فراز و نشیب روابط ایران و مصر

روابط مصر و ایران با فراز و نشیب زیادی بر اساس ماهیت نظام سیاسی حاکم بر مصر روبرو بوده است. در دوره پادشاهی روابط میان طرفین محکم بود و گواه آن نیز ازدواج فوزیه خواهر ملک فاروق با شاه مخلوع ایران بود.

در دوره جمال عبدالناصر نیز وی از دولت مصدق که غربی ها پس از ملی کردن صنعت نفت ایران وی را برکنار کردند، حمایت می کرد.

در دوره انور سادات و حسنی مبارک روابط دو کشور قطع شد. در دوره سادات وی با انقلاب اسلامی ایران مخالفت و از شاه مخلوع حمایت کرد. رژیم مبارک نیز همسو با سیاست های آمریکا و غربی ها در مسیر ضدیت با جمهوری اسلامی ایران حرکت کرد.

پس از انقلاب ژانویه ۲۰۱۱ و سرنگونی رژیم حسنی مبارک و روی کار آمدن اخوان المسلمین، روابط دو کشور شاهد پویایی بود و محمود احمدی نژاد رئیس جمهور سابق ایران به مصر رفت و دوره جدیدی از روابط میان دو کشور برقرار شد.

اما با عزل مرسی و روی کار آمدن عبدالفتاح السیسی وی تلاش کرد که در راستای جلب حمایت کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به ویژه سعودی ها از برقراری روابط با ایران پرهیز کند.

طی ماههای گذشته روابط دو کشور شاهد نزدیکی بوده است و دو کشور در موضوع سوریه و بحث یمن به نوعی مواضع نزدیک به یکدیگر داشته اند. مصر به خواست عربستان برای کمک در جنگ با یمنی ها با اهتمام ویژه نگاه نکرد.

تحول در این رابطه پس از حمایت مصر از قطعنامه ای بود که خشم عربستان را به دنبال داشت و سبب شد که سعودی ها صدور نفت به مصر را قطع کند. پس از آن بحث هایی درباره جایگزینی ایران به جای سعودی ها در زمینه نفت مطرح شد.

البته به اعتقاد تحلیلگران و ناظران امور روابط ایران و مصر این نزدیکی میان مصر و ایران موضوع جدیدی نیست و از زمان روی کار آمدن السیسی وجود داشته است. به اعتقاد این ناظران علت این نزدیکی مصر و ایران به تشریک منافع طرفین درباره برخی موضوعات و پرونده های منطقه ای مربوط می شود که در راس آنها موضوع سوریه و یمن قرار دارند.

مصر حامی حل بحران سوریه از راههای سیاسی و حامی ارتش سوریه است؛ زیرا می داند که اگر نظام سوریه سقوط کند این کشور دچار تجزیه می شود و این خطری است که همه کشورهای منطقه را تهدید خواهد کرد و مصر نیز در زمره این کشورهایی خواهد بود که در معرض خطر قرار خواهد گرفت. مصر و ایران به طور آشکار و قطعی اجازه تجزیه سوریه را بر اساس اصول نژادی و فرقه ای نمی دهند و با تلاش غربی ها در این زمینه مخالفند.
مصر و ایران به طور آشکار و قطعی اجازه تجزیه سوریه را بر اساس اصول نژادی و فرقه ای نمی دهند و با تلاش غربی ها در این زمینه مخالفند

از سویی نباید از خاطر دور نگه داشت که اختلاف مصر با سعودی ها در ارتباط و رابطه آن با ایران موثر است. نزدیکی دیدگاه های قاهره و تهران در موضوع سوریه همزمان با مخالفت مصر با مواضع سعودی ها در این پرونده است.

هم اکنون هماهنگی میان طرفین در زمینه حل بحران سوریه وجود دارد و همانطور که گفته شد شاهد نزدیکی مواضع در این زمینه هستیم و قاهره به وضوح بر اهمیت ماندن بشار اسد در قدرت تاکید کرده است. مصری ها به دنبال تحقق منافع اقتصادی پس از این هماهنگی هستند.

ریاض هرگز تصور نمی کرد که موضع مصر حمایت علنی از بشار اسد باشد؛ اما نکته ای که نباید از نظر دور نگه داشت این است که مصری ها به دنبال تعامل با ایران بر اساس اصل منافع هستند.

موضوع دیگری که در این زمینه اهمیت دارد نگاه واشنگتن به روابط میان مصر و ایران است
موضوع دیگری که در این زمینه اهمیت دارد نگاه واشنگتن به روابط میان مصر و ایران است. آمریکا به عنوان دشمن سرسخت جمهوری اسلامی ایران هرگز اجازه نخواهد داد که کشورهای مهم منطقه ای با یکدیگر به تعامل بپردازند و تمام تلاش خود را برای جلوگیری از هر گونه تعامل میان کشورهای منطقه به عمل خواهد آورد. آمریکا هرگز اجازه قدرت برتر غیر از رژیم صهیونیستی در منطقه یا تجمیع قدرتهای منطقه ای را نمی دهد.

همچنین موضوع دیگر رابطه مصر با رژیم صهیونیستی است. تل آویو هرگز تماشاگر تقویت هر گونه رابطه میان مصر و ایران نخواهد بود به ویژه که در راستای ایجاد شکاف میان کشورهای عربی و ایران تلاش می کند. هر گونه نزدیک شدن مصر به ایران با واکنش صهیونیستها همراه خواهد بود.

اما مصر هم تلاش خواهد کرد که در سیاست خارجی خود مستقل عمل کند و از فشارهای خارجی در این زمینه بکاهد. روابط مصر و ایران از نوعی پیچیدگی برخوردار است و هر طرفی از ارزش این رابطه آگاه است. اما وجود موانع و چالشها و اداره آن به نوعی که با منافع ملی طرفین در تضاد نباشد در این زمینه تاثیرگذار است. ایران و مصر به منافع سیاسی، ملی، اقتصادی و امنیتی در این زمینه می نگرند.

موضوعی که در زمینه روابط دو کشور باید گفت بحث روابط اقتصادی و گردشگری است به ویژه که گردشگران ایرانی چندی قبل به مصر رفتند و از جاذبه های مصر دیدن کردند. این برای مصری ها از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا از سویی مصر با بحران اقتصادی روبرو است و از سویی گردشگران ایران مایل به بازدید از اماکن مقدس در قاهره و نیز جاذبه های باستانی در الاقصر و اسوان در جنوب مصر هستند.

مصری ها همواره این سئوال را از همتایان خود در شیخ نشین های شورای همکاری خلیج فارس می پرسند که چرا در مسیر رابطه قاهره با تهران سنگ اندازی می کنند در حالی که خود با ایران رابطه دارند؟

جذب گردشگران ایرانی برای مصری ها و اقتصاد آنها مهم است
مشکلات میان مصر و ایران ربطی به موضوعات دینی ندارد زیرا مصر میزبان گردشگران شیعی از پاکستان و هند، عراق، بحرین، عربستان و یمن بدون هیچ گونه حساسیتی است.

موضوعی که درباره روابط ایران و مصر می توان گفت این است که احتمال بهبود روابط اقتصادی بر روابط سیاسی سنگینی می کند و به ویژه اولویت مصری ها بحث موضوعات اقتصادی است. البته در حال حاضر مصری ها هنوز تصور دقیقی از منافعی که در شرایط عادی سازی می تواند ایجاد شود، ندارد.

آنچه به طور اختصار درباره روابط ایران و مصر می تواند گفت عبارتند از؛

-تاثیر عادی سازی روابط قاهره با تهران بر رابطه مصر با شورای همکاری خلیج فارس به ویژه سعودی ها.

-مانع تراشی آمریکا و رژیم صهیونیستی درباره هر تلاشی که برای نزدیکی میان ایران و مصر انجام می گیرد.

-ابهام در موضع مصری ها در قبال ایران و اینکه آنها رابطه اقتصادی و اصل منافع را انتخاب می کنند یا موضع سیاسی در قبال مسایل اتخاذ خواهند کرد.

-زمینه های نزدیکی روابط به ویژه در زمینه صنعت گردشگری و فرهنگی. وجود اماکن مقدس منسوبین به اهل بیت(ع) در مصر نقش مهمی در این زمینه دارد. تعامل میان دانشگاه و مراکز فرهنگی دو کشور می تواند نقش بسزایی در این زمینه ایفا کند.

-نزدیکی دیدگاه ها در برخی موضوعات منطقه ای از جمله سوریه.

-تفاوت دیدگاه طرفین درباره رژیم صهیونیستی به ویژه پیمان کمپ دیوید میان این رژیم و مصر.

-تلاش برای ایجاد راهبرد مشترک و حرکت دو کشور به سوی همگرایی بیشتر.

-مدیریت هدفمند رسانه ها و مطبوعات دو کشور برای کمک به همگرایی میان طرفین.

-وحدت تلاش ها در زمینه مبارزه با تروریسم.

قدر مسلم آن است که ژنرال عبدالفتاح السیسی باید از احتیاط بیش از حد دست بردارد و بر موانع پیش روی ارتقای روابط کشورش با ایران غلبه کند تا صفحه جدیدی در روابط دو کشور گشوده شود به ویژه که طرفین در بسیاری از زمینه ها دیدگاه نزدیک به هم دارند.

همگرایی میان کشورهای مهم منطقه از جمله ایران و مصر می تواند در حل بسیاری از مشکلات منطقه موثر واقع شود. طرفین باید در راستای رفع موانع موجود گام بردارند. همگرایی میان دو کشور می تواند ثمرات زیادی را برای ملتهای مصر و ایران به دنبال داشته باشد و از همین رو باید مصر گامهای جدی در زمینه ارتقای روابط بردارد.