نقش خنثی اتحادیه عرب در بحران‌های جهان عرب

به گزارش اسلام تایمز، نگاهی به عملکرد اتحادیه عرب که بیش از نیم قرن از تاسیس آن می گذرد، نشان می دهد این نهاد در بحبوحه بحران های جهان عرب از جمله بحران لیبی و سوریه نقشی خنثی و بی تاثیر داشته و اسیر دیکته های سعودی وغرب باقی مانده است.

در تاریخ 28 می 1946 نخستین نشست اتحادیه عرب به دعوت ملک فاروق در اسکندریه با محور خطر صهیونیسم برای تمام کشورهای عربی و اسلامی برگزار شد و از آن زمان تا آخرین نشست اتحادیه عرب که چندی پیش در نواکشوت برگزار شد، همگی از یک واقعیت حکایت دارد که همان متزلزل شدن این اتحادیه و نبود یک دیدگاه واحد در قبال مشکلات کشورهای عرب و منطقه است.

بله قربان گویی به عربستان و مجری سیاست‌های سعودی

پس از بیست و هفت دوره نشست اتحادیه عرب، اکنون سران این نهاد اعتماد به نفس خود را از دست داده اند و ملت های عرب نیز اعتماد به اتحادیه عرب را در تمام سطوح از دست داده اند زیرا این اتحادیه در سال های اخیر به بله قربان گوی عربستان و مجری سیاست های آن تبدیل شد تا جایی که عملکرد آن به گونه‌ای بود که گویی یکی از اداره های زیرمجموعه شورای همکاری خلیج فارس سربرآورده است و عربستان اختیار تصمیمات آن را به دست دارد.

بی اعتنایی سران عرب به نشست نواکشوت از دید کارشناس لبنانی

امین حطیط کارشناس نظامی لبنانی با اشاره به نمایندگی ضعیف سران عرب در نشست نواکشوت آن را ناشی از دید منفی آنان به این نشست دانست به ویژه اینکه میزبان این نشست یک کشور دورافتاده و فقیر است در نتیجه نمی توانست توجه آنان را جلب کند از همین رو لزومی برای حضور در آن نیافتند.

به عقیده او این نشست دستاورد جدیدی نداشت و در واقع تکرار مواضع قبلی بود که از سوی عربستان بر نشست های این اتحادیه دیکته می شد، در نتیجه بیانیه پایانی آن نیز بی حاصل بوده و در آن هیچ تصمیم واحد و جدی برای رویارویی با خطرهایی که منافع و حقوق عربی را تهدید می کند، دیده نشد.

به عقیده وی احمد ابوالغیط دبیر کل این اتحادیه نیز با مشکلات متعددی روبه است که بخشی از آن ناشی از دسته بندی عرب ها است زیرا همین چند دستگی آنان مانع از تصمیم گیری یکپارچه و جدی در خصوص هر موضوعی در جهان عرب می شود به اضافه اینکه اوضاع مالی این اتحادیه نیز در شش سال اخیر رو به وخامت گذاشته است.

بخشی از این مشکلات نیز به شخصیت ابوالغیط و پیشینه و مواضع او در قبال مسائل عرب و اسرائیل برمی گردد به گونه‌ای که اعتماد به او را کاهش می دهد.

عملکرد خنثی اتحادیه عرب در قبال بحران‌های عربی

در این میان با در نظر گرفتن نحوه عملکرد اتحادیه عرب باید گفت که اتحادیه عرب بی حاصل مانده است و این خنثی بودن آن در ارتباط با بحران سوریه ن کاملا نمود یافت زیرا همه می دانند که تصمیمات این اتحادیه در جایی دیگر و از سوی مراجع دیگری گرفته می شود بدون اینکه اتحادیه عرب در آن تاثیری داشته باشد.

از سوی دیگر «طلال عتریسی» کارشناس مسائل راهبردی لبنانی نیز تاکید کرد که نقش اتحادیه عرب به ویژه در سطح تصمیم گیری های مهم و سرنوشت ساز رو به ضعف است تا جایی که سران عرب اهمیتی برای نشست اخیر آن در نواکشوت قائل نشده و در آن حضور نیافتند.

وی در این خصوص به ناتوانی اتحادیه عرب در تصمیم گیری برای بازگشت سوریه به آن اشاره کرده و گفت که این مرجع پس از اینکه عضویت سوریه را به تعلیق در آورد، هیچ اقدامی برای بازگشت آن انجام نداده است به اضافه اینکه تا این لحظه عربستان را به دلیل عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی که دیگر آشکارا صورت می گیرد، محکوم نکرده است.

دخالت اتحادیه عرب در مسائل داخلی سایر کشورها

عتریسی تاکید کرد که اتحادیه عرب به دمیده شدن روح دوباره در آن نیازمند است و باید با چالش های داخلی و زیربنایی برخی کشورهای عرب از جمله سودان روبه رو شود.

وی از اتهام زنی عربستان به تعداد زیادی از لبنانی ها که حامی مقاومت هستند، ابراز تاسف کرده و آن را به دور از اصول دیپلماتیک و دخالت در مسائل داخلی یک کشور دیگر دانست.

این در حالی است که شورهای اتحادیه عرب به بهانه پشتیبانی از شهروندان لیبی از شورای امنیت سازمان ملل درخواست مداخله نظامی در این کشور را مطرح کردند. در هفدهم مارس سال 2011 میلادی قطعنامه شماره 1973 با هدف ایجاد منطقه پرواز ممنوع در لیبی تصویب شد.

یکی دیگر از اقدامات خصمانه اتحادیه عرب علیه یک کشور عربی به تعلیق در آوردن عضویت سوریه بود.

برباد رفتن اهداف اولیه اتحادیه عرب

از مدت ها پیش لازم بود که اتحادیه عرب فعالیت و کارآیی خود را در دو سطح داخلی و بین المللی مورد ارزیابی قرار دهد به ویژه اینکه عدم کارآیی خود را در تحقق اهدافی که از زمان تاسیس اعلام شده بود از جمله دفاع از منافع مشترک و هماهنگی سیاسی و تامین استقلال کشورهای عربی و حاکمیت مستقل ثابت کرده بود.

از سوی دیگر یکی دیگر از اهداف تاسیس اتحادیه عرب وحدت عرب ها در مبارزه با صهیونیسم و تحریم اسرائیل بود که این هدف نیز با برقراری روابط برخی کشورهای عربی و اسرائیل به فراموشی سپرده شد.

ضعف اتحادیه عرب در کجاست؟

ضعف این اتحادیه برگرفته از مسائل و بحران های متعددی است که امت عرب با آن روبه رو است از جمله موضوع فلسطین و جنگ های عربی و اسرائیل و نیز پیمان های صلح با اسرائیل و نیز تناقض سیاست های خارجی عرب ها به اضافه ناتوانی در حل و فصل کشمکش های مختلف بین خود به گونه ای که به ناچار به دادگاههای بین المللی و یا کشورهای بزرگ متوسل شدند که نمونه آن اختلاف مصر و سودان، عراق و کویت، یمن و عربستان و قطر و بحرین بود.

در اینجا باید از سران عرب پرسید در کدام یک از این مسائل توانستند دستاوردی را محقق سازند؟

جای خالی یک سازمان قوی در جهان عرب به منظور یکپارچه کردن رویکردهای سیاسی و اقتصادی و نیز اجتماعی خود به خود و به شکل غیرمستقیم موجب طرح پیدا کردن جایگزینی برای آن شده است که بتواند تاثیرگذار بوده و منافع برخی کشورهای عربی را تامین کند که نمونه آن تشکیل شورای همکاری خلیج فارس شورای همکاری عربی بود.

«علی الخیاط» از تحلیلگران عرب در مورد باید دلایل شکست تلخ اتحادیه عرب از لحظه تاسیس تا امروز گفت: این نهاد از زمان تاسیس نتوانست اقدامات و طرح هایش را به سطح آنچه مردم به آن چشم دوخته‌اند، برساند در نتیجه به سبب نقش بد این نهاد در تمام بحران هایی که در جهان عرب به وجود آمده است، مردم نسبت به آن بی اعتماد شده اند. بهترین مثال در این زمینه، مسائل سرنوشت سازی مانند مساله فلسطین، سومالی، سودان، لبنان، عراق و غیره است.

چه چیزی از اتحادیه عرب باقی مانده است؟

در سال 2009 در بیروت کتابی تحت عنوان « چه چیزی از اتحادیه عرب باقی مانده است؟» منتشر شد.

«کوب نجیب الریس» محقق و دیپلمات سوری نویسنده این کتاب پس از سی سال کار در اتحادیه عرب بازنشست شده و در این کتاب فریاد درد و هشدار در مورد بزرگترین نهاد رسمی عرب را سر داده و سعی کرد به سوال هایی که در ذهن بسیاری از عرب ها مطرح است، پاسخ دهد .از جمله این سوال ها عبارتند از:

شروط عضویت در اتحادیه عرب چیست؟ آیا اسرائیل می تواند به عضویت آن در آید؟ سرنوشت توافقنامه هایی که این اتحادیه امضا کرده است چه می شود؟

نقش اعضای اتحادیه عرب و مسئولان آن چیست؟ آیا این اتحادیه به یک شرکت سهامی برای رقابت اعضای آن تبدیل شده است؟

این کتاب شامل رخدادها و اظهارات و نیز اسناد مهمی است از جمله پرتوکل اسکندریه مربوط به تاسیس اتحادیه عرب و منشور این اتحادیه و نیز پیمان های دفاعی و اقتصادی آن.

اتحادیه عرب و گام‌های بزرگ در مسیر فروپاشی

در حالی که 70 سال از تاسیس اتحادیه عرب می گذرد، هنوز اظهارات احمد الشقیری رهبر فلسطینی در مورد آن صادق است که گفت: اتحادیه عرب گام های بسیار بزرگی برداشت اما در مسیر فروپاشی.

به گفته وی اتحادیه عرب اتحاد عرب ها را از بین برد و به تمام معنی به یک دانشگاه عربی بدون منشور اخلاقی و شخصیتی برای سران عرب تبدیل شد.

ضعف اتحادیه عرب پس از جنگ اول خلیج فارس و دخالت نظامی در منطقه عربی و جنگ علیه عراق به بهانه نابودی سلاح های کشتار جمعی نیز آشکار شده بود، در نتیجه اتحادیه عرب در رسیدن به اهدافی که به خاطر آن تشکیل شده است،‌شکست خورد،‌اهدافی که منشور این نهاد مشخص کرده و مهمترین آن تحکیم روابط میان کشورهای عربی و حفاظت از استقلال آنها و حفظ امنیت منطقه عربی و تقویت همکاری سیاسی اقتصادی میان کشورهای عضو است.

گرایش‌های اسرائیلی دبیر کل جدید اتحادیه عرب

احمد ابوالغیط دبیر کل جدید اتحادیه عرب، در ارتباط با مواضع سیاسی خود زمانی که در دوره «حسنی مبارک» و قبل از انقلاب ژانویه مصر وزیر خارجه این کشور بود با انتقادهای گسترده‌ای در داخل مصر و در سطح جهان عرب روبه رو شد.

وی از جمله کسانی بود که ادامه مسدود بودن گذرگاه رفح را خواستار شد، حال آنکه غزه زیر آتش اسرائیل قرار داشت و جالب اینکه وی در آن زمان جنبش حماس را مسئول جنایات رژیم صهیونیستی در جنگ غزه دانست.

اتحادیه عرب و بایگانی موضوع فلسطین

نگاهی به جدیدترین نشست اتحادیه عرب که چند ماه پیش در نواکشوت برگزار ‌شد نشان داد که برخی از اعضای این نهاد گرفتار اختلاف‌های جدی شده و برخی دیگر به سمت عادی سازی روابط با اسرائیل حرکت می‌کنند.

در این میان عربستان که همواره سیاست های خود را بر اتحادیه عرب دیکته کرده است ، جلودار کشورهای عربی برای عادی سازی روابط با اسرائیل است و از علنی کردن آن هیچ ابائی ندارد.

عربستان سعودی در حالی در مسیر عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی گام برداشته است که این رژیم ضمن ادامه شهرک سازی در سرزمین‌های اشغالی فلسطین با هرگونه طرحی برای بازگشت به مرزهای 1967 مخالفت می‌کند.

شاهد این عادی سازی روابط تبادل دیدارها بین مسئولان سعودی و اسرائیلی است که در صدر آن سفر «انور عشقی» ژنرال بازنشسته سعودی به قدس و دیدار با مقامات اسرائیلی قرار دارد بدون اینکه نشانی از قضیه فلسطین و تاکید بر حق فلسطین ها نشانی باشد.

راه کارآمد سازی اتحادیه عرب چیست؟

در مورد دلایل واقعی ناکامی اتحادیه عرب و سازمان های زیرمجموعه آن در تحقق اهدافی که بر اساس آن پایه گذاری شدند، باید گفت که این وضعیت یادآور جامعه ملل است که در دهه چهل قرن گذشته پس از ناکامی و شکست در تحقق اهداف خود منحل شده و بنیانگذاران آن در سال 1945 سازمان ملل متحد را جایگزین آن کردند.

نکته قابل توجه اینکه در آن زمان مسئولان جامعه ملل بدون هیچ خجالتی به شکست و ناکامی در عملکرد خود اعتراف کردند بدون اینکه هیچ توجیه غیرمنطقی در مورد اوضاع نابسامان و ضعف عملکرد این نهاد ارائه دهند.

در این خصوص نمونه های دیگری نیز وجود دارد از جمله اینکه فکر تاسیس اتحادیه اروپا برای نخستین بار در سال 1929 جرقه زد و وزیر خارجه وقت فرانسه پیشنهاد تشکیل آن را مطرح کرد و این پیشنهاد به مرور متحول و پیشرفته شده و به یک هدف راهبردی برای اروپایی ها تبدیل شد تا اینکه اتحادیه اروپا در آن زمان به عنوان یک مجموعه سیاسی و اقتصادی تاثیرگذار در صحنه بین المللی تاسیس شد.