رویکرد مصر و ترکیه در بحران یمن

رویکرد پیشین مصر در یمن:

مصر از زمان حاکمیت جمال عبدالناصر نقش مهمی در رخدادهای یمن داشته است. حدود 5 لشکر پیاده و مکانیزه خود را به یمن اعزام کرد و در جنگ های داخلی یمن شرکت کرد؛ آن موقع اختلاف نظر شدیدی بین سعودی ها و جمال عبدالناصر به وجود آمد و در نتیجه آن جنگ ژوئن 1967 به شکست کامل ارتش مصر منجر شد.

بررسی رویکرد و نقش مصر در یمن

علل منطقه ای موضع گیری کنونی مصر در بحران یمن: مصر خود را پیش قراول و مغز متفکر جهان عرب تلقی می کند. ظرفیت انسانی و برخورداری از جایگاه جغرافیایی و ژئو استراتژیکی در منطقه شمال آفریقا باعث شده مصر خود را رهبر جهان عرب تلقی کند. انحصار اتحادیه عرب در مصر ، وجود جامعه الازهر و کانال سوئز، ظرفیت هایی را به مصر داده تا بتواند رهبری جهان عرب را به عهده بگیرد. این امر از سال 1952 با ادبیاتی که جمال عبدالناصر، (رئیس جمهور مصر ) در سطح جهان عرب نهادینه کرد، شدت گرفت. اکثر کشورهای عربی در واقع در سیاست های خارجی و منطقه ای خود از مصر تاثیر می پذیرند. علی رغم این که مصر کشور فقیری است و جمعیت 85 میلیونی دارد و حدود 40 درصد از مردم مصر زیر خط فقر هستند، با این حال مصر به دلیل جایگاه تاریخی و همچنین جغرافیایی خود را به عنوان رهبر جهان عرب دانسته و می شود. به همین دلیل رهبران این کشور در همه رخدادهای جهان عرب خود را شریک می دانند. لذا در جریان حمله اخیر عربستان به یمن، عربستان با پرداخت پول کلان به دولت عبدالفتاح السیسی سعی کرد که یک جبهه عربی-اسلامی (که در رأس این جبهه عربی مصر قرار دارد) ایجاد کند . دلیل این امر این است که مصر به عنوان شاخص مهم جهان عرب می تواند مشروعیت لازم را بین کشورهای عربی و توجیه حمله عربستان به یمن ایجاد کند.

عربستان هم به دنبال ایجاد یک جبهه اسلامی که در آن کشورهای غیر عربی شرکت داشته باشند و از دگر سو درصدد ایجاد یک جبهه عربی متشکل از چند کشور عربی مانند قطر، کویت، امارات، سودان و مصر، بود.

رویکرد مصر به تحولات یمن: مصر خود را به عنوان چتر حامی اعراب می داند و همواره تلاش کرده است به عنوان یک کشور سنی (که بیشترین جمعیت سنی را در خود جای داده است،) به عنوان جبهه ای که مانع نفوذ تشیع در منطقه است، خود را معرفی کند. نکته ای کاملا مهم از زبان دیکتاتور معدوم لیبی مطرح شده که از لحاظ روانشناسی بسیار مهم است . سرهنگ محمد قذافی در پاسخ به سوال خبرنگار لوموند فرانسه که اعراب چه مشکلی با هم دارند؟ پاسخ داد که در جهان عرب کشورهای بزرگ از کشورهای کوچک تکدی می کنند. این واقعیت در مورد مصر صادق است. مصر به دلیل جمعیت بالا و فقر منابع طبیعی همواره کمک هایی مالی از طرف کشورهای کوچک و میکروسکوپی حوزه خلیج فارس دریافت می کند؛ در مقابل همواره هر گاه احساس می کند که این کشورها نیاز به کمک نظامی یا سیاسی دارند وارد می شود.

از آن جا که مصر به کمک های مالی کشورهای حوزه خلیج فارس شدیدا نیازمند است ( این کشورها سالانه 18 میلیارد دلار کمک مالی به مصر می کنند) مصری ها تلاش می کنند که از طریق ایران هراسی و شیعه هراسی به نوعی کشورهای عرب کوچک را به خود وابسته کنند. به همین دلیل با توجه به نیاز عربستان به حضور مصر در یمن لذا این کشور سریعا وارد عمل شد و در کنار عربستان قرار گرفت.

عوامل بین المللی موثر در رویکرد مصر: عامل بین المللی موثری در نوع رویکرد مصر وجود دارد. در واقع سیاست های مصر تابعی از سیاست های آمریکاست. همواره مصر از سال 1970 به بعد به عنوان یکی از کشورهای بلوک آمریکا تلقی می شود و حافظ امنیت رژیم صهیونیستی است. معمولا چراغ سبز برخی از تحرکات برای مصر از سوی واشنگتن ارائه می شود. در این بین از آن جایی که آمریکایی ها سعی می کردند در بحران یمن عربستان را تقویت کنند، مصر بدون اجازه آمریکا وارد بحران یمن نمی شود، چراکه ورود مصر به بحران یمن تابعی از اراده امریکاست. در بعدی دیگری آمریکا هم به خاطر تأمین امنیت رژیم صهیونیستی بهای زیادی به جایگاه مصر دادند. به همین دلیل آمریکایی ها به مصر اجازه دادند که به عنوان پدر کشورهای عربی مدیریت این کشورها را بر عهده بگیرد.

نقش رژیم صهیونیستی در رویکرد مصر در قبال یمن: مشورت هایی بین عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی و مصر درباره بحران یمن صورت گرفته است. از آن جایی که صهیونیست ها در سال 1967 در جنگ ژوئن دو جزیره تیران و الصنافیر در دریای سرخ (که متعلق به عربستان سعودی است) را اشغال کرده و از آن زمان دو پایگاه مهم دریایی خود را در نزدیکی این دو جزیره در نزدیکی تنگه باب المندب است، احداث کرده اند، همواره حساسیت فوق العاده ای نسبت به یمن دارند. چندی قبل هم مقامات سعودی به تلاویو رفته و با مقامات رژیم صهیونیستی دیدار و ادعا کرداند که انصار الله یمن جزئی از امتداد حزب الله هستند و اگر به قدرت برسند، پایگاه های دریایی اسرائیل در دو جزیره السنافیر و تیران مورد تهدید قرار میگیرد. لذا اسرائیل را با خود همراه ساختند.

نقش رژیم کودک کش در حمله به یمن یک نقش کاملا پشت پرده است. حملات را عربستان و هواپیماهای صهیونیستی انجام می دهند، طرح های نظامی را رژیم صهیونیستی به سعودی ها می دهد تا علیه مردم یمن وارد عمل بشوند.

بررسی علل رویکرد و نقش ترکیه در یمن

رویکرد نخست ترکیه در قبال بحران یمن: ترکیه نقشی کاملا تخریبی در یمن ایفا کرد. از زمان شروع بحران های عربی و از زمان شروع خیزش های عربی( بیداری اسلامی) ترکیه سعی کرد که رویکرد نو عثمانی گری خود را در متن رخداد های جهان عرب دنبال کند. این نگاه نزد رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور و احمد داوود اوغلو، نخست وزیر پررنگ بوده است. این دو شخصیت به عنوان رهبران حزب توسعه و عدالت ترکیه همیشه سعی داشته اند از فرصت های پیش آمده برای ورود به جهان عرب و گرفتن سهمی از کیک جهان عرب استفاده کنند. لذا در بحران سوریه، عراق و مصر ورود پیدا کردند. در بحران یمن نیز چنین نگاهی دارد. ترکیه فکر می کند این کشور در شراکت کشورهای عربی بتواند از ثروت های کشورهای عربی استفاده کند.

ترکیه هم نگاه توسعه طلبانه به بحران های منطقه و هم نگاه استراتژیک برای استفاده از منابع طبیعی کشورهای عرب در دهه های آینده دارد. چنانچه سعی می کند از گاز قطر به جای گاز ایران استفاده کند. به همین دلیل در هر حرکتی که عربستان شرکت داشته باشد، ترکیه معمولا در کنار عربستان است.

رویکرد کنونی ترکیه در بحران یمن : در حال حاضر نگاه ترکیه این است که امنیت عربستان تضمین شود و عربستان دست بالایی در یمن داشته باشد. همچنین شیعیان یمن و زیدی ها نقش فرادستی در ساختار قدرت یمن نداشته باشند. ترکیه قصد داشت که نیروهای نظامی به یمن ارسال کند، اما سفر رجب طیب اردوغان به تهران موجب لغو این برنامه شد و در عوض منجر به ایفای نقش تقریبا بی طرفانه شده است. در حال حاضر ترکیه سعی می کند از طریق وساطت بین ایران و عربستان به نوعی بحران یمن را به پایان برساند.

نقش عوامل داخلی در نگرش ترکیه : عوامل داخلی در تعیین رویکرد ترکیه در یمن تقریبا کمرنگ هستند. در این بین نگاه احزاب، گروه ها، جریان های سیاسی در ترکیه هم مهم است. در حال حاضر نزدیک به نیمی از مردم ترکیه مخالف شرکت ترکیه در بحران های منطقه ای چه سوریه، چه عراق و چه یمن هستند. مثلا کردها که جمعیت بالایی را تشکیل می دهند و حدود بیست میلیون نفر جمعیت دارند، مخالف ماجراجویی ترکیه در مسائل منطقه ای مخصوصا قرار گرفتن ترکیه در کنار عربستان و قطر هستند. ضمن این که علوی ها که چهارده میلیون از جمعیت ترکیه را تشکیل می دهند، هم با دخالت ترکیه در کنار عربستان وهابی و دخالت ترکیه در مسائل داخلی سوریه مخالف هستند. بنابراین وجود 34 میلیون مخالف در ترکیه موجب شده است که رجب طیب اردوغان کمی در سیاست های داخلی خودش تردید به خرج بدهد.

عوامل منطقه ای در رویکرد ترکیه : نگاه ترکیه به منابع طبیعی کشورهای منطقه مثل عربستان، نفت عربستان و گاز قطر است. اما مهم ترین بخش رویکرد ترکیه، آمریکا است؛ چراکه ترک ها از زاویه نگاه آمریکا به رخدادهای یمن نگاه می کنند و هرگاه آمریکا چراغ سبز بدهد ترکیه وارد عمل می شود. در واقع بخشی از سیاست های ترکیه وابسته به آمریکاست و بخش دیگر آن مربوط به کشورهای عرب منطقه است. ترک ها سعی می کنند سر سفره اعراب بنشینند و از سفره اعراب استفاده کنند.

در بعد دیگر یکی از مسائلی که نقش بازدارندگی ترکیه در بحران یمن ایفاء کرد، هشدار ایران بود. سفر رجب طیب اردوغان به تهران موجب شد دولت ترکیه از عواقب مشارکت در بحران یمن آگاه شود.

بعد دیگر یکی از این عوامل منطقه ای دیگر این است که ترکیه نتوانسته است بحران سوریه را به سرانجام برساند و آن را به نفع خود تغییر بدهد. یعنی اوضاع سوریه بعد از گذشت چهار سال به نفع دولت بشار اسد تغییر کرده است، لذا دولت ترکیه که در سوریه شکست خورده است و در عراق هم با شکست مواجه شده است و اگر در یمن هم دخالت کند، قطعا جایگاه خودش را در بین شیعیان زیدی ها و علویان که جمعیت بالایی را تشکیل می دهند، از دست خواهد داد.

رویکرد آتی ترکیه و مصر در تحولات منطقه

مصر و نگاه به تحولات یمن :

رویکرد مصر این است که مجموعه زیدی ها و شیعیان یمن مزاحمتی برای عربستان ایجاد نکنند و در ساختار قدرت هم نقشی نداشته باشند. روش مصر این است که امنیت تنگه باب المندب را با کمک عربستان ، آمریکا و اسرائیل تضمین کند و نهایتا نفوذ ایران را در منطقه کاهش دهند. لذا تلاش آن ها بر این است که از قدرت گیری انصار الله جلوگیری کند تا امنیت عربستان ، اسرائیل و برخی از کشورهای عرب در دریای عمان، دریای عدن و همچنین دریای سرخ و باب المندب دستخوش تغییر. ضمن این که رژیم مصر و دولت عبدالفتاح السیسی به دنبال این است که به نوعی از امکانات و ظرفیت سیاسی عربستان به بهانه کاهش نفوذ ایران استفاده کند.

سناریوهای رویکرد ترکیه در یمن

در سناریویی قابل تصور ترکیه سعی می کند نقش وساطت و میانجی گری بین ایران و یمنی ها و عربستان سعودی ایفا کند. یعنی سعی کند ایران و عربستان را برای رسیدن به یک راه حل سوق دهد و نقش یک میانجی را بازی کند. در این بین ترکیه در حال حاضر سعی کرده است که به اعراب نزدیک شود، مخصوصا این که اختلافات گذشته خود را با مصر به پایان برساند. هرچند در گذشته اختلاف نظرهایی پیرامون اوضاع مصر میان عربستان و ترکیه به وجود آمده است، اما رجب طیب اردوغان سعی می کند این اختلافات را کاهش دهد تا نفوذ خود را در منطقه گسترش دهد. چنانچه در حال حاضر عربستان سعی می کند میان ترکیه و مصر رابطه ایجاد و اختلافات گذشته را میان این دو کشور کمرنگ کند. در این بین ترکیه از ظرفیت عربستان برای نزدیک شدن به مصر استفاده خواهد کرد.

یادداشت فوق از مصاحبه با جناب  دکتر حسن هانی زاده  استخراج گردیده است.