته‌های گذشته گزارش‌های متعددی پیرامون تلاش مقامات آمریکایی برای متقاعد کردن سعودی‌ها جهت پیوستن به قراردادهای عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی منتشر شده‌اند. تساحی هنگبی، مشاور امنیت ملی رژیم صهیونیستی اخیرا گفته است که مذاکرات آمریکا و عربستان درباره توافق عادی‌سازی روابط با تل‌آویو، شاهد پیشرفت قابل ملاحظه‌ای بوده است.

شروط سه‌گانه عربستان
مقامات سعودی بارها اعلام کرده‌اند هرگونه سازش و عادی‌سازی روابط با تل‌آویو منوط به چند شرط است که مهمترین آن، به نتیجه رسیدن پرونده فلسطین و تشکیل دولت فلسطین است. در سال‌های گذشته سعودی‌ها شرط توافق با تل‌آویو را اجرای طرح صلح عربی سال 2000 و تشکیل کشور مستقل فلسطینی در مرزهای 1967 به پایتختی قدس شرقی عنوان کرده‌اند.

فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان اخیرا تاکید کرده است که مردم در حال از دست دادن امید به راه حل سازش برپایه راهکار دودولتی هستند و ما می‌خواهیم که با تلاش‌ها، این مسئله مجددا به اولویت تبدیل شود.

شرط دوم ریاض برای عادی‌سازی روابط مربوط به آمریکا بوده و این کشور باید متعهد شود عربستان سعودی را مجهز به تکنولوژی هسته‌ای کند و تأسیسات پیشرفته لازم را احداث کند.

خواسته‌ سوم عربستان شامل امضای قراردادهای بلندمدت برای خرید تسلیحات پیشرفته، از جمله جنگنده F-35 و سیستم‌های دفاع موشکی پیشرفته مانند سیستم دفاع موشکی تاد و انعقاد توافقنامه امنیتی دوجانبه با واشنگتن در سطح سازمان پیمان آتلانتیک شمالی است که آمریکا را ملزم به دفاع از پادشاهی سعودی در صورت هرگونه حمله کند.

در واقع، عربستان‌سعودی نشان داده است به عادی‌‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی تمایل دارد اما برخلاف امارات متحده عربی و بحرین به دنبال گرفتن امتیازات واقعی از واشنگتن و تل‌آویو است و نمی‌خواهد بدون کسب امتیاز، روابط خود را با تل‌آویو عادی سازد. به خصوص که عربستان سعودی بعد از ازسرگیری روابط دیپلماتیک با ایران در موضع قدرت قرار دارد.

آیا اسرائیل امتیاز می دهد؟
با این حال می‌توان گفت که در صورت امضای توافق عادی‌سازی روابط عربستان با اسرائیل، ریاض بازنده این توافق خواهد بود. صهیونیست‌ها، آشکارا اعلام کرده‌اند در قبال عادی‌سازی روابط، هیچ‌گونه امتیازی به ریاض نخواهند داد. یائیر لاپید، رئیس اپوزیسیون کابینه نتانیاهو در دیدار با هیئتی از حزب دموکرات آمریکا گفت: من هرگونه توافق عادی‌سازی روابط با ریاض را که شامل ‌غنی ‌سازی اورانیوم در عربستان باشد، رد می‌کنم. چنین توافقی امنیت اسرائیل و منطقه را تهدید می‌کند.

اسرائیل کاتز، وزیر انرژی اسرائیل نیز از مخالفت تل‌آویو با ساخت تأسیسات غنی‌سازی اورانیوم در خاک عربستان سعودی سخن گفته است. ایهود اولمرت، نخست‌وزیر پیشین رژیم صهیونیستی نیز در گفت‌وگو با کانال 12 تلویزیون اسرائیل گفت: «موافقت اسرائیل با شروط سعودی‌ها، به منزله ارتکاب یک خطای راهبردی و تاریخی است. دادن اجازه به سعودی‌ها برای برخورداری از قدرت هسته‌ای به منزله گشودن راه برای سایر کشورهای عربی و اسلامی از جمله مصر و ترکیه و حرکت آنها در این مسیر خواهد بود. لذا دولت اسرائیل باید شروط سعودی‌ها را رد کند؛ زیرا موافقت با آن، شرایطی را فراهم می‌کند که بسیار خطرناک است.»

از سوی دیگر واشنگتن می‌ترسد فعالیت برنامه هسته‌ای در عربستان سعودی که شامل غنی‌سازی اورانیوم در سطح محلی باشد، کشورهای منطقه را به ایجاد برنامه‌های مشابه ترغیب کند و این موضوع ممکن است خطر گسترش مسابقه تسلیحات هسته‌ای را در خاورمیانه افزایش دهد.

الی کوهن، وزیر خارجه رژیم صهیونیستی نیز در سخنانی با مضمون عدم امتیازدهی در خصوص پرونده فلسطین به عربستان سعودی گفت که موضوع فلسطین مانعی پیش‌روی فرآیند مذاکرات عادی‌سازی روابط نخواهد بود و این موضوعی است که پیمان ابراهیم آن را ثابت کرده است. در حقیقت اسرائیل همواره نشان داده است که به سادگی به طرح‌های پیشنهادی در مسیر راه حل دو کشوری تن نخواهد داد.

در خصوص شرط سوم نیز واشنگتن از انعقاد یک توافق دفاعی مشترک با ریاض و تحویل تسلیحات پیشرفته به این کشور بیم دارد؛ چرا که انعقاد چنین توافقی ممکن است به یک مسابقه تسلیحاتی منطقه‌ای منجر شود و کشور‌هایی چون مصر، امارات و قطر را ترغیب کند که چنین معاهدات و امتیازاتی از ایالات متحده بخواهند. این امر سبب می‌شود که آمریکا مجبور به افزایش حمایت از اسرائیل برای تضمین برتری نظامی‌اش در منطقه شود.

از سوی دیگر ایالات متحده برای تصویب توافقنامه دفاعی متقابل با عربستان، در کنگره مشکلات زیادی دارد. این امر مستلزم تایید دو سوم سناتورها است که تصویب آن هنوز جای سوال دارد. چرا که اکنون به دلیل توسعه روابط با روسیه و چین انتقادات گسترده‌ای متوجه ریاض است. به همین موازات جمهوری خواهان در کنگره نیز به احتمال زیاد مایلند تا قبل از انتخابات آمریکا از تحقق چنین دستاوردی توسط دولت جو بایدن جلوگیری کنند.

سیدعلی نجات، کارشناس مسائل غرب آسیا