شاخص‌های راهبردی حضور مستقیم نظامی روس‌ها در سوریه چیست؟

روزنامه الاخبار لبنان، در شماره امروز خود به حضور نیروهای نظامی روسیه در جنگ سوریه اشاره کرده و نوشت: حضور نظامی مبارزان روسیه در جنگ سوریه به واقعیتی موجود و رو به رشد تبدیل شده که برخی تأثیرات میدانی دارد، اما تأثیرات استراتژیک و سیاسی این روند مهم تر است. روسیه در راستای حمایت از سوریه توان نظامی خود را نیز به میدان آورده است. پیام این کشور از این اقدام واضح است، تفاهم نظامی با ایران و هم‌گرایی سیاسی با مصر برای حل بحران سوریه و یکپارچه کردن تلاش‌ها برای مبارزه با تروریسم.

افسران و مبارزان ارتش سرخ روسیه در دهه سوم آگوست گذشته در اولین پایگاه نظامی روسیه در سوریه فرود آمدند، ‌روسیه از زمان اتحاد جماهیر شوروی یک پایگاه دریایی در طرطوس را برای خود حفظ کرده بود،‌اما این پایگاه تنها برای لنگراندازی کشتی‌های روسی و استفاده خدمه آنها و همچنین ورود محموله‌های تسلیحاتی و مهمات مسکو برای ارتش سوریه مورد استفاده قرار می‌گرفت.

پایگاه جدید در منطقه حمیمیم در جبله در نزدیکی لاذقیه قرار دارد، این پایگاه بخشی از فرودگاه بین‌المللی باسل الاسد و اراضی وسیع مجاور آن را شامل می شود. منطقه‌ای که زیرساخت‌های مربوط به فرودگاه و پادگان برای حضور خلبانان و نیروهای ویژه در آن احداث شده است. این ‌نیروها احتمالاً در حال حاضر بالغ بر 1000 نفر هستند اما به احتمال فراوان به زودی به 3000 نفر خواهند رسید. البته تعداد واقعی نیروهای روسیه مستقر در مناطق مختلف سوریه از جمله در حمص و حماه و لاذقیه و درعا و عین السودا مشخص نیست،‌ اما گزارش‌های مطبوعاتی حکایت از آن دارد که نیروهای واکنش سریع روسیه نیز وارد سوریه شده و در پایگاه عملیاتی پیشرفته ای در نزدیکی دمشق مستقر شده‌اند. 

مشخص است که تحرکات نظامی روسیه در سوریه اخیراً افزایش چشمگیری داشته است،‌تا جایی که این اقدام جان کری وزیر خارجه آمریکا را مجبور به تماس تلفنی با همتای روس خود سرگی لاوروف کرده تا نگرانی واشنگتن را در این رابطه ابراز کند. این در حالی است که محافل سیاسی غربی و همچنین اسرائیلی اعتقاد دارند که مسکو پیش از این اقدامات،‌ افزایش فعالیت‌های نظامی خود برای دفاع از سوریه را به اطلاع مقامات آمریکا نرسانده بود.

در بررسی مواضع مسئولان سوری نسبت به گزارش‌های مطبوعاتی و میدانی فراوانی که در زمینه پیوستن روسیه به خط مبارزات سوریه منتشر شده، پاسخ اول که مطرح شده این است که سنت‌های مناسبات دفاعی بین دو ارتش روسیه و سوریه قدیمی و همیشگی و پیشرفته است و اتفاقی که در حال حاضر رخ داده در چارچوب همکاری بین دو کشور ، اتفاق غافل‌گیرکننده‌ای نیست،‌اما این اتفاق برای کسانی که در خواب و خیال‌ها و آرزوهای خود تصور می‌کردند مسکو در این مسیر تا آخر با سوریه همراه نخواهد بود،‌ یک غافلگیری است. این واکنش‌ها تأکید دارد که گزارش‌های مطرح شده در مورد افزایش فعالیت‌های نظامی روسیه در سوریه به صورت کلی درست است، اما برخی جزئیات آنها درست نیست، چرا که اطلاعات دقیق در این رابطه جزو اسرار نظامی به شمار می‌رود.

حضور روسیه در درگیری‌ها در محافل نظامی سوریه یک اصل مسلم به شمار می‌رود، حتی صفحات مربوط به روسیه در پایگاه‌های اجتماعی شبکه مجازی نیز تصاویری از نظامیان روس را در جبهه‌های مختلف سوریه نشان می‌دهد. روزنامه الاخبار شنبه گذشته از اقدام هواپیماهای پیشرفته سوخوی روسیه به پروازهای جنگی در آسمان استان ادلب خبر داد که در اشغال تروریست‌ها است. یک منبع میدانی در این رابطه گفت که معادله میدانی در مورد نیروی هوایی تغییر کرده هدف است، در حالی که ما تنها به 50% از مطالبات خود برای موشک باران اهداف مربوط به تروریست‌ها دسترسی داشتیم، نیروی هوایی در حال حاضر از ما می‌خواهد اهداف بیشتری را مشخص کنیدم.

من اعتقاد دارم که توان نیروی هوایی سوریه دو برابر شده است. در حال حاضر ارتش روسیه اقدام به تجهیز همتای سوری خود نموده است، این را تصاویر ماهواره‌ای گرفته شده از جبهه‌های مختلف درگیری‌ها و مناطق اشغالی از سوی گروه‌های تروریستی نشان می‌دهد.

ارتش سرخ مبارزه در کنار ملت سوریه را برای جنگ دفاع در برابر تروریسم آغاز کرده است، اما این تحول استراتژیک به صورت یکباره و در هفته‌های اخیر ایجاد نشده، بلکه زمینه‌های آن به اوایل بهار سال جاری باز می‌گردد، هنگامی که بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه در دیدار با رسانه‌های روسیه تأکید کرد که ایجاد پایگاه نظامی جدید روسیه در سواحل سوریه را تأیید می‌کند. وی در آن زمان توضیح داد که تقویت حضور نظامی روسیه در دنیا برای ایجاد نوعی توازن از دست‌ رفته از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بسیار ضروری است. وی گفت ما از توسعه حضور روسیه در شرق دریای مدیترانه به‌ ویژه در سواحل و بنادر مربوط به سوریه استقبال می‌کنیم.

در آن زمان بر روی میز کاری ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه گزارش‌های میدانی از کارشناسان ارتش سرخ این کشور بود که برخی از آنها به صورت علنی مورد تأیید قرار گرفت. این گزارش‌ها در زمینه توسعه و پیشرفته سازی پایگاه دریایی روسیه در شهر طرطوس بود، به گونه‌ای که به بزرگ‌ترین پایگاه نیروی دریایی اتحادیه روسیه در خارج از این کشور تبدیل شود. اما بخش دیگری از این گزارش‌ها در مورد پاسخ دادن به پیشنهاد بشار اسد برای ایجاد پایگاه نظامی جدید در سوریه بود. 

این سابقه در مورد توسعه مناسبات دفاعی روسیه و سوریه نشان می‌دهد که افزایش روند فعالیت‌های نظامی روسیه در سوریه ناگهانی نبوده است، بنابراین انتشار برخی تحلیل‌ها درباره ایجاد ارتباط بین حضور نظامی روسیه و نگرانی‌ها از عقب‌نشینی ارتش سوریه و حضور داعش در نزدیکی دمشق به این ترتیب رد می شود. واقعیت این است که هر اقدام نظامی روسیه در چارچوبی استراتژیک انجام شود و به عنوان واکنشی میدانی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. به این ترتیب می‌توان گفت این روند تا زمان ایجاد ائتلاف نظامی فراگیر بین روسیه و سوریه رو به رشد خواهد بود، روندی که می‌تواند معادله‌های قدرت در منطقه را به صورتی اساسی به هم بریزد.

با وجود اینکه مناسبات دفاعی بین مسکو و دمشق به شش دهه قبل باز می‌گردد، اما لحظه سرنوشت ساز این مناسبات زمانی است که آنها تصمیم به ایجاد رویکردی بی‌سابقه و جدید در این روند می‌گیرند، این اتفاق زمانی بود که دو پایتخت در سال 2013 در مورد خارج کردن بهانه سلاح‌های شیمیایی از دست جنگ‌طلبان آمریکایی بر ضد سوریه به توافق رسیدند. در آن زمان بود که سوریه زیر چتر هسته ای روسیه در آمد تا از سلاح های شیمیایی بی نیاز باشد. به این ترتیب ملاحظه خواهید کرد که معامله سلاح‌های شیمیایی سوریه بین دو قدرت بزرگ جهانی [آمریکا و روسیه ] زمینه را برای رشد حضور سیاسی روسیه در منطقه و اعتراف روزافزون آمریکا به این حضور چه در زمینه پرونده سوریه یا برنامه هسته‌ای ایران، مساعد کرد.

برخلاف پیش‌بینی‌های صورت گرفته امضای توافق هسته‌ای بین تهران و قدرت‌های جهانی به چارچوب و مشوق برای تقویت ائتلاف بین روسیه و جمهوری اسلامی ایران در تمامی ابعاد از جمله در زمینه‌های نظامی و همکاری مشترک در حل مشکلات منطقه‌ای تبدیل شد. در مورد سوریه، تهران و مسکو یک خط واحد در دفاع از دولت سوریه در جنگ بر ضد تروریسم در پیش گرفته اند، البته ممکن است روند سیاسی آنها اندکی با هم متفاوت باشد. در این رابطه مسکو در زمینه افزایش حضور نظامی خود در سوریه هماهنگی‌های لازم را با ایرانی‌ها در چارچوب تفاهم کامل بین دو هم‌پیمان انجام داده است.

در حالی‌ که موقعیت اول حمایت از تلاش‌های نظامی و مبارزاتی سوریه در جنگ بر ضد تروریسم از ایران به سمت روسیه منتقل می‌شود، اما به نظر می‌رسد ایرانی‌ها در نتیجه توافق هسته‌ای و آماده‌سازی تحولات سیاسی و اقتصادی در چارچوب مناسبات ایران با غرب و همچنین افزایش وزنه مأموریت ایران در مبارزه با تروریسم در عراق، این اقدام را در راستای منافع پیچیده خود می‌دانند.
 
مشارکت روسیه در درگیری‌های سوریه تأثیرات میدانی روزافزون خواهد داشت، اما مهم‌ترین ابعاد و پیامدهای این اقدام در شاخص‌های استراتژیک و سیاسی خود را نشان می‌دهد. در ابعاد استراتژیک این اقدام را می‌توان عرض اندام روسیه در برابر اسرائیل و ترکیه و هشدار به آنها برای توقف مداخله در امور داخلی سوریه دانست. اسرائیل حتی قبل از دریافت رسمی این پیام متوجه محتوای آن شده و به این نتیجه رسید که آسمان سوریه در برابر جنگنده‌های این رژیم قفل خواهد شد، اما ترکیه احتمالاً قبل از پذیرش و تسلیم شدن در برابر معادله جدید منطقه‌ای اندکی سرسختی از خود نشان دهد.


این معادله دو اتفاق مهم را در منطقه رقم خواهد زد :
اول: فعالیت‌های آنکارا در پشت مرزهای سوریه متوقف می‌شود تا این کشور در برابر بحران انتفاضه کردها قرار بگیرد.
دوم: اسرائیلی‌ها در برابر بحران ایجاد منطقه مقاومت در جنوب سوریه با پوشش روسیه قرار می‌گیرند، این موضوع باعث می‌شود مسائل مربوط به جولان اشغالی به برنامه کاری کشورهای جهان  بازگردد.

در ابعاد سیاسی نیز روند تحولات نظامی مناسبات روسیه با سوریه، با رویکردی سیاسی همراه است. مسکو پیام شدیداللحنی را به تمامی طرف‌ها ارسال کرده مبنی بر اینکه زمان رسیدن به راه‌حل سیاسی در سوریه فرا رسیده است. این همان راه حلی است که مصری‌ها برای رعایت آن مجاب شدند و روسیه نیز تصمیم خود را در چارچوب آن برای ورود به جنگ بر ضد عناصر مسلح و تروریست‌های سوریه تا پایان این مرحله گرفته است. ایران نیز موافقت خود را با حضور مصر در این چارچوب اعلام کرده، به این ترتیب زمینه برای انزوای ترکیه مهیا شده و عربستان سعودی نیز در برابر دو راهی پذیرش صلح (هم‌زمان در سوریه و یمن) یا انزوا و فروپاشی قرار دارد.