وقتی دیکتاتورها اعدام نمی‌شوند

دادگاه جنایی مصر، سرانجام پس از حدود سه سال و سه ماه از اولین جلسه محاکمه «دیکتاتور مصر»، «محمد حسنی سید مبارک»، رأی نهایی خود را در چند پرونده اعلام، و دیکتاتور مورد حمایت آمریکا و عربستان را تبرئه کرد.

اولین جلسه دادگاه مبارک، ۱۲ مرداد ۱۳۹۰ (۳ اوت ۲۰۱۲) در آکادمی پلیس برگزار شد. مبارک روی تخت دراز کشیده بود و از پشت شیشه‌های دودی عینک خود حدود ۶۰۰ نفر از حضار را تماشا می‌کرد که بسیاری از آنان خانواده‌های قربانیان روزهای انقلاب ۲۰۱۱ بودند.

این خانواده‌ها هیچ‌گاه فکرش را نمی‌کردند که سه سال بعد، دولت اخوان المسلمینی دیگر وجود نخواهد داشت و دولت «عبدالفتاح السیسی» روی کار بیاید که بسیاری آن را از پوست و خون رژیم مبارک می‌دانند و برخی دیگر آن را روی دیگر سکه رژیم مبارک می‌دانند.

توجیه دادگاه برای تبرئه دیکتاتور چیست؟

دادگاه مصر معتقد است که در اتهام کشتار معترضان با گلوله، باید یقین حاصل کند که گلوله فرد «متهم» به «قربانی» اصابت کرده و همین مسئله، عامل مرگ مقتول شده است و علاوه بر این می‌بایست نیت قاتل مبنی بر گرفتن جان مقتول نیز ثابت شود.

«ناصر امین»، خقوقدان مصری با بیان این مسئله، گفت که مشکل دادگاه اینگونه مسائل فنی است نه مسائل امنیتی.

به هر حال این توجیهات مانع اجرای عدالت می‌شود. علاوه بر این قانون جنایی مصر، کشتار ۲۵ ژانویه را طبق تعریف حقوقی نمی‌تواند به رسمیت بشناسد چرا که قانون جنایی مصر فقط جرائم فردی را قبول دارد و در حوادثی که شمار قربانیان زیاد است، حرفی برای گفتن ندارد، درست مانند حوادث ژانویه ۲۰۱۱.

مبارک حتی اگر به اعدام هم محکوم می‌شد، اعدام نمی‌شد

همه این توجیهات سخیف برای تبرئه دیکتاتور در حالی است که حتی اگر مبارک، به اعدام محکوم می‌شد باز هم راه برای تبرئه او از اجرای حکم وجود داشت. توجیه این مسئله ماده ۱۷ قوانین کیفری مصر است که در آن قاضی حق دارد، حکم اعدام را برای متهمی که از سن ۸۰ گذشته است، یک تا دو درجه در حکم تخفیف قائل شود. چنین قانونی در احکام جنایی بین‌المللی وجود ندارد.

به هر حال قوانین جنایی مصر، توصیفی و حکمی برای جنایاتی که در آن تعداد قربانیان زیاد است، در اختیار ندارد و این مسئله‌ای است که در قوانین جنایی بین‌المللی ذکر شده است. این دسته از جنایات، از جمله جنایات سازماندهی شده محسوب می‌شود که در آن در گروه یا نهاد یا مقامات کشورش در دامنه‌ای وسیع و از پیش بررسی شده، جنایتی در حق عده‌ای مرتکب می‌شوند.

دیکتاتورهای مورد حمایت آمریکا و عربستان اعدام نمی‌شوند

گذشته از دیکتاتور معدوم عراق، صدام، که اعدام شد و مسئله آن کاملا متفاوت است چون دیگر مورد حمایت نبود و باید نابود می‌شد، باید گفت زمانی که در سال ۲۰۱۱ متحدان عربستان و آمریکا مانند «زین‌العابدین بن علی» رئیس جمهور فراری تونس، «حسنی مبارک» رئیس جمهور مخلوع مصر و «علی عبدالله صالح» دیکتاتور یمن از قدرت کنار زده شدند، بسیاری اعلام کردند که متحدان عربستان و آمریکا توان مقابله با موج اعتراض و خواسته‌های مردمی را ندارند اما بعد از آنکه عربستان «بن علی» را پناه داد و با طرح مشترک خود و آمریکا و اعراب خلیج فارس، عبدالله صالح را نجات داد، اکنون روشن شد که عربستان برای نگاه داشتن حداقل اعتماد متحدان خود، هر چه در توان داشته باشد به کار می‌گیرد تا حسنی مبارک اعدام نشود.

بوسه‌های علاء و جمال مبارک پس از صدور حکم تبرئه بر پیشانی پدر در قفس، به ناگاه بوسه عبدالفتاح سیسی رئیس جمهور کنونی را بر پیشانی عبدالله بن عبدالعزیز شاه سعودی زنده کرد (جزئیات). عبدالفتاح سیسی ۱۱ ژوئن گذشته در دیدار نیم‌ساعته با ملک عبدالله در فرودگاه قاهره و در هواپیمای اختصاصی شاه سعودی، به پاس خدمات و حمایت‌های مالی شگفت از سیسی، سر عبدالله را بوسه زد؛ سری که داعش اخیرا آن را «سر افعی» نامید.

علت اصلی صدور حکم تبرئه حسنی مبارک

گذشته از همه دلایل و توجیهات، نباید انتظار داشت که دولت عبدالفتاح السیسی و دولت نظامیان و ارتشیان مصر که روی دیگری از سکه رژیم مبارک هستند، رئیس سابق خود را محاکمه و اعدام کنند. این توقع بیجایی است که یک رژیم دیکتاتوری، رئیس خود را به اتهام دیکتاتوری، محکوم و اعدام کند.

اما می‌توان گفت که حکم تبرئه مبارک از اتهام فساد و قتل، محکوم کردن رسمی مردم مصر و انقلاب آنان در دولت سیسی است؛ انقلابی که نه تنها از دید بسیاری‌ها هنوز به نتیجه نرسیده بلکه با حکم تبرئه مبارک، پایه‌های ضعیف آن سخت به لرزه افتاده است.

وحید صمدی