تلاش های ترکیه و عربستان در جهت طرح تجزیه عراق

از زمانی که آمریکا در سال 2003 به عراق حمله کرد و سپس شیعیان با تسلط بر اوضاع داخلی عراق، به جهت جمعیت اکثریتی توانستند در انتخابات عادلانه به قدرت برسند، برخی کشورهای منطقه مانند عربستان همواره به دنبال فتنه انگیزی در این کشور بوده اند. شروع انقلاب های عربی در سال 2011 و ورود تروریست های داعش به عراق، زمینه را برای اهداف عربستان در این باره فراهم کرد. در این مسیر عربستان همواره از تشکیل اقلیم سنی در عراق حمایت کرده و طرفدار تجزیه این کشور بوده است. از سوی دیگر ترکیه که در چند سال اخیر بزرگترین شکست استراتژیک را در سوریه متحمل شده، سعی دارد به نوعی برخی از شکست های خود را در عراق و دست اندازی به این کشور جبران کند. در این مطلب به بررسی اقدامات عربستان و ترکیه در عراق در راستای طرح تجزیه و فتنه انگیزی در عراق می پردازیم.

اقدامات عربستان در جنوب عراق

برکناری صدام حسین و به قدرت رسیدن شیعیان در عراق، بزرگترین ضربه را بر منافع عربستان در عراق وارد کرد. از این رو سعودی ها همواره بر انتقام جویی از عراق تاکید داشته اند. در این راستا عربستان پس از 24 سال سفارت خود در عراق را باز کرد تا اهدافش را به صورت جدی تر در مورد عراق پیگیری کند. به اعتقاد کارشناسان عراقی، سیاست عربستان در عراق مقابله با روند عملیات سیاسی است و گشایش سفارت عربستان در بغداد را می‌توان گامی در راستای از بین بردن وحدت و یکپارچگی عراق و تقسیم آن براساس طایفه‌ای و مذهبی در چارچوب طرح خاورمیانه بزرگ « جو بایدن» دانست. در این شرایط اعلام حمایت عربستان از منطقه کردستان را یا باید از پشت خنجر زدن عربستان به بغداد و نشانه گرفتن تمامیت ارضی عراق دانست یا فراهم کردن مقدمات تشکیل دولت کردستان که در بطن خود اجرای طرح تجزیه گسترده‌تر و فراگیرتری را دارد که از عراق شروع شده و تا مرزهای آسیا، اروپا و آفریقا امتداد می‌یابد.

این روزها نشانه‌های حمایت عربستان از تقسیم عراق را در سیمای سفیر عربستان در بغداد به خوبی می‌توان دید؛ کسی که ضمن انتقاد از نیروهای داوطلب مردمی عراق موسوم به «حشد الشعبی» تلاش کرد به فتنه طایفه‌ای در این کشور دامن بزند و با تحریک اهل سنت عراق مانع مشارکت حشد شعبی در آزادسازی نینوا شود. عربستان پس از شکست در راهبرد حمایت گروه‌های تروریستی در عراق، احداث پایگاه‌های نظامی بر اساس قطب‌بندی‌های طایفه‌ای و قومی در این کشور را در پیش گرفته است تا طی همان روزهای اول افتتاح سفارت عربستان در بغداد که از سال 1991 مسدود شده بود، شاهد فتنه‌انگیزی‌های ریاض این‌بار تحت عنوان «حشد الشعبی» باشیم.

از سوی دیگر، رادیو 'اوستن' نروژ در گزارشی به نقل از منابع اطلاعاتی غربی در عراق فاش کرد که سفیر عربستان سعودی در بغداد برای از هم پاشیدن 'ائتلاف ملی' مهمترین تشکل دربرگیرنده جریان های سیاسی شیعه در عراق، سفرهای محرمانه ای به نجف داشته است. این منبع رسانه ای در غرب ادامه داده است: از جمله اهداف طرح عربستان در عراق علاوه بر فتنه انگیزی در دورن ائتلاف ملی، جذب سران عشایر در جنوب و مرکز عراق از طریق واسطه های عراقی است که برخی از آنان منتسب به جریان 'ایاد علاوی' هستند.

همچنین سایت 'اسکای پرس' که گفته می شود یک سایت اماراتی است، در گزارشی همسو با گزارش فوق، نوشت: عربستان اتاق عملیات الکترونیکی برای فتنه انداختن بین شیعیان عراق و ایران ایجاد کرده است. نویسنده این گزارش آورده است: اتاق عملیات مذکور با نام مستعار'حریق (آتش)'، قرار است با انتشار مطالب ناسزاگویانه علیه مقتدی صدر، آن را به ایران منتسب کند.

بسیاری از کارشناسان اعتقاد دارند که عربستان سعودی مدت هاست برای ایجاد درگیری شیعی – شیعی برنامه ریزی می کند و هدف آن ناآرام کردن استان های شیعه نشین جنوب و مرکز عراق است. طرح متلاشی کردن تشکیلات داوطلب مردمی معروف به 'الحشد الشعبی' یکی دیگر از برنامه هایی است که برخی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و در راس آن ها عربستان به دنبال آن است. کارشناسان معتقدند که ریاض در راستای سیاست های تنش آفرینی در منطقه و پیشبرد طرح ایجاد اقلیم سنی در عراق، در صدد ضربه زدن به شیعیان و تجزیه تمامیت ارضی عراق است.

اقدامات ترکیه در شمال عراق

ترکیه نیز در ماه های اخیر در شمال عراق به دنبال اجرای برخی از اهداف خود در این کشور است. هنوز چند هفته ای از سرنگونی جنگنده روسی به دست ترک ها نگذشته بود که آن ها در عراق ماجرای جدیدی را شروع کردند. مقامات عراقی اعلام کردند 150 نیروی نظامی ترکیه به همراه ادوات سنگین شامل 20 تا 25 تانک و نفربر به شمال شرقی موصل رفته و در آنجا مستقر شده‌اند و پس از آن مقامات ترکیه اعلام کردند که 150 تا 300 نیروی خود را به روستای «باشیقه» در حدود 20 کیلومتری شمال شرق شهر موصل اعزام کرده‌اند.

منابع امنیتی ترکیه علت حضور این نیروها در منطقه را «آموزش نیروهای عراقی» عنوان کردند که این نیروها شامل پیشمرگه‌های کرد و نیز سنی‌های اهل موصل هستند که البته این حضور با اطلاع و موافقت نیروهای ائتلاف بوده است. حضور نیروهای نظامی ترکیه در عراق مسئله خطرناکی بوده و برخی کارشناسان بر این باورند که این امر می تواند در راستای پروژه تجزیه عراق تعریف شود.

از سوی دیگر ترک ها همواره نسبت به موصل چشم طمع داشته اند. در این مورد استقرار نظامیان ترکیه در شمال شهر موصل (پایگاه نظامی بعشیقه) با رضایت نسبی حزب دموکرات کردستان عراق (PDK) و درخواست اثیل نجیفی استاندار سابق استان نینوا را می‌توان یکی از اقدامات جدید ترک‌ها برای تحقق آرزوی دیرینه خود یعنی کنترل بر استان موصل دانست. در سال 2009 احمد داوود اغلو، وزیر خارجه وقت ترکیه در دیدار از شهر موصل به‌صراحت بیان کرد که روزی پدران (اجداد) ما با اسب وارد این منطقه شدند؛ روزی فرا خواهد رسید ما همانند اجداد خود، ولی با تجهیزات مدرن به این منطقه باز خواهیم گشت. این سخنان نشان از طمع ترکیه به این بخش از سرزمین عراق دارد. اکنون هم شرایطی فراهم شده که طی آن ارتش ترکیه بدون هیچ محدودیتی در استان نینوا مستقر شده است. ترک‌ها به طور سنتی موصل را جزوی از خاک خود می‌دانند و بر این باورند که باید در حال حاضر در آنجا نفوذ داشته باشند.

نیروهایی که ترکیه به شمال عراق اعزام کرده وظیفه آموزش و تجهیز صدها داوطلب سنی و عشایری شمال عراق را برعهده دارند که فرماندهی آنها را اثیل النجیفی، استاندار پیشین نینوا و برادر اسامه النجیفی، رئیس قبلی پارلمان عراق برعهده دارد.

خاندان النجیفی که با پشتوانه سیاسی و اقتصادی برخی کشورهای عرب منطقه از نفوذ بالایی در مناطق سنی نشین شمالی و غربی عراق برخوردارند، پس از سقوط استان نینوا و مرکز آن، موصل، به دست داعش، تا حدود زیادی از عرصه قدرت کنار گذاشته شدند. اسامه النجیفی که دوره ریاستش بر پارلمان به اتمام رسیده بود به معاونت ریاست جمهور عراق انتخاب شد که پس از چندی نخست وزیر عراق با اعلام اصلاحاتی این پست را نیز از وی گرفت. وی هم که به ناکارآمدی در اداره موصل و تسلیم کردن آن به داعش متهم شده، توسط پارلمان از استانداری برکنار شد. در واقع دولت بغداد نگران سرنوشت این نیروها پس از بیرون راندن داعش از موصل و استان نینواست. آن ها می‌گویند نیروهایی که هیچ ارتباط مالی یا فرماندهی با دولت مرکزی ندارند در آینده می‌توانند برای وحدت ملی عراق خطرساز باشند و این اقدام را سنگ بنای تجزیه کشور می‌دانند. اسکندر وتوت عضو کمیته امنیت و دفاع پارلمان عراق در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس در بغداد، تحرکات ترکیه در شمال عراق را بخشی از نقشه منطقه‌ای برای تجزیه این کشور و همه منطقه با کمک آمریکا و رژیم اسرائیل توصیف کرده است.

نتیجه

تلاش های عربستان و ترکیه در جهت تجزیه عراق را نمی توان جدا از برنامه کلان آمریکا برای منطقه ارزیابی کرد. آمریکا بیرون راندن گروه تروریستی داعش از عراق و پاکسازی کامل این کشور را مشروط به این کرده که پس از پاک سازی داعش در عراق، باید سه منطقه فدرالی در این کشور تشکیل شود که از اختیارات شبه مطلق نظیر قانون گذاری برخوردار باشند. در این میان منابع دیپلماتیک بلندپایه گوشه ای از گفت‌وگوهای حساس در واشنگتن را فاش و اعلام کردند محور این گفت‌وگوها بر دوره پس از بیرون راندن داعش از عراق متمرکز است. بنابر اعلام منابع دیپلماتیک، مسئولان آمریکایی در سازمان سیا و وزارت خارجه و نیز کمیته امنیت کنگره آمریکا در فواصل زمانی مختلف و در اماکن متعدد از جمله لندن، اربیل، بغداد و امان با سیاستمداران عراقی از گروه های متعدد دیدار کردند. در این دیدارها به آنان اطلاع داده شد که آمریکا متقاعد شده است با ادامه حکومت در وضعیت کنونی نوعی حالت ناتوانی به وجود می آید که قابل حل و فصل نیست.

همچنین این منابع اعلام کردند که موافقت با تشکیل سه منطقه اصلی تحت حکومت فدرالی در بغداد شرط اصلی نهایی کردن پرونده داعش و پاکسازی وجب به وجب عراق از این گروه است و باید تمام مراجع قدرت در بغداد به ویژه شبه نظامیان که از ایران دستور می گیرند، برچیده شوند. واشنگتن به مسئولان و سیاستمداران عراقی اعلام کرد، باید مشکلات را بین خود حل و فصل کنند و از این پس در عراق به عنوان یک کشور یکپارچه اما بدون دولت مرکزی بلکه مناطقی که اختیارات تقریبا مطلق دارند، بر سر مشترکات اصلی ادامه حیات به ویژه در بخش اقتصاد و سرمایه گذاری خارجی و مسائل خاص داخلی با هم به تفاهم برسند.

این منابع با اشاره به موفقیت آمیز بودن «نقشه آزاد سازی موصل» از در نظر گرفتن جدول زمانی بسیار کوتاه برای اجرایی کردن چنین طرحی سخن گفته و اعلام کردند اقلیم کردستان نیز از تفاهمات نظامی و سیاسی واشنگتن برای حفظ وحدت فدرالی عراق در چارچوب سه اقلیم در کنار اقلیم فدرالی پایتخت با خبر است و به طور رمزی از پایتخت فدرالی با دو حرف «CF» یاد می شود. منابع مزبور یادآور شدند که شکل جدید عراق پس از داعش به چند پایتخت مهم عربی اطلاع داده شده و گفته شده است که یک پل هوایی دست کم 6 ماه برای حمایت از اقلیم سنی تشکیل خواهد شد زیرا تمام زیرساخت های اقلیم سنی ویران شده و شهرهای آن نیز به دلیل جنگ تخریب شده اند، در حالی که در مناطق جنوبی و نیز منطقه کُرد نشین یک ثبات نسبی وجود دارد.

این اطلاعات به خوبی تایید کننده تحلیل هایی است که در مورد آینده عراق منتشر می شود. بنابراین عربستان و ترکیه در قالب برنامه کلان آمریکا به دنبال آن هستند تا به هر صورت ممکن از ادامه وضعیت سیاسی فعلی عراق جلوگیری کنند و در گام اول حکومتی فدرالی در عراق تشکیل شود و در نهایت این کشور به چند اقلیم در راستای منافع آن ها تجزیه شود.

یوسف شفیعی