مسکو، محور بازی شرقی جدید در افغانستان

در حالی مسکو پایتخت روسیه، میزبان نشست سه جانبه‌ سیاسی درباره افغانستان است، که بزرگترین غایب این نشست مقامات کابل خواهند بود. این نشست با حضور مقام‌های روسی، چینی و پاکستانی به بررسی راه‌های تامین صلح و ثبات در افغانستان خواهد پرداخت.

برگزاری این نشست، دومین تحرک جدی روسیه طی حداقل چند ماه گذشته برای ورود جدی‌تر به صحنه تحولات افغانستان است. به نظر می‌رسد همزمان با شانزدهمین سالگرد فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، این بار مقامات کرملین با اراده بیشتری قصد عرض اندام در تحولات مرتبط با افغانستان را دارند.

هفته گذشته نیزمقامات مسکو از وجود ارتباط خود با گروه شورشی طالبان خبر دادند که این امر واکنش تند دولت افغانستان را به دنبال داشت. در همین ارتباط ضمیر کابلوف، نماینده ویژه ولادیمیر پوتین در امور افغانستان اعلام کرد که روسیه و طالبان منافع مشترک و دشمنان مشترکی مثل داعش دارند و در این زمینه همکاری اطلاعاتی خواهند نمود. حال برگزاری نشست مشترک سه جانبه با حضور مقامات روسیه، چین و پاکستان بدون حضور دولت افغانستان، آیا می‌تواند نشانه‌ای برای آغاز یک بازی بزرگ شرقی در افغانستان باشد؟ بازی که در مقابل بازیگران غربی در افغانستان در حال طراحی شدن است.

مجموع تحرکاتی که کرملین در ارتباط با کابل دنبال می‌کند، جز در قالب تصمیم بازگشت به افغانستان تحلیل نمی‌شود. بازی جدید روسیه در افغانستان تنها محدود به نشست سه جانبه مسکو نیست. درست دو ماه پیش از نشست مسکو، نماینده ویژه رئیس‌جمهور روسیه در امور افغانستان از آمادگی این کشور برای تأمین بالگرد و تسلیحات نظامی برای افغانستان خبر داد. علاوه براین مدیر دپارتمان دوم آسیایی وزارت امور خارجه روسیه در همان زمان به ریانووستی گفت: "ما آماده هستیم تجهیزات پرهزینه مانند هلیکوپتر نظامی و دیگر سیستم‌هایی تسلیحاتی را به افغانستان بفروشیم." وی افزود: جامعه جهانی در کنفرانس بروکسل در مورد کمک سالانه 3.5 میلیارد دلاری به افغانستان بحث کردند و این مقدار کفایت می‌کند. بنابراین باید به دولت این کشور اجازه دهند تا از این کمک‌ها استفاده کند و تأمین تجهیزات نظامی افغانستان برای دولت این کشور اولویت دارد.

با این حال توجه به چرخش دیپلماسی روسیه در قبال افغانستان زمانی جدی تر شد که سال گذشته، ضمیر کابلوف، اعلام کرد که کشورش برای مبارزه با گروه تروریستی داعش در افغانستان با گروه طالبان در تماس است. هفته گذشته نیز سفیر روسیه در کابل گفت که روسیه برای حفاظت از شهروندان خود، کمک به روند صلح افغانستان و همچنین جلوگیری از گسترش نفوذ داعش در این کشور و آسیای میانه، با طالبان در تماس است.

خبرگزاری رویترز نیز به نقل از منابعی از دولت افغانستان و گروه طالبان گزارش داده که در ماه‌های اخیر چندین نشست میان نمایندگان طالبان و مقام‌های روسی در مسکو و تاجیکستان صورت گرفته است. قسیم جنگل‌باغ، فرمانده پلیس قندوز نیز گفته است که در یکی از این نشست‌ها، ملا عبدالسلام، به عنوان یکی از فرماندهان طالبان در قندوز شرکت داشته است.

با این حال آن چه در عمل عزم راسخ کرملین را برای بازگشت به شمال افغانستان نشان می‌دهد، نشست سه جانبه روسیه به همراه چین و پاکستان در مسکو است.

پس از آن که دولت اشرف غنی روابط دوجانبه خود را با دولت رقیب چین، یعنی هند تقویت و مستحکم کرد پکن چندان دل خوشی از کابل ندارد. علاوه براین روابط اسلام آباد و کابل نیز جز در دوره کوتاهی پس از روی کارآمدن اشرف غنی، همواره پر تنش و در مقاطعی تا حد تنش مرزی بویژه در مرز تورخم پیش رفته است. بنابراین طبیعی به نظر می‌رسد که هم چین و هم پاکستان دعوت روسیه را برای نشست مشترک درباره افغانستان بدون حضور دولت کابل پذیرا باشند. از طرف دیگر هر سه کشور درجهت تقابل با آمریکا در افغانستان به طور نسبی دارای منافع مشترک به نظر می‎‎رسند و هر سه کشور مظنون به ارتباط با طالبان می‌باشند. پاکستان که متهم همیشگی حمایت و تقویت طالبان در افغانستان بوده و روابط روسیه و طالبان نیز به تازگی از طرف مقامات روس تائید شد. علاوه براین چین نیز در فوریه 2015 از آمادگی خود برای میانجی‌گری میان طالبان و دولت مرکزی کابل خبر داد و پس از آن مقامات طالبان سفر خود را به چین اگرچه بدون ارتباط با بحث میانجی‌گری تائید کردند.

براین اساس، شکل‌گیری محور جدید اسلام‌آباد، پکن، مسکو به محوریت کرملین در مقابل محور غربی ناتو- آمریکا در افغانستان مسئله‌ای محتمل به نظر می‌رسد که ممکن است بر شکل‌گیری دسته‌بندی‌های جدید داخلی در افغانستان تاثیر گذار باشد. در مقابل واکنش تند دولت کابل نسبت به مذاکرات مسکو و طالبان، برخی مقامات سابق افغان از جمله حامد کرزی از ایفای نقش پررنگ‌تر روسیه در افغانستان استقبال کرده اند. کرزی در دیدار با سفیر روسیه در کابل اعلام کرد که کشورش در مذاکرات صلح با طالبان به همکاری مقامات مسکو نیاز دارد. بدون شک نگاه متفاوت به روسیه در میان گروه‌های گوناگون سیاسی بی تاثیر از شکل‌گیری محور سه ضلعی مسکو، پکن و اسلام آباد نخواهد بود و به احتمال زیاد محور غرب‌گرا در میان سیاستمدارن افغان را به چالش خواهد کشید. چالشی که بخشی از آن ناشی از تاثیرات شکل گیری بازی جدید شرقی در فضای تحولات منطقه‌ای افغانستان خواهد بود. باید منتظر بود و دید که در آینده نزدیک، بازی شرقی جدید چگونه فضای سیاسی داخلی افغانستان را متاثر خواهد ساخت.