شليک رئاليستها به ايده گرايي موهوم داود اوغلو

داوود اوغلو از سال ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۴ در دانشگاه بي‌کنت استانبول به عنوان رئيس دانشکده روابط بين‌الملل و همچنين عضو سناي دانشگاه و نيز هيئت مديره آن فعاليت کرده. داود اوغلو سمت استاد مدعو را در دانشگاه مرمره نيز بر عهده داشت. داود اوغلو چندين کتاب و مقاله در حوزه سياست خارجي ترکيه به دو زبان ترکي و انگليسي منتشر نموده است. کتاب‌ها و مقالات وي به چندين زبان از جمله ژاپني، پرتغالي، روسي، عربي، فارسي و آلبانيايي ترجمه شده‌اند.در ۱ مي ۲۰۰۹، وي به عنوان وزير امور خارجه شصتمين دولت جمهوري ترکيه منصوب گشت.همچنين او به ۳ زبان عربي، انگليسي و آلماني نيز تسلط دارد.

از جمله کتابهاي معروف نخست وزير فعلي و وزير امور خارجه سابق ترکيه ، مي توان به "پارادايم جايگزين: تأثير جهان‌بيني اسلامي و غربي بر نظريه سياسي"، "دگرديسي تمدني و جهان اسلام" به زبان انگليسي و "عمق استراتژيک" و "بحران‌هاي جهاني" اشاره کرد. با اين حال تاثيرگذار ترين و کامل ترين اثر او را مي توان کتاب " عمق استراتژيک" دانست. گفته مي‌شود که سياست‌هاي تحت نظارت وي در کتاب "عمق استراتژيک" تئوريزه شده‌اند .

تعيين و تنظيم رفتار ترکيه در حوزه سياست خارجي طي سالهاي اخير بر عهده داوود اوغلو بوده است. برخي از مختصات و ويژگي هاي ترسيم شده در خصوص سياست خارجي ترکيه ، با استناد به کتاب " عمق استراتژيک" عبارت‌است از:

-۱ جغرافياي سياسي يکي از چارچوب‌هاي کليدي انديشه استراتژيک داووداوغلو است

-۲ عناصري مانند قدرت نرم، حل و فصل مناقشات و ترويج راه‌حل‌هاي "برد-برد" قدرت ترکيه را در حوزه سياست خارجي تکميل مي کند.

-۳ ترکيه بنا بر موقعيت تاريخي و جغرافيايي خود داراي "عمق استراتژيک" بوده بنابراين در زمره "قدرت‌هاي مرکزي" قرار مي‌گيرد.

-۴ ترکيه نبايد تنها قانع به نقشي منطقه‌اي در بالکان يا خاورميانه باشد زيرا نه تنها يک قدرت منطقه‌اي بلکه قدرتي مرکزي است.

-۵ ترکيه بايد نقشي راهبردي در چندين منطقه ايفا نموده و بدين ترتيب اهميت استراتژيک و جهاني خود را نيز ارتقا بخشد.

شايد بتوان کتاب "عمق استراتژيک " داوود اوغلو را کتابي با استناد بر پيش فرض صحيح و فرضيات نادرست دانست! اگرچه موقعيت جغرافيايي ترکيه و قرار داشتن اين‌کشور در نقطه اتصال آسيا و اروپا امتياز ژئوپليتيکي و حتي ژئو استراتژيک خاصي به آنکارا بخشيده است اما اين امتياز ذاتي نمي تواند مويد سياستها و رفتارهاي تبعي ترکيه در حوزه سياست خارجي باشد. مروري کلي نسبت به آنچه در سياست خارجي ترکيه مي گذرد خود بهترين نقد نظريه " عمق استراتژيک"
داوود اوغلو محسوب مي شود:

-۱ ترکيه در برهه فعلي بيش از هر زمان ديگري از اروپاي واحد دور شده است. به عبارت بهتر مزيت و برتري ژئوپليتيکي ترکيه منجر به جذب آن در اروپاي واحد نشده است. اين موضوع در جريان مناقشات دوجانبه آنکارا با قبرس و يونان نيز قابل مشاهده و سنجش است.

-۲ بازي ترکيه در سوريه طي سه سال اخير را مي توان قماري دوسرباخت در حوزه سياست خارجي آنکارا دانست. هم اکنون ترکيه از يک سو شاهد ادامه حضور بشار اسد در قدرت است و از سوي ديگر، حمايت از گروههاي تکفيري نيز ديگر از سوي ترکيه ممکن نيست. در چنين شرايطي ترکيه هزينه هاي تصاعدي و هنگفتي را بابت رويکرد نادرست خود در قبال سوريه پرداخت کرده است.

-۳ در داخل خاورميانه، نه تنها ترکيه به يک نقطه اتصال ميان کشورهاي منطقه تبديل نشده است، بلکه هر از گاهي بايد بابت اقدامات خود در راستاي ايجاد و تكرار بحرانهاي امنيتي در منطقه پاسخگو باشد.

-۴ واقع گرايي در سياست خارجي ترکيه عملا وزن خود را از دست داده است. تز " همگرايي با اروپا" مي توانست طي سالهاي اخير با آنتي تز و در مرحله بعد سنتز " حرکت به سوي شرق" و " عضويت در سازمان شانگهاي در عوض عضويت در اتحاديه اروپا" جايگزين شود اما عدم درک ترکيه نسبت به اولويتهاي سياست خارجي خود و خوش‌بيني مفرط مقامات آنکارا نسبت به واشنگتن و اروپاي واحد سبب شد تا بخش اعظمي از سرمايه گذاري بين المللي ترکيه از بين برود.

۵- هم اکنون در حوزه سياسي ترکيه اعتراضات نسبت به دولت اردوغان و عملکرد آن در حوزه سياست داخلي و خارجي افزايش يافته است. در شرايطي که آنکارا عملا نمي تواند از قدرت نرم خود جهت اقناع افکار عمومي کشورش استفاده کند، چگونه مي خواهد اين قدرت نرم را با توان بالقوه و ذاتي ژئو پليتيکي و جغرافيايي خود ادغام کرده و از ترکيب اين دو جهت افزايش قدرت جهاني ترکيه استفاده کند؟!

در نهايت اينکه احمد داوود اوغلو در انطباق تئوري ها و فرضيات خود با واقعيات سياست خارجي و حتي ظرفيت داخلي کشورش دچار نوعي ايده آل گرايي کاذب شده است. بدون شک اين ايده آل گرايي کاذب در آينده هزينه هاي استراتژيک و تاکتيکي زيادي براي آنکارا ايجاد خواهد کرد. در اين ميان ايالات متحده آمريکا و اتحاديه اروپا به عنوان اصلي ترين نقاط اتکاي داوود اوغلو در محاسباتش، بدترين ضربه ممکن را به آنکارا وارد ساخته اند. بازي چند ساله آنکارا در زمين غرب هم اکنون به پاشنه آشيل سياست خارجي ترکيه در منطقه و نظام بين الملل تبديل شده است.

سعيد سبحاني