روابط خارجی حماس و بهبود رابطه با ایران

روابط خارجی حماس در چند سال گذشته

حماس قبلا در قامت یک جنبش اسلامی همواره تعامل مثبتی با کشورهای کشورهای دنیای عرب، جهان اسلام، و بخصوص جمهوری اسلامی ایران داشته است. این جنبش در چندسال اخیر در مورد بحران سوریه خطای استراتژیک مرتکب شد؛ در واقع به دلیل برخی ادراکات و مواضع رهبران، اندکی جایگاه مردمی حماس نزد مردمان عراق، عمان، سوریه و ایران کاسته شد. اما به نظر می رسد که در حال حاضر حماس درصدد تصحیح مواضع چندسال گذشته خود، و نیز جبران اشتباهات گذشت می باشد.لذا در تلاش است با جبران اشتباهات به کشورهای مقاومت ازجمله ایران، عراق، لبنان و سوریه نزدیک شود.

عوامل خطای استراتژیک حماس

از نگاه حماس پیروزی اخوان المسلمین در مصر، به ترجیحات آمریکا بازمیگشت؛ متناظر با این تحلیل آمریکایی ها و غرب حاکمیت اخوان المسلمین را پذیرفته اند. همچنین از نظر حماس تلاش آمریکا بر آن بود که حاکمیت اخوان المسلمین را بعد از مصر به سوریه منتقل کند، تا در واقع اخوان المسلمین هم در مصر و هم در سوریه قدرت سیاسی را در دست گیرد. بنابراین تصور حماس بدین گونه شکل گرفت که پس از توفیق اخوان مصر، اخوان المسلمین در سوریه نیز پیروز می شود. در نتیجه یک حکومت اسلامی نزدیک به حماس تشکیل خواهد شد. این اشتباه محاسباتی و ادراکی باعث شد که حماس از نظام سوریه حمایت نکند. اما بعد از آنکه آشکار شد این مساله یک توطئه برای ضربه زدن به مقاومت بوده است، حماس تلاش کرد، مواضع خود را تصحیح کند.

تغییر رویکرد حماس؛ آگاه شدن رهبران از ماهیت معادلات منطقه

یکی از عوامل تغییر رویکرد حماس به طولانی شدن بحران سوریه و شکست گروهک های تروریستی در این کشور، و نیز برملا شدن ماهیت رهبران قطر ، عربستان و ترکیه باز میگردد. بعد از این که مشخص شد کشورهای قطر و عربستان در کنار رژیم صهیونیستی قرار دارند، حماس تلاش کرد تا اشتباهات خود را جبران کند. در همین راستا بعد از جنگ ۵۱ روزه، نگاه حماس در مقایسه با گذشته تغییری معنادار یافت. جنگ ۵۱ روزه سبب ساز تغییر سیاست های حماس شد. در این فضا جمهوری اسلامی ایران و حزب الله همیشه در کنار مقاومت اسلامی فلسطین بودند. چنانچه مشخص شد که عربستان، بحرین و قطر در طول مدت این جنگ در کنار رژیم صهیونیستی قرار گرفته اند. در این موقعیت حماس با پیروزی هایی که در این جنگ به دست آورد توانست وضعیت داخلی و منطقه ای خود را تعدیل نماید.

نگاه حماس به بحران های منطقه ای

بحران یمن و حضور حوثی ها:

حماس تلاش می کند به نوعی با همه کشورهای عربی و اسلامی رابطه برقرار کند. آنها با حاکمیت یمن رابطه متعارفی دارند؛ در مقابل نمی تواند به طور گسترده ای در مسئله فلسطین تأثیرگذار باشد.

نوع رابطه حماس با جریان های سیاسی در حوزه سوریه:

از گذشته احزاب مخالف دولت سوریه مخصوصا اسلام گرایان تلاش می کردند تا خود را به حماس نزدیک کنند و به این ترتیب وانمود کنند که طرفدار مسئله فلسطین هستند. لذا رابطه حماس با دولت سوریه وارد چالش شد.

رویکرد حماس به گروه هایی چون داعش :

به این دلیل که جریان های تکفیری مورد نفرت عمومی هستند، حماس سعی می کند که بی طرف باشد. لذا حماس در شرایط کنونی علاقه ای برای ورود به این قضیه ندارد.

بحران عراق و حماس :

در حال حاضر حاکمیت عراق در دست شیعیان است، ولی حماس نتوانسته است با طیف های سنی و حتی کردهای عراق رابطه برقرار کند. به همین دلیل در مجموع حماس در عراق جایگاه مناسبی ندارد.

حماس و بازیگران جهانی ( روسیه، چین، اتحادیه اروپا و آمریکا)

از نظر افراطیون اتحادیه اروپا و آمریکا، حماس یک جنبش تروریستی تلقی می شود. در حال حاضر حماس انتظار زیادی از کشورهای غربی و آمریکا ندارد. مناسبات سیاسی حماس با چین و روسیه، مناسب است؛ ولیکن مناسبات سیاسی از ارتباطات رسمی فراتر نمی رود. حماس رابطه چندانی با کشورهای اروپایی ندارد. کشورهای اروپایی بیشتر با تشکیلات خودگردان ارتباط گرفته اند. در مورد آمریکا باید گفت که حماس هیچ گونه رابطه ای با آمریکا ندارد و آمریکا هم مایل نیست با حماس رابطه برقرار کند.

رابطه حماس با بازیگران منطقه ای:

حماس خود را به ترکیه نزدیک کرده است. حال آنکه ترکیه ظرفیت بالایی برای ارتقا بخشی به جایگاه حماس ندارد و تنها در فضای سیاسی از حماس پشتیبانی می کند.

نگاه کنونی حماس به مصر :

پس از کوتای ژنرال سیسی در مصر ، حماس روابط خود را با مصر کاهش داد، با حاکمیت نظامیان در مصر حماس احساس میکند که پشتوانه مهم اش یعنی اخوان المسلمین از دست داده است.

روابط حماس با قطر:

همزمان با نزدیک شدن قطر به مصر ، حماس از قطر فاصله گرفت. به نظر می آید فشارهای عربستان و مصر به قطر ، باعث شده روابط قطر و حماس رو به تیرگی بگراید.

روابط حماس با ترکیه :

با حاکمیت رجب طیب اردوغان و روی کار آمدن حزب توسعه و عدالت، روابط ترکیه با حماس بهتر شده است. خصوصا بعد از حادثه کشتی مرمره و شهادت چند تن از اتباع ترکیه توسط رژیم صهیونیستی این روابط با حماس بهبود پیدا کرده است. حماس خود را به ترکیه نزدیک کرده است. حال آنکه ترکیه ظرفیت بالایی برای ارتقا بخشی به جایگاه حماس ندارد و تنها در فضای سیاسی از حماس پشتیبانی می کند.

روابط حماس با ترکیه بیشتر جنبه ی معنوی دارد؛ رجب طیب اردوغان به لحاظ فکری با حماس قرابت دارد، بنابراین حماس تلاش می کند که از این فرصت برای بهبود روابط خود با ترکیه استفاده نماید. نزدیک شدن خالد مشعل به رجب طیب اردوغان، و دیدار رئیس دفتر سیاسی حماس با نخست وزیر و رئیس جمهور ترکیه، نشان می دهد که حماس تلاش داشته است از ظرفیت ترکیه برای ارتقای جایگاه معنوی خود استفاده می کند.

روابط حماس با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس :

عربستان در جنگ ۵۱ روزه کاملا از رژیم صهیونیستی حمایت کرد. این امر باعث دلگیری مردم غزه و جنبش های جهادی فلسطین شد. بنابراین در حال حاضر روابط حماس با عربستان نسبت به گذشته تا حدودی تیره تر شده است. علیرغم آنکه حماس قبلا نزدیکی بیشتری با قطر داشت، اما با توجه به کمک قطر به رژیم صهیونیستی در جنگ ۵۱ روزه، حماس در صدد تغییر محل و دفاتر خود از دوحه به مکانی دیگر برآمده است. در این راستا روابط حماس با قطر، عربستان، امارات و بحرین به سردی گرائید. تنها بخش هایی از حاکمیت و افراد خاص در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس( مثل سلفی های کویت و سلفی های عربستان، همچنین اخوان المسلمین قطر) رابطه نسبتا مناسبی با حماس دارند. در مجموع کلیت حاکمیت این کشورها، با حماس رابطه قابل قبولی ندارد. ازجمله در اردن تنها برخی از احزاب مثل اخوان المسلمین و جماعت اسلامی اردن رابطه خوبی با حماس دارند. با توجه به این که ۶۰ درصد مردم اردن فلسطینی الاصل هستند، به نظر می آید که حماس رابطه خوبی با آنها دارد. اما این رابطه در اصل تحت کنترل حاکمیت اردن است و دولت و نظام پادشاهی اردن ( که رابطه بسیار محکمی با رژیم صهیونیستی دارد ) اجازه نمی دهد که رابطه حماس با احزاب اسلامی در حد قابل قبولی مستحکم شود. در واقع تمام رابطه های حماس با احزاب اردن رابطه ای کاملا کنترل شده است.

دگردیسی و بهبود روابط حماس با ایران

به نظر می آید که حماس در بحران های منطقه، با تجربه و دوراندیشی بیشتری عمل کند، و درصدد باز اندیشی و تقویت روابط خود با تهران برآید.

وضعیت کنونی و تغییر نوع نگاه حماس به تهران :

پیروزی های بزرگ و گسترده ارتش سوریه در شهرهایی مانند حلب، موجب شد که حماس به این واقعیت پی ببرد که نظام سوریه استوار و پایدار خواهد ماند. همچنین میانجیگری حزب الله میان ایران و حماس هم موجب شده است که رهبران حماس درصدد بازنگری در مناسبات خود با ایران برآیند. البته این امر نیاز به زمینه سازی روانی و فرهنگی دارد. زیرا نگاه مردم ایران نسبت به حماس طی سال های اخیر به خصوص در جریان بحران سوریه تغییر کرده است.

طیف های مختلف حماس در نگاه به ایران : در حال حاضر دو طیف در درون حماس وجود دارد؛ طیف نخست مرتبط با خالد مشعل رئیس دفتر سیاسی حماس است. وی فرد بسیار با نفوذی است، ولیکن در مورد سوریه و لبنان دچار خطا شد. اما اکنون سعی دارند مواضع خود را اصلاح کنند. اما طیف دوم، حول محمود الزهار از شخصیت های حماس است. این مجموعه از گذشته دیدگاه مثبتی به نظام سوریه داشته و سعی میکردند تا رهبران حماس را از ارتکاب اشتباهات سیاسی در قبال سوریه منع کنند.

در حال حاضر حماس دارای یک بازوی سیاسی است، که رهبر آن خالد مشعل و اسماعیل ابوهنیه است. در حالیکه گروه های حاضر در میدان، یعنی گروه های نظامی و بازوی نظامی حماس از هیچکدام کشورهای عربی و اسلامی انتظار کمک ندارند و تنها چشم امید به ایران دارند. در مقابل ایران هم کمک های بسیاری نسبت به آنها روا داشته است. در حال حاضر شاخه ی نظامی حماس، نگاه مثبت تری نسبت به شاخه سیاسی در مورد ایران دارد. حماس بعد از کمک های ایران در جنگ ۵۱ روزه تلاش دارد به ایران نزدیک شود، تا از ظرفیت اقتصادی، سیاسی و نظامی ایران برای مقابله با رژیم صهیونیستی استفاده کند. در این راستا اکنون حماس سعی می کند که مواضع گذشته خود در مورد سوریه و مسائل منطقه را اصلاح کند.

روابط حماس با اسرائیل :

نگاه حماس نسبت به رژیم صهیونیستی ثابت است. حماس دشمن شماره یک رژیم صهیونیستی است. حماس سعی می کند که از طریق مبارزه مسلحانه این رژیم را وادارد نسبت به حق ملت فلسطین اذعان و کرنش کند. نگاه حماس به اسرائیل اشغالگر ، کاملا خصمانه و مبارزه جویانه است، این نگاه هیچ گونه تغییری نکرده است. در این مورد همه طیف های حماس از نظر عقیدتی و سیاسی اسرائیل را دشمن خود دانسته و حاضر نیستند که با رژیم صهیونیستی سازش کنند.

آینده روابط خارجی حماس با کشورهای مختلف منطقه:

حماس سعی می کند که از اشتباهات گذشته خودش پند گیرد؛ و ضمنا شرایطی را فراهم آورد که به تدریج به کشورهای منطقه نزدیک تر شود. به نظر می آید که حماس در بحران های منطقه، با تجربه و دوراندیشی بیشتری عمل کند و درصدد باز اندیشی و تقویت روابط خود با تهران برآمده است. در این بین هرچه روابط ایران با کشورهای اسلامی و عربی بهتر باشد، جایگاه حماس می تواند ارتقا یابد. مثلا در این شرایط اگر روابط ایران با ترکیه بهبود پیدا کند، قطعا به نفع حماس خواهد بود. اگر روابط ایران با عربستان و قطر و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس نیز بهبود پیدا کند، قطعا ایران می تواند در تعدیل نگاه این کشورها نسبت به حماس نقش بهتری را ایفا کند. در ارزیابی کلی میتوان ابراز داشت که همگرایی منطقه ای میان کشورهای اسلامی و عربی می تواند به ارتقاء جایگاه حماس بینجامد.

این یادداشت از متن گفتگو با جناب هانی زاده استخراج شده است.