تروریسم جهادی افراط گرا و سایر تهدیدات غیر متعارف

القاعده سیزده سال پس از حوادث ۱۱ سپتامبر نه تنها حمله دیگری را علیه ایالات متحده آمریکا با موفقیت انجام نداده است بلکه بعد از بمب گذاری ها در سیستم حمل و نقل شهر لندن (۲۰۰۵)، حمله ای را در کشورهای غربی دنبال نکرده است. همچنین، اگرچه افرادی با الهام از ایدئولوژی القاعده 21 نفر را از سپتامبر 2001 در ایالات متحده ترور کرده اند اما یک حمله تروریستی با تلفات بالا در ایالات متحده در مقیاس حوادث 11 سپتامبر بسیار بعید است. در حالی که هر یک از این ترورها یک تراژدی به حساب می آیند، هیچ چیز مانند از دست رفتن فاجعه بار زندگی بسیاری از انسان ها در 11 سپتامبر 2001 نیست.

رهبری القاعده ویران شده است و سازمان آن نیز پایگاه امن خود را در افغانستان از دست داده است. در مواجه با این ویرانی، هسته مرکزی گروه القاعده در پاکستان نیز فاقد کنترل بر بخش قابل توجهی از شبکه القاعده است و ابزار کمی را برای کنترل رفتار بخش های وابسته به خود دارد که این مسئله به وضوح از سوی دولت اسلامی (داعش) در عراق و سوریه دیده می‌شود؛ جایی که این تروریست ها آشکارا هر گونه کنترل از سوی هسته مرکزی القاعده را رد می کنند و در همین راستا در اوایل سال ۲۰۱۴ به طور رسمی از سوی شبکه القاعده طرد شدند.

تعدادی از گروه های وابسته به القاعده در سه سال گذشته از تلفات در میدان جنگ به طور جدی صدمه دیده اند. به عنوان مثال، "الشباب" زمانی بخش زیادی از سومالی را تحت کنترل داشت که در حال حاضر این گونه نیست؛ شبه نظامیان "القاعده در مغرب اسلامی" زمانی نیمی از کشور مالی را تحت کنترل داشتند که در حال حاضر این گونه نیست؛ شبه نظامیان "القاعده در شبه جزیره عربستان" زمانی بخش بزرگی از یمن جنوبی را تحت کنترل داشتند که در حال حاضر این گونه نیست؛ "جماعت اسلامی" زمانی توانایی انجام حملات تروریستی را در مقیاسی بزرگ در بسیاری از بخش های جنوب شرق آسیا داشت که در حال حاضر این گونه نیست. از طرف دیگر، داعش به شکل بی سابقه‌ای از دستاوردهای ارضی در عراق و سوریه برخوردار است و اکنون این گروه و جبهه النصره وابسته به القاعده، کنترل قلمرو بیشتری را در جهان عرب نسبت به هر زمان دیگری در تاریخ این جنبش‌های جهادی مدرن به دست آورده اند.

در حالی که هسته مرکزی گروه القاعده در سال های اخیر تلفات سنگینی پرداخت کرده است، گروه های وابسته و مرتبط با آن در سراسر خاورمیانه پراکنده شده اند. آن ها در حال حاضر در ۱۶ کشور حضور دارند که تعداد بیشتری از کشورها را نسبت به یک دهه گذشته در بر می‌گیرند. حمله تروریستی سال ۲۰۱۳ گروه الشباب در مرکز خرید "وست گیت" نایروبی (کنیا) و حمله تروریستی سال ۲۰۱۲ از سوی شبه نظامیان محلی به کنسولگری آمریکا در بنغازی (لیبی) نشان می دهد که حتی سازمان های تروریستی نسبتا ضعیف می توانند حملات مرگباری را علیه اهداف محلی انجام دهند. در همین راستا، جنگ داخلی در عراق و سوریه (جنگ داخلی منطقه‌ای) و افزایش فرقه گرایی در سراسر منطقه به جنبش‌های جهادی افراط گرا نیرویی تازه می بخشد، در حالی که نابودی اسلام گرایی دموکراتیک در مصر خطر ایجاد یک شورش اسلامی در یک کشور مهم برای منافع آمریکا را به دنبال دارد. اگرچه حملات تروریستی علیه منافع آمریکا در خارج از کشور به احتمال زیاد همچنان باقی خواهند ماند؛ با این حال، مشخص نیست که پراکندگی گروه هایی مانند القاعده و بی ثباتی متلاطم در جهان عرب، به شکلی دیگر برگردانِ حملات تروریستی علیه خود آمریکا خواهد بود.

گسترش ایدئولوژی القاعده همراه با فناوری های رسانه ای جدید، پیوسته افراط گرایی جهادی بومی (وطنی) را افزایش خواهد داد. برای نمونه برخی حوادث نظیر بمب گذاری های ماراتن بوستون در سال ۲۰۱۳ نشان می دهد که چگونه وب سایت‌های جهادی افراط گرا می توانند تروریسم بومی را ایجاد کنند اما در کل، تهدید از سوی افراط گرایان بومی نسبتا محدود است.

با این حال، برآوردی از حضور ۱۰۰ آمریکایی که به جنگجویان خارجی در سوریه پیوسته اند یا در حال پیوستن می باشند، وجود دارد که نگرانی مقامات دولتی را در خصوص بازگشت آن ها به خاک آمریکا برای انجام حملات تروریستی به دنبال دارد. با این حال، این مسئله ممکن است با فرض خروج مشابه بیش از ۴۰ آمریکایی که در سومالی از سال ۲۰۰۷ به بعد در کنار گروه های وابسته به القاعده می جنگیدند و پس از بازگشت به آمریکا در حملات تروریستی مشارکت نکردند، هرگز رخ ندهد. مطابق با اظهارات رئیس ستاد مشترک ارتش آمریکا، از اوایل سپتامبر در حالی که دولت آمریکا تهدید بالقوه دولت اسلامی را جدی گرفت، این کشور هیچ تهدید خاص و باور پذیری را از سوی دولت اسلامی برای خاک خود نمی‌بیند. همچنین، شایان ذکر است که متهمان در هیچ یک از حملات تروریستی موفق در آمریکا از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ مانند بمب گذاری های ماراتن بوستون یا قتل و عام سرگرد نضال مالک حسن در "فورت هود" تگزاس (سال ۲۰۰۹)، مجرم شناخته نشده اند یا ادعا نشده است که در خارج از کشور آموزش دیده اند.

تمایل جامعه مسلمانان به گزارش فعالیت های مشکوک، آگاهی روز افزون از سوی عموم مردم در مقیاسی وسیع و تلاش گسترده مجریان اجرای قانون، آمریکا را به یک هدف سخت تری نسبت به سال ۲۰۰۱ تبدیل کرده است.

در این محیط تغییریافته، ایالات متحده باید پاسخ به برخی از سوالات در خصوص پایداری اقدامات ضد تروریستی خود را آغاز کند. در این زمینه، جمع آوری محرمانه اطلاعات از تلفن شهروندان توسط دولت آمریکا، اعتماد به دولت را تضعیف نموده است. همچنین، در حالی که استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین نظامی در سیاست مبارزه با تروریسم آمریکا اجنتاب ناپذیر است، برتری آن در این زمینه با تکثیر فناوری‌های مرتبط با هواپیماهای بدون سرنشین به چالش کشیده شده است: طبق برآورد "بنیاد آمریکای نوین"، اکنون حدود ۸۰ کشور از توانمندی های مرتبط با هواپیماهای بدون سرنشین برخوردارند. در این راستا، مجموعه هنجارها و قوانین ایالات متحده در مورد کشتار هدفمند تروریست ها پیامدها و عواقب مهمی خواهند داشت که باید توسط سایر کشورهای دارای هواپیماهای بدون سرنشین نظامی مانند چین و روسیه پذیرفته شوند. این پیامدها زمانی که بازیگران غیر دولتی نظیر دولت اسلامی توانمندی های مرتبط با هواپیماهای بدون سرنشین را بدست آورند، وخیم تر خواهند بود. علاوه بر این، فناوری های جدید، پیوسته دامنه تهدیدات جهانی را تغییر خواهند داد و آمریکا باید برای این موضوع آماده باشد. استفاده از رسانه های اجتماعی در طول حملات تروریستی برای تحریک و تعامل با پیروان و گزارش به رسانه ها مانند آنچه که در حمله به مرکز خرید "وست گیت" اتفاق افتاد، پدیده جدیدی است که در حال تغییر مفاهیم سنتی چگونگی ارتباط و سازماندهی گروه های تروریستی است. به عنوان مثال، پیشرفت های اخیر در علوم زیستی، نگرانی ها را در مورد این پتانسیل برای استفاده گسترده از تسلیحات بیولوژیکی افزایش می‌دهد.

علاوه بر خطر ناشی از ایجاد و گسترش بیماری های مرگبار، بی ثباتی در خاورمیانه می تواند منجر به نگهداری تسلیحات شیمیایی توسط برخی از دولت‌ها مانند سوریه شود که احتمالا در دست سازمان های تروریستی قرار خواهند گرفت. دهه گذشته شاهد بحث های مربوط به ماهیت تهدیدات ناشی از تروریسم سایبری و جنگ سایبری بود. در سال ۲۰۰۹، پس از سال ها بحث بر سر تروریسم سایبری بعد از حوادث ۱۱ سپتامبر، یک گروه کاری در خصوص استفاده از اینترنت برای اهداف تروریستی تحت نظارت شورای امنیت سازمان ملل به این نتیجه رسید که "هنوز تهدید تروریستی آشکاری در این حوزه وجود ندارد". با این وصف، امنیت سایبری، یک موضوع جدی در حوزه سیاستگذاری است و خطرات ناشی از حملات سایبری در زیرساخت های حیاتی نیاز به توجه بیشتری دارد.

این گزارش کاهش تهدید از سوی هسته مرکزی القاعده، پراکندگی گروه های مشابه با القاعده در جهان اسلام و وضعیت تهدیدات بومی در خاک ایالات متحده را مورد توجه قرار می دهد. همچنین اهداف گروه های جهادی افراط گرا و عوامل غیر قابل پیش بینی مانند خط سیر جنگ های داخلی سوریه و عراق که می توانند مسیر آینده جنبش های جهادی افراط گرا را تحت تاثیر قرار دهند، بررسی می شود. همچنین، تهدیدات غیر متعارف دیگر نظیر حملات سایبری و تسلیحات شیمیایی و بیولوژیکی بررسی می شود. سرانجام، مسائل مربوط به گسترش هواپیماهای بدون سرنشین و آنچه که می تواند برای سیاست آمریکا و حقوق بین الملل -وضعیت مجوز استفاده از نیروی نظامی که عملیات آمریکا علیه القاعده را پس از ۱۱ سپتامبر مجاز می داند- معنا یابند و نقش مناسب آژانس امنیت ملی در مبارزه با تروریسم بررسی می شود.

ملاحظه: این گزارش در بخش نخست، به مجموعه اقدامات دفاعی و تهاجمی آمریکا پس از حوادث ۱۱ سپتامبر می‌پردازد. بخش دوم، تحت عنوان "تهدیدات بومی (وطنی)" به تمایل شبکه القاعده و گروه های وابسته به آن برای انجام عملیات تروریستی از سوی شهروندان و ساکنان آمریکایی اشاره دارد و این موضوع را مطرح می کند که شبکه هایی نظیر "القاعده در شبه جزیره عربستان" از طریق برقراری ارتباط با درون جامعه آمریکا به اهداف تروریستی کمک شایانی می کنند. در بررسی انجام شده در این گزارش مشخص شده است که ماهیت و حجم فعالیت‌ های تروریستی در آمریکا پس از حوادث ۱۱ سپتامبر همزمان با اقدامات پیشگیرانه در این کشور تغییر کرده است. بخش سوم، متمرکز بر پراکندگی تهدیدات القاعده است که شامل تهدیداتی از سوی تروریست های القاعده در شبه جزیره عربستان، دولت اسلامی و جبهه النصره، الشباب، القاعده در مغرب اسلامی و جماعت اسلامی است.

بخش چهارم گزارش به تهدیدات گروه های جهادی افراط گرایی می پردازد که به شبکه القاعده وابستگی ندارند. این گروه‌ های تروریستی شامل بوکو حرام نیجریه، طالبان پاکستان، شبکه حقانی در مرزهای افغانستان و پاکستان، طالبان افغانستان، جنبش اسلامی ازبکستان، لشکر طیبه در جنوب آسیا، گروه های جهادی مصر و شبه نظامیان لیبی می شود.

در بخش پنجم نیز به عوامل غیر قابل پیش بینی (Wild Cards) در عراق و سوریه، افغانستان، مصر، غزه و در تنش هند و پاکستان اشاره می‌شود که می توانند نگرانی از تهدیدات تروریستی القاعده را افزایش دهند. همچنین، آزادی زندانیان و تروریست‌های در بند نظیر اقدام شبه نظامیان دولت اسلامی در آزادسازی ۱۲۰۰ زندانی از زندان های موصل و تکریت یکی دیگر از عوامل غیر قابل پیش بینیِ مرتبط با تهدیدات و حملات تروریستی است. به علاوه، افزایش روز افزون اختلافات و درگیری ها میان اهل تسنن و اهل تشیع در خاورمیانه و جنوب آسیا و نیز نقش برجسته رسانه های اجتماعی می توانند محرک چنین تهدیداتی قلمداد شوند.

بخش ششم، اهداف بالقوه برای حملات احتمالی القاعده را مورد شناسایی و بررسی قرار می دهد چراکه بنا بر ادعای نویسندگان این گزارش، پس از نابودی هسته مرکزی القاعده از طریق اقدامات تهاجمی و دفاعی آمریکا، احتمال حمله موفقیت آمیز به خاک این کشور از سوی گروه های وابسته به این شبکه تروریستی یا سازمان های تروریستی دیگر بسیار ناچیز است مگر اهداف بالقوه‌ای نظیر مراکز حمل و نقل هوایی تجاری، گردشگران، هتل ها و سایر مکان‌های عمومی که همچنان باقی است.

بخش هفتم در این گزارش، ارزیابی تهدیدات آینده ایالات متحده را با تاکید بر تهدیدات سایبری و تهدیدات شیمیایی و بیولوژیکی ارائه می دهد. این بخش به این موضوع اشاره می کند که فناوری های در حال ظهور، آسیب پذیری‌ های جدیدی را به دنبال دارند که بازیگران غیر دولتی افراط گرا ممکن است از آن ها بهره برداری کنند. به طور خاص، پیشرفت در علوم زیستی و انتشار و گسترش تسلیحات شیمیایی چالش های مختلفی را ایجاد می کنند. همچنین، اشکال ساده حملات سایبری به طور فزآینده ای برای تروریست ها امکان پذیر می باشد. بنابراین، آمریکا مجبور خواهد بود تا یک استراتژی منسجمی را در برابر خطرات ناشی از فناوری های جدید وضع نماید.

سرانجام، بخش هشتم نیز به برخی از مسائل مهم مانند حملات هواپیماهای بدون سرنشین و گسترش آن ها، مجوز استفاده از نیروی نظامی و نظارت‌های الکترونیک آژانس امنیت ملی اشاره دارد.

منبع: موسسه مطالعات آمریکا