«استانیسلاو پریتچین» پژوهشگر مرکز مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز انستیتوی شرقشناسی روسیه در گفتوگو با خبرنگار دفتر منطقهای فارس در دوشنبه، سفر «ولادمیر پوتین» رئیس جمهور روسیه به ازبکستان را مرتبط با تحولات منطقهای دانست.
وی با اشاره به وضعیت موجود منطقه گفت: سفر ولادمیر پوتین در شرایطی انجام میشود که با توجه به خروج نیروهای نظامی آمریکا و غرب از افغانستان و احتمال تشدید اوضاع امنیتی در این کشور و همچنین خطر گروه داعش و سایر سازمانهای تروریستی و افراطی، به نوعی گروهبندیهای جدید سیاسی در منطقه در حال شکلگیری میباشد.
به اعتقاد این کارشناس سیاسی روس، ظهور تهدیدات جدید امنیتی، کشورهای فضای شوروی سابق را به فکر تقویت همکاریها انداخته که در این راستا روسیه با جمهوریهای آسیای مرکزی دارای منافع مشترک میباشد. ضمنا حدود سه هفته قبل از سفر فعلی پوتین به تاشکند، اسلام کریماف رئیس جمهور ازبکستان نیز از قزاقستان بازدید داشت که این دید و بازدیدها را میتوان به اصطلاح حلقههای یک زنجیر برشمرد. بنابراین بحث تلاشهای مشترک برای مقابله موثر با چالشهای امنیتی منطقه یکی از محورهای اصلی مذاکرات روسای جمهور روسیه و ازبکستان میباشد.
به گفته پریتچین، پوتین و کریماف به موضوع اتحاد اقتصادی اوراسیا که از اول ژانویه سال جدید میلادی آغاز به فعالیت خواهد کرد، توجه نشان خواهند داد چرا که با پیوستن قرقیزستان به این اتحاد، احتمالا تاجیکستان به عنوان کشور جدید آسیای مرکزی خواهد بود که عضویت این سازمان را دریافت خواهد کرد.
وی ادامه داد: با این حال برای ازبکستان تعیین نوع همکاری با این اتحاد جدید اقتصادی که بیشتر کشورهای منطقه وارد آن شده و یا خواهند شد، مهم به نظر میرسد چرا که روسیه و قزاقستان در تجارت خارجی ازبکستان دارای جایگاه خاصی میباشند و فکر میکنم که برای تاشکند تعیین شرایط همکاری ۲ جانبه با اتحاد اقتصادی اوراسیا حائز اهمیت خواهد بود.
پرتچین گفت: در کنار روابط تجاری و اقتصادی، با توجه به شرایط حساس منطقهای بحث همکاریهای نظامی- فنی روسیه و ازبکستان نیز مهم به نظر میرسد. به ویژه اینکه ازبکستان در روزهای آینده شاهد برگزاری انتخابات پارلمانی (۲۱ دسامبر ۲۰۱۴) و ریاست جمهوری (ماه مارس ۲۰۱۵) خواهد بود. بنابراین حمایت همتایان و از جمله ولادمیر پوتین از تاشکند در آستانه چنین برنامههای مهم سیاسی برای شخص اسلام کریماف ارزشمند میباشد.
منافع امنیتی آمریکا با روسیه در منطقه متفاوت است
خبرنگار فارس با اشاره به محوری عنوان شدن مسائل امنیتی منطقه ضمن مذاکرات اخیر «نیشا دیسای بیسوال» معاون وزیر امور خارجه آمریکا با مقامات ازبکستان، این پرسش را مطرح کرد که نگاه مسکو و واشنگتن نسبت به بحث امنیت آسیای مرکزی از هم چه تفاوتهای خواهد داشت.
پریتچین گفت: نگاه مسکو و واشنگتن نسبت به مسائل امنیت منطقهای از هم متفاوت میباشد. اگر ما حضور بیش از یک دهه آمریکا و ناتو با هدف انجام عملیاتهای ضد تروریستی در افغانستان را در نظر بگیریم، بدون تردید به این نتیجه خواهیم رسید که وضعیت این کشور بهبود نیافته بلکه آمریکا از بیثباتی و هرج و مرج افغانستان به منظور ورود نظامی و استقرار پایگاههای خود در این کشور و منطقه استفاده به عمل آورد.
پریتچین افزود: یعنی بحث ثبات، امنیت و توسعه افغانستان در اولویت سیاستهای آمریکا قرار نداشته در حالی که برای روسیه و کشورهای آسیای مرکزی این موضوع کاملا متفاوت بوده و این کشورها نسبت به تامین امنیت در افغانستان علاقهمندی زیادی دارند. بنابراین این کشورها با توجه به تحولات منطقه و جدی شدن چالشهای امنیتی بیش از گذشته به درک ضرورت همکاری رسیدهاند.
وی همکاری روسیه و کشورهای آسیای مرکزی با جمهوری اسلامی ایران برای مقابله با تهدیدات امنیتی را مهم خواند و گفت: روسیه، آسیای مرکزی و ایران هم در بحث افغانستان و هم در رابطه با وضعیت عراق و سوریه دارای منافع مشترک میباشند. به ویژه جمهوری اسلامی در این زمینهها تجربیات و فعالیتهای ارزشمندی دارد که به درد این کشورها خواهد خورد و با توجه به افزایش میزان چالشهای امنیتی برای منطقه باید گامهای عملی برداشته شود.
ازبکستان و همگرایی منطقهای
پژوهشگر مرکز مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز انستیتوی شرقشناسی روسیه در پاسخ به این پرسش فارس که دورنمای روابط تاشکند - مسکو با توجه به فاصله گرفتن ازبکستان از ساختارهای همگرایی با محوریت نقش مسکو را چگونه تصور میکند، تصریح کرد: باید به این نکته توجه داشت که مسائل منطقه برای همه این کشورها مشترک به شمار میرود و حل آنها ضمن حضور در سازمانها و ساختارهای مشترک راحتتر خواهد بود.
وی ادامه داد، ولی ازبکستان نسبت به این موضوع روش خاصی را دنبال کرده و بر توسعه روابط ۲ جانبه ترجیح میدهد. ولی به باور من چنانچه در آینده نسبتا نزدیک عضویت ازبکستان در اتحاد اقتصادی اوراسیا اتفاق نیفتد، باز هم دست یافتن به توافقاتی برای تعامل با این سازمان (مثلا به عنوان عضو ناظر) بعید نخواهد بود زیرا ازبکستان نمیتواند به صورت کامل در کنار فرآیندهای رو به رشد همگرایی در منطقه قرار گیرد و حالت جزیرهای داشته باشد. نیاز به تعمیق و توسعه همکاری و همگرایی اقتصادی با منطقه دیر یا زود تاشکند را وارد این مرحله خواهد کرد.
وی با شاره به وجود حساسیتهای در بحث اوکراین در میان نخبگان حاکم آسیای مرکزی و تلاش آمریکا و غرب جهت استفاده از این موقعیت برای ایجاد فاصله کشورهای منطقه با روسیه، گفت: ازبکستان از جمله کشورهای منطقه است که در مورد بحران اوکراین به صورت صریح از موضع روسیه حمایت به عمل نیاورده و همزمان از کییف نیز جانبداری نکرده است.
بحثی که برای کشورهای منطقه نگرانی به بار آورده است دخالتهای مستقیم آمریکا و غرب در امور داخلی اوکراین با هدف سقوط قدرت قانونی در این کشور میباشد. به این دلیل است که در حال حاضر نخبگان حاکم آسیای مرکزی با حساسیت بیشتری نسبت به فعالیتهای غرب در کشورهایشان نگاه میکنند و تدابیر لازم برای جلوگیری از هر نوع اقدام برای راه انداختن انقلابهای رنگی را میاندیشند.
به گفته پریتچین، کشورهای آسیای مرکزی خواستار حل و فصل مسالمتآمیز مشکل اوکراین بوده و نقش میانجیگری نورسلطان نظربایف در این موضوع حاکی از حمایت اعضای اتحادیه گمرکی و اوراسیا از مسکو است.
به اعتقاد این کارشناس سیاسی روس، برای مسکو حفظ روابط نزدیک با ازبکستان و سایر دولتهای آسیای مرکزی دارای اهمیت حیاتی بوده و مقامات عالی روسیه تلاش میکنند تا در صورت فرا رسیدن مرحله تعویض نسل مدیریتی منطقه نیز سطح مناسب روابط و همکاریها را حفظ کنند.