آخرین وضعیت میدانی- سیاسی یمن با توجه به نشست کنونی سوئیس

از فروردین ماه ۹۴ که عربستان با اندیشه شکست انقلابیون یمن به این کشور حمله کرد، تاکنون هزاران نفر شهید و شمار بسیار زیادی زخمی شده اند، در حالی که عربستان نتوانسته است به اهداف تعریف شده خود برسد.

تاکنون گفتگوهای زیادی برای حل این بحران صورت گرفته، اما به نتیجه ختم نشده است. از سوی دیگر ائتلاف سعودی در کنار نیروهای طرفدار منصور هادی رئیس جمهور مستعفی یمن با اشغال عدن خود را برای تصرف مارب و تعز آماده کرده اند، اما با وجود تلاش بسیار تاکنون نتوانسته اند به این هدف دست یابند. در این مطلب مروری بر آخرین وضعیت سیاسی و اجتماعی یمن خواهیم داشت.

وضعیت میدانی

در چند هفته اخیر یمن در زمینه سیاسی و میدانی چندین تحول مهم را تجربه کرد. از یک سو، مذاکرات سیاسی برای حل بحران این کشور با میانجیگری نماینده سازمان ملل در حال پی گیری بود و از سوي دیگر توافقی مهم میان انصارالله و جنبش جنوب برای خروج از مناطق جنوبی به منظور پیش برد مذاکرات یمنی-یمنی صورت گرفت. در همین حال، بعد از خروج انصارالله از مناطق جنوبی و در اثر خلأ قدرت ایجاد شده، درگیری‏ها میان نیروهای جنبش جنوب و طرفداران منصور هادی و القاعده در جنوب نیز افزایش یافت.

عربستان سعودی در عین این که به حملات خود در مناطق مختلف یمن همانند گذشته ادامه می‏دهد، با استفاده از این خلأ قدرت ایجادشده، درصدد سازمان‌دهی نیروهای خودی در مناطق جنوبي و تشکیل ارتش نیابتی برای حرکت از محور جنوب به شمال و سپس به کنترل درآوردن صنعا پایتخت یمن است.

عربستان به دنبال آن است تا شهر عدن را به صورت کامل تحت اشغال طرفداران خود درآورد و دولت منصور هادی را بر پا کند. در حالی که در شرایط کنونی در عدن علاوه بر نیروهای طرفدار هادی و عربستان، فعالان جنوب و برخی دیگر از گروه های تروریستی فعال، حضور دارند. علاوه بر این عربستان به دنبال آن است تا با تصرف شهر مارب و همزمان تشدید حملات در شهر تعز، شهر صنعا به عنوان پایتخت یمن را تحت فشار قرار دهد، در صورتی که بعد از شکست در عملیات مارب آن ها نتوانسته اند پیشرفت چندانی داشته باشند. بعد از این حمله عربستان و امارات نتوانستند چندان در مارب پیشروی خاصی داشته باشند. در شرایط کنونی مناطق شمال و شمال غرب به صورت کامل تحت کنترل انقلابیون و نیروهای انصارلله به همراه ارتش یمن قرار دارد. شبه نظامیان طرفدار منصورهادی نیز استان های شبوه، ابین، ضالع، لحج و عدن را اشغال کرده اند و استان حضرموت نیز تحت اشغال داعش و القاعده قرار دارد البته برخی خبرها حکایت از آن دارد که برخی از شهرهای ابین نیز تحت اشغال داعش و القاعده قرار گرفته است.

از زمانی که نیروهای انصارالله در توافق با جنبش جنوب نیروهای خود را از جنوب یمن عقب کشیدند، نیروهای جنبش جنوب در حال مبارزه با تروریست ها هستند. در شرایط کنونی در استان ابین، تعز، عدن، حضرموت، و مارب درگیری بین طرفین وجود دارد. البته باید توجه داشت که نیروهای منصورهادی با تروریست های داعش و القاعده اقدام به تقسیم مناطق جنوب یمن کرده اند. نیروهای وابسته به ائتلاف سعودی و «عبدربه منصور هادی» رئیس‌جمهور فراری یمن که همچنان خود را بر مردم این کشور تحمیل می‌کنند، اخیرا دو شهر در جنوب یمن را به عناصر القاعده تحویل داده‌‌اند. القاعده کنترل دو شهر «زنجبار» و «جعار» را در جنوب یمن به دست گرفت. پیش از این نیز، «منصور هادی» در روزهای نخست آذر ماه، با القاعده و داعش وارد معامله شد و در قبال خروج آن ها از عدن، استان حضرموت را به آن ها بخشیده بود.

با وجود گذشت ۹ ماه از جنگ یمن عربستان متحمل هزینه های زیادی شده است. مجتهد، فعال توییتری عربستان که گفته می‌شود یک شاهزاده است، درباره شمار افراد کشته شده در یمن و هزینه عربستان برای این جنگ آمار و ارقام جالبی را منتشر کرده است. این افشاگر سعودی اعلام کرده که هزینه روزانه این جنگ برای عربستان چیزی بالغ بر ۷۵۰ میلیون ریال(حدود ۲۰۰ میلیون دلار) است که صرف گلوله، لوازم یدکی و تدارکات می‌شود. به گفته وی، این هزینه در ۹ ماه گذشته به ۲۰۰ میلیارد ریال(بیش از ۵۰ میلیارد دلار) رسیده است و شامل معاملات اخیر دفاعی نیست. «مجتهد» همچنین خبر داده که در جریان تجاوز آل‌سعود به یمن تاکنون ۲۰۰۰ سرباز سعودی کشته و ۴۸۵۰ نفر از نظامیان ارتش این کشور زخمی شده‌اند. چندین فرمانده ارشد سعودی نیز در میان کشته شدگان است. اخیر نیز ارتش یمن با شلیک اولین موشک بالستیک به تجمع نیروهای سعودی در باب المندب، نزدیک به ۲۰۰ تن از آن ها را به هلاکت رساند. این امر باعث شده که بسیاری از کارشناسان معتقد شوند که عربستان به دنبال یافتن راه حل آبرومندانه ای برای خروج از بحران یمن است.

این موضوع از آن جا مهم است که عربستان به دنبال فراهم کردن زمینه برای بازگشت منصورهادی به قدرت است در صورتی که در این مسیر مشکلات فراوانی وجود دارد. عربستان اکنون در جنوب یمن با چندین گروه رو به رو است و به همین دلیل مجبور خواهد شد تا با این گروه ها به نوعی به همکاری بپردازد تا بتواند قدرت خود را برای رویارویی با انصارالله متمرکز کند.

از سوی دیگر از روز سه شنبه هفته گذشته نیز همزمان با مذاکرات سوئیس، آتش بس یک هفته ای در این کشور برقرار شده است، رسانه های عربی و همچنین مجتهد، افشاگر معروف سعودی اعلام کرده اند که عربستان در همان ساعات اولیه آتش بس را بارها نقض کرده است.

وضعیت سیاسی

در حوزه سیاسی نیز شرایط عربستان و منصورهادی چندان مناسب نیست و درگیری ها و اختلافاتی بین گروه های مختلف در ائتلاف متجاوزین به وجود آمده است.

اخیرا برخی خبرگزاری ها اعلام کردند خالد بحاح نخست وزیر دولت عبد ربه منصور هادی در پی اعتراض به اصلاحات وزارتی منصور هادی از سمت خود برکنار شده است. روزنامه الحیات چاپ لندن به نقل از ناظران نوشت: اصلاحات منصور هادی در کابینه در انتصاب دو معاون نخست وزیری از بین سیاستمداران کهنه کار این کشور که «حسین عرب» وزیر کشور و «عبدالملک المخلافی» وزیر خارجه یمن هستند به معنای برکناری غیرعلنی خالد بحاح نیروی یمنی نزدیک به دولت امارات است.

در نقطه مقابل، خالد بحاح اعلام کرده با اصلاحات منصور هادی در کابینه مخالفت خواهد کرد و این واکنش نخست وزیر مستعفی یمن از شدت اختلاف او با رئیس جمهور مستعفی این کشور و بلکه بین عربستان و امارات بر سر پرونده یمن حکایت می‌کند. در همین حال برخی منابع آگاه گزارش دادند که یکی از رهبران جنوبی نزدیک به منصور هادی بعد از بیش از ۲۰ سال وارد عدن شد. طبق این خبر «صالح عبید» یکی از رهبران سرشناس جنوبی یمن که به هادی نزدیک است از سال ۱۹۹۴ عدن را ترک کرده بود و اکنون بعد از ۲۱ سال بنا به درخواست هادی و مسئولان اماراتی وارد این استان شده است.

منابع دیگر گزارش داده‌اند که هادی تلاش خواهد کرد «صالح عبید» را به عنوان وزیر دفاع یا نخست وزیر انتخاب کند و او را جانشین «خالد بحاح» نخست وزیر فعلی کند. اختلاف بین منصور هادی و خالد البحاح نشانه ای از درگیری و کشمکش سیاسی پشت پرده بین امارات و عربستان درباره یمن است. عربستان از منصور هادی و امارات از خالد البحاح حمایت می کند.

از سوی دیگر پیشتر امارات به صورت پنهانی نیروهای کلمبیایی و آمریکای جنوبی به یمن اعزام کرده بود و این مسأله به یکی از ریشه‌های اختلافات داخلی امارات و عربستان تبدیل شده بود. البته پیش از این پایگاه خبری «القدس العربی»، خبر داده بود که اماراتی های حاضر در ائتلاف عربی برای حمله به یمن نیروهای خود را از عملیات اشغال تعز بیرون کشیده بودند و مدعی شده بودند که این نیروها به عدن اعزام خواهند شد. دو کشور امارات و عربستان از دیرباز به دنبال منافع خود در یمن بوده‌اند و بر هیچ کشوری پوشیده نیست که امارات برای حفظ منافع تجاری خود، همواره خواهان تسلط بر بندر استراتژیک عدن بوده و عربستان به دنبال منافع نفتی خویش در استان‌های همجوار خود با یمن است.

مذاکرات صلح

در زمینه مذاکرات صلح تاکنون چندین دور گفتگو در ژنو و مسقط برگزار شده که با توجه به زیاده خواهی های عربستان و منصورهادی راه به جایی نبرده است.

با آغاز تهاجم عربستان به یمن، آل سعود در کنار تلاش برای استخدام نیروهای زمینی مصر، پاکستان و بحرین و همچنین مشارکت اماراتی‌ها برای جبران کمبود نیروی زمینی خود، قطعنامه‌ی ۲۲۱۶ را در شورای امنیت با همراهی دیگر کشورهای غربی تصویب کرد. این قطعنامه در ۲۵ فروردین‌ماه به تصویب شورای امنیت رسید.

قطعنامه شورای امنیت نه تنها اشاره‌ای به حمله عربستان به یمن نمی‌کرد، بلکه از انصارالله می‌خواست از صنعا و دیگر شهرها نیروهای نظامی خود را خارج کند و از تهاجم موشکی به کشورهای همسایه یمن خودداری ورزد. قطعنامه هم چنین عبدربه منصورهادی را در چارچوب طرح شورای همکاری خلیج‌ فارس به‌عنوان رئیس‌ جمهور یمن برای آغاز راه‌حل سیاسی مفروض می گیرد و همه را به حمایت از این طرح ملزم می‌کند. عربستان سعودی انتظار داشت با تصویب این قطعنامه و برتری ظاهری خود در میدان جنگ و فشار شدید بر انصارالله و مردم یمن، انصارالله عقب‌ نشینی کند و اداره‌ یمن را به هم ‌پیمانان عربستان بسپارد. پس از هفت ماه از تصویب قطعنامه‌ ۲۲۱۶ شورای امنیت، طرح خیالی سعودی‌ها چنان رنگ باخت که هم‌اکنون حتی دبیر کل سازمان ملل راه‌حل بحران یمن را خارج از قطعنامه ۲۲۱۶ دنبال می‌کند. بان کی مون با اشاره به طرح جدیدی به نام مسقط، از پذیرش آن توسط انصارالله سخن می گوید. این طرح به‌گونه‌ای می‌توانست پایان‌ بخش جنگ باشد، اما اهداف عربستان را چنان نادیده می‌گرفت که آل سعود بااینکه به دنبال حل چالش خود در یمن است، پیشنهاد طرح مسقط و سازمان ملل را نپذیرفت.

طرح هفت‌بندی مسقط، نتيجه مذاكرات ولد الشيخ فرستاده ویژه سازمان ملل، انصارالله و علی عبدالله صالح در دو نوبت حضور در مسقط بوده و نمايندگان هادي در اين مذاكرات حضور نداشتند. تنها در نوبت اول مذاكرات مسقط، نمايندگان استخبارات سعودي با رتبه پايين حضور داشتند. طرح مسقط بااین که ابتدا قطعنامه ۲۲۱۶ را می‌پذیرد، اما در ادامه هفت‌بندی را یادآور می‌شود که به‌نوعی نقض قطعنامه ۲۲۱۶ است. این هفت‌بند به‌خوبی نشان می‌دهد که علی‌رغم طی چند ماه بمباران زیر ساخت های یمن و حملات نیروهای دیگر کشورهای عربی یا استیجاری از کلمبیا، سودان و... قدرت به سود انصارالله برگشته است.

توافق مسقط نه ‌تنها انصارالله را به رسمیت شناخته است، بلکه حضور او را در شمال یمن مشروعیت می‌بخشد و از انصارالله می‌خواهد که با واگذاری جنوب به جنبش و گروه‌های دیگر از جمله جنبش حراک که به ‌طور کلی با آل سعود اختلافاتی دارد، مقدمه راه‌حل سیاسی را هموار کند. این طرح هم‌چنین تاکید می‌کند که همه بازیگران دولتِ انتقالی در سایه، خالد بحاح را به‌عنوان نخست‌وزیر بپذیرند و سپس ظرف ۶۰ روز دولت ملی تشکیل شود. خالد بحاح هرچند در ائتلاف با انصارالله نیست، اما گزینه‌ای بهتر برای شروع دوران گفتگوی یمنی- یمنی نسبت به عبدربه منصورهادی است. هم‌چنین با اشاره به رفع محاصره‌ زمینی، هوایی و دریایی یمن، تلویحا از عربستان درخواست عقب‌نشینی و پایان جنگ می‌کند.

از سوی دیگر گفتگوهای صلح بین نیروهای انصارالله و طرفداران منصورهادی از سه شنبه هفته گذشته در سوئیس شروع شده است. هنوز مشخص نشده است که این دور از مذاکرات تا کی ادامه خواهد یافت. برخی منابع اعلام کردند که در این دور، در زمینه حقوق‌بشر توافق‌هایی صورت گرفته که احتمالا به آتش‌بس دائمی منجر شود. رسانه های وابسته به ریاض از آغاز مذاکرات و حتی قبل از آن، جنگ روانی به راه انداخته اند و خط خبری خود را به سوی مقصر جلوه دادن انصارالله در صورت شکست این دور از مذاکرات، علیرغم کارشکنی‌های طرف مقابل سوق داده‌اند.

گزارش های زیادی منتشر شده که حکایت از آن دارد که هدف اصلی نمایندگان انصارالله برای شرکت در مذاکرات، توقف جنگ و برقراری آتش بس و کمک به مردم بی گناه است، اما ظاهراً حامیان دولت مستعفی یمن تلاش می‌کنند با جلب حمایت نماینده سازمان ملل، مانع از اجرایی شدن توافق هفت بندی نشست «مسقط» شود. نشست طرفین یمنی همچنان ادامه دارد و قرار است نتیجه گیری کمک های بشردوستانه به بحث گذاشته شود. برخی گزارشات حکایت از آن دارد که هیأت وابسته به عربستان بیشتر بر رفع تحریم‌ها و حصر تعز تأکید دارد و رها کردن دیگر مناطق درگیر یمن که مردم آن در وضعیت اسفناکی به سر می برند در دستور کارش نیست. اکنون باید دید که این دور از مذاکرات می تواند به رنج های ۹ ماهه مردم یمن پایان دهد یا بار دیگر سعودی ها و طرفدارانش باعث شکست این دور از مذاکرات نیز خواهند بود.

خبرگزاری فارس در جدیدترین اخبار گزارش داد بر اساس اخبار رسیده به گروه خبری اعزامی فارس در سوئیس، نماینده عربستان در گفت‌وگوهای صلح یمن، به نمایندگان «عبدربه منصور هادی» رئیس‌جمهور مستعفی یمن گفته‌اند که ریاض حتی به توافقی که نمایندگان هادی زیر آن را امضاء کنند هم پایبند نخواهد بود.

به گفته این منابع آگاه این اقدام عربستان بر عملکرد تیم هادی تأثیر منفی گذاشته و منجر به خروج مذاکره کنندگان هیأت هادی از نشست مربوط به بررسی «توقف درگیری‌ها» شده و آنها مطمئن شده‌اند که در این مذاکرات قدرت تصمیم گیری نخواهند داشت.

یوسف شفیعی