مرگ کریم‌اف و رقابت بر سر جانشینی در ازبکستان

کریم‌اف با نام کامل، «اسلام عبدالغنی‌یویچ کریم‌اف»، از زمان فروپاشی اتحاد شوروی در سال ۱۹۹۱ تاکنون، رئیس جمهور ازبکستان بوده است. وی دوران حکومت خود را غالباً از طریق همه پرسی تمدید کرد. کریم‌اف در دوران حکومت شوراها، مقام‌های مهمی ازجمله وزارت دارایی و ریاست کمیته مرکزی حزب کمونیست ازبکستان را برعهده‌ داشت.

بر اساس قانون اساسی ازبکستان، پس از فوت رئیس‌جمهور، قدرت به رئیس مجلس سنای ازبکستان واگذار می‌شود. اما گفته می‌شود؛ از آن جایی که رئیس مجلس سنا، جایگاه خوبی در کشور ندارد، قدرت به «شوکت میرزایف»، نخست وزیر فعلی ازبکستان که از افراد نزدیک به اسلام کریم‌اف است، خواهد رسید. این در حالی است که زنگ جنگ قدرت چند سالی است در ازبکستان به صدا درآمده و چالش درون حکومتی که به «چالش درون خانوادگی» پیوند خورده است، بیش از دیگر نزاع‌های حاکمیتی برای کسب قدرت بعد از کریم‌اف، اثرگذار خواهد بود.

تا سال 2012 تصور اغلب کارشناسان این بود که اسلام کریم‌اف تصمیم گرفته است زمینه را برای جانشینی دختر بزرگ خود «گلناره کریم آوا» 44 ساله فراهم کند. اما درگیر شدن او با «رستم عنایت‌اف» رئیس سازمان امنیت ملی ازبکستان (اس ان بی) در کنار دیگر حاشیه‌های فراوان زندگی وی، همه معادلات را برهم زد.

برخی اخبار حکایت از اقدامات غیرقانونی دختر اول کریم‌اف (از همسر اول وی) دارد. اخباری که تازگی هم نداشته و سال‌هاست که پرونده‌ آن باز است، لیکن اوج آن به تابستان و پاییز سال 92 باز می‌گردد. در همان زمان بود که نهادهای امنیتی ازبکستان مسائلی را به رئیس جمهور این کشور در مورد «اکبرعلی عبدالله‌اف» شریک تجاری و پسر‌خاله گلناره که بخش‌هایی از اقتصاد و به‌ ویژه نفت منطقه «فرغانه» را زیر نظر دارد، مطرح کردند. از جمله اینکه عبدالله‌اف در حضور تعداد محدودی از نزدیکان خود بر این نکته تاکید داشته است که «چنانچه گلناره نخواهد جانشین پدر شود، این مسئولیت را به‌‌ من واگذار خواهد کرد». گلناره نیز در چند مورد به‌ احتمال جانشینی عبدالله‌اف در صورت عدم تمایل خویش برای اشغال کرسی ریاست جمهوری اشاره کرده بود.

شاید به همین علت بود که حدود سه سال پیش رسانه‌های عضو شرکت گلناره مانند «ترا گروپ» و شبکه‌های تلویزیونی «مرکز»، «فرام تی وی» ،‌«ان.تی.تی»، و شبکه رادیویی «زمین اف‌ام» ،«الو اف‌ام» و «ترا اف‌ام» به دستور مستقیم کریم‌اف مسدود شدند. لیکن پس از آن کریم آوا از طریق توئیتر و فیس بوک همواره وعده می‌داد که برای به دست آوردن قدرت، به مبارزه خود ادامه می‌دهد. در این راستا وی نامادری و خواهرناتنی خود «لولا» را به داشتن باورهای خرافی و شیطان پرستی و جادوگری متهم و به صورت غیرمستقیم پدر خود را به رفتارهای استالین مآبانه متهم کرد.

در مجموع ازبکستان کشوری «خشکی » است، اما با اهمیت به ویژه به لحاظ همسایگی با افغانستان و داشتن ذخایر غنی گاز و همچنین با جمعیت تقریبی 29 میلیون( بزرگترین کشور منطقه از لحاظ جمعیتی و صنعتی)، پس از اسلام کریم‌اف- که با تاریخ ازبکستان پس از استقلال پیوند یافته - در کنار بحران آب که سال هاست با آن دست به گریبان است، بحران‌های دیگری را باید از سر بگذراند.

چالش درون حکومتی و خانوادگی آن هم در آستانه بیست و پنجمین سالگرد جشن‌ استقلال کشورهای آسیای مرکزی از جمله ازبکستان، شرایط را در این کشور بسیار حساس کرده است.

علاوه بر دو فرد یادشده، از چهار نفر دیگر نیز به عنوان نامزدهای احتمالی برای جانشینی کریم‌اف نام می‌برند. انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری در ازبکستان، قرار است حدود سه ماه دیگر برگزار شود.