روابط استراتژیک آمریکا و هند/کنترل روابط پکن- اسلام آباد

سفر «جان کری» وزیر امور خارجه آمریکا به دهلی نو و شرکت وی در نشست تجاری- استراتژیک دو کشور با حضور «سوشما سوراج» وزیر امور خارجه هند، اذهان را به سمت این موضوع سوق می دهد که واشنگتن پس از سفر باراک اوباما در سال ۱۳۹۳ گرایش بسیار شدیدی به سمت دهلی نو داشته است و همکاری های تجاری، اقتصادی و نظامی دو کشور وارد مرحله تازه ای شده است.

این همکاری های از آن زمان قدرت بیشتری به خود گرفته است که باراک اوباما در سفر خود به دهلی نو ارتباط آمریکا و هند را ارتباط قرن نامید.

اوباما بخوبی به این موضوع پی برده است که هند تنها کشوری است که می تواند رشد فزاینده تجاری و اقتصادی چین در قاره آسیا را کنترل نماید و بدین ترتیب دست چین را از بازارهای جهانی کوتاه نماید. سیاست های واشنگتن به نوعی حاکمیت اقتصادی چین بر جامعه جهانی را بر نمی تابد.

واشنگتن با نزدیکی خود به دهلی نو از طرفی می تواند نفوذ روسیه را در این کشور به حداقل ممکن برساند. روسیه از جمله کشور های است که از زمان شوروی سابق با هند همکاری های استراتژیکی دارد و هند بیشترین تسلیحات نظامی خود را از روسیه و رژیم اسرائیل تامین می کند. واشنگتن که از نزدیکی روابط دهلی نو- مسکو بیمناک است در برنامه ای حساب شده تصمیم به رقابت با دو ابرقدرت شرق و غرب در منطقه گرفته است.

مقامات واشنگتن هند را شریکی مهم و حیاتی برای آمریکا می دانند و در صدد هستند علاوه بر افزایش سطح همکاری های استراتژیک و تجاری با این کشور، نبض اقتصادی منطقه را در دست خود نگه دارند و از نفوذ هر چه بیشتر چین جلوگیری کنند. چین از دو جهت می تواند ابرقدرت جهانی را تحت فشار قرار دهد، یکی جنبه اقتصادی و دیگری جنبه نظامی. اما در حال حاضر چین خود را از درگیری های نظامی و منطقه ای دور نگه داشته است و تمام توان خود را معطوف به افزایش توان اقتصادی کرده است.

در این میان پاکستان از شرکای اقتصادی و منطقه ای پکن به شمار می رود که نه تنها حمایت بی چون و چرای پکن را در کنار خود دارد بلکه با ایجاد پروژه کریدور اقتصادی کاشغر- گوادر به طول بیش از ۳۰۰۰ کیلومتر، می تواند تولیدات و کالاهای تجاری خود را از طریق بندر گوادر در پاکستان به کشورهای آسیای میانه ترانزیت کند و از آنجا به کشورهای اروپایی صادر کند.

در این میان تامین امنیت کریدور اقتصادی کاشغر-گوادر بسیار مهم است. پاکستان که به قدرت نظامی ارتش خود اعتماد بیشتری دارد در صدد است با استفاده از یگانهای نظامی ارتش خود و در صورت لزوم با استفاده از نیروی نظامی و آموزش دیده چین امنیت دهلیز اقتصادی خود را به نحو بهتری تامین نماید. در این میان نمی توان قدرت گروه طالبان و گروه های تروریستی موجود در پاکستان و افغانستان را نادیده گرفت. چین برای مهار قدرت این گروه ها نیز تدابیری اندیشه است که از آن جمله می توان به حضور چین در مذاکرات چهار جانبه مقدماتی صلح افغانستان اشاره کرد. چین نیز در این میان ارتباط خود را با گروه طالبان به نحوی سازمان دهی کرده است و در ماه گذشته هیئتی از طالبان افغانستان به پکن سفر کرده و خواستار همکاری چین برای خروج نیروهای نظامی آمریکا از افغانستان شده است.

در این میان می توان گفت که چین ارتباط خود را با گروه طالبان افزایش داده است و در صورت لزوم می تواند از قدرت طالبان بر علیه نیروهای آمریکایی مستقر در افغانستان حداکثر سود را ببرد، چون آمریکا در آبهای مورد مناقشه چین با کشورهای همسایه مداخله نظامی خود را افزایش داده است و از سویی بر سر ایجاد کریدور اقتصادی چین و پاکستان ممانعت هایی بوجود آورده است تا بلکه بتواند دست چین را از آسیای میانه قطع نماید.

هند در ماه های گذشته به دولت چین هشدار داده است که عبور کریدور اقتصادی از منطقه کشمیر در پاکستان غیر قانونی است و این منطقه در حقیقت جزو خاک هند به شمار می رود. بهتر است بدانیم که سیاست هند با آمریکا در سالهای اخیر بیشتر هماهنگ شده است و واشنگتن از عضویت هند در گروه تامین کنندگان هسته ای «ان سی جی» حمایت می کند. در مقابل کشورهایی چون ترکیه، چین و آفریقای جنوبی مخالف به عضویت درآمدن هند در گروه تامین کنندگان هسته ای هستند. دلیل اصلی این مخالفت این است که با این عمل توازن نظامی و هسته ای در منطقه جنوب آسیا دچار اختلال می شود و امکان جنگ هسته ای در شبه قاره قوت بیشتری به خود می گیرد و از طرفی دولت پاکستان دچار انزوا می شود.

تلاش های اخیر جان کری برای نزدیکی به هند شدت و حدت بیشتری به خود گرفته است تا جایی که دولت آمریکا از به عضویت در آمدن هند در گروه تامین کنندگان هسته ای حمایت می کند، اما در مقابل روی خوشی به پاکستان نشان نمی دهد و کنگره آمریکا با طرح فروش و واگذاری هشت جنگنده «اف۱۶» به پاکستان مخالفت کرده است و کمک های مالی و نظامی خود به اسلام آباد را به حالت تعلیق درآورده است. دلیل این همه مخالفت از آنجا نشات می گیرد که در اواسط ماه ژانویه سال ۲۰۱۵ میلادی در یک حمله تروریستی به پایگاه هوایی «پتان کوت» در ایالت پنجاب هند تعدادی از نیروهای امنیتی هند کشته شدند و دولت هند مدعی شد که گروه تروریستی «جیش محمد» پاکستان به سرکردگی «مولانا مسعود اظهر» در این حمله تروریستی دست داشته است.

از سویی دیگر حملات گروه تروریستی شبکه حقانی وابسته به طالبان پاکستان به مراکز نظامی و غیر نظامی در پاکستان و افغانستان افزایش یافته است تا جایی که در حمله شبکه تروریستی حقانی به اداره حفاظت از رجال سیاسی افغانستان در کابل تعداد زیادی از نیروهای نظامی و غیر نظامی کشته و زخمی شدند که این خود واکنش شدید «اشرف غنی» رئیس جمهور افغانستان را به دنبال داشت و به دولت پاکستان اعلام کرد اگر با گروه های تروریستی از جمله شبکه حقانی برخورد لازم نشود کابل از اسلام آباد به سازمان ملل شکایت خواهد کرد.

پس از اظهارات اشرف غنی واشنگتن نیز به پاکستان اخطار داد در صورت ادامه حملات تروریستی شبکه حقانی کمک های مالی و نظامی واشنگتن به پاکستان برای مبارزه با تروریسم در این کشور را به حالت تعلیق درخواهد آورد.

به نظر می رسد شکافی بزرگ در روابط اسلام آباد-واشنگتن به وجود آمده است و آمریکا تمایلی برای ادامه همکاری های نظامی و استراتژیک خود با پاکستان را ندارد، تا جایی که جان کری در سفر خود به هند اعلام کرد نشست سه جانبه هند، آمریکا و افغانستان در اجلاس پیش روی سازمان ملل در نیویورک برگزار شد.

کری در اظهارات خود از حضور پاکستان در این مذاکرات نامی نبرده است و اعلام داشته است اسلام آباد باید مانند دیگر کشورها با پدیده تروریسم مبارزه کند و عدم حضور پاکستان در مذاکرات نیویورک می تواند به این معنی باشد که اعتماد آمریکا به شریک منطقه ای خود یعنی پاکستان سلب شده است و امیدی به ترمیم این روابط در کوتاه مدت نیست.

ما در آینده نزدیک شاهد دو نوع اتحاد منطقه ای خواهیم بود که در یک راس آن آمریکا، هند و افغانستان و در راس دیگر چین، ترکیه و پاکستان حضور دارند. در این میان روسیه تلاش خواهد داشت که ارتباط بیشتری با هند به جهت وجود همکاری های استراتژیک بین دو کشور داشته باشد و از سویی در سطحی کمتر ارتباطاتی اقتصادی با پاکستان داشته باشد. اتحاد چین و پاکستان منجر به ایجاد کریدور اقتصادی کاشغر-گوادر در آینده خواهد شد که از سویی به بندر چابهار در ایران منتهی می شود و امکان همکاری همزمان جمهوری اسلامی ایران به عنوان عضوی بی طرف در این میان با هند و پاکستان وجود دارد.

عضویت هند در گروه تامین کنندگان هسته ای در حال حاضر موضوعی است که واشنگتن بر روی آن تمرکز کرده است و در دستور کار دولت اوباما قرار گرفته است. اما باید به این نکته مهم نیز توجه داشت بدون موافقت چین در این میان عضویت هند در گروه «ان سی جی» مهبم به نظر می رسد و می توان گفت هند و پاکستان باید ابتدا معاهده منع گسترش سلاح های کشتار جمعی «ان پی تی» را امضا کنند و پس از آن می توانند به عضویت گروه مذکور درآیند. و از سویی تمایل واشنگتن برای کنترل چین و پاکستان در منطقه از طریق همکاری نزدیک با هند رشد بیشتری داشته باشد.