اهمیت حوزه خلیج فارس در راهبرد آمریکا

با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در در سال 1991، آمریکایی ها برای پر کردن خلاء ساختار قدرت بین الملل از نظمی نوین سخن گفتند که چینش قدرت ها و مدیریت تحولات بین الملل را تغییر می داد. این تئوری در واقع ابزار ایالات متحده برای تصرف منابع مهم انرژی جهان و حفـظ برتـری مطلـق آمریكـا در برابـر قـدرتهـای رقیـب و افزایش آسیب پذیری اقتصادی آنها بود. در همین راستا خاورمیانه و به ویژه منطقه خلیج فارس در مرکز توجه واشنگتن قرار گرفت.

از سویی دیگر پس از پایان جنگ سـرد، بـه دلایـل فـراوان، ازجمله هزینه بسیار بالای تسلیحات نظامی، مسائل نظامی و ایدئولوژیك اهمیت خود را در تعیـین منـاطق ژئواسـتراتژیك ازدسـت داد و عوامـل انسـانی و اقتصـادی جایگزین آن شد. لذا از این نظر، خاورمیانه و به ویژه منطقة خلیج فارس به دلیل داشتن این توانمندی، از مناطق مهم ژئواستراتژیك و ژئواكونومیك به شمار می رفت.



دلایل حضور غرب در خلیج فارس

الف: تسلط برمنابع نفت و گاز

پس از جنگ جهانی دوم، ایالات متحده و شركتهای نفتی آمریكایی تسلّط و هژمونی خود را از طریق تأمین نفت فراوان و ارزان خاورمیانه برای اروپا و ژاپن اعمال می كردند؛ از این رو نفت از اركان هژمونی ایالات متّحده محسوب میشد. تسلط ایالات متّحده بر منابع نفتی، هم ضامن رونق اقتصـادی این کشور و هم ابزار اعمال استیلا بر اروپا، ژاپن و دیگر رقبا به شمار می رفت.

از این رو سلسله حوادثی که زمینه ساز افزایش حضور آمریکا در خلیج فارس شد، تصادفی نبودند، بلکه نتیجه طراحی استراتژیک دولت این کشور و شركتهای نفتی آن، در چارچوب هژمونی بود. منطقه خلیج فارس با برخورداری از بیش از 60 درصد منابع نفتی و حدود 40 درصد منابع گاز طبیعی جهان دارای اهمیت ژئوپلیتیکی در نظام جهانی است.

طبق آمار جهانی نیاز چین به نفت وارداتی از 20 میلیون تن در سال 1996 به 70 میلیون تن در سال 2002 رسید که با توجه به وابستگی بیش از 60 درصدی به نفت وارداتی در سال جاری میلادی، رقم مذکور در سال 2020 به 250 تا 300 میلیون تن افزایش می یابد. در حال حاضر هند نیز بین 60 تا 70 درصد از نیازهای نفتی خود را وارد می‌کند و تا سال 2025 به سومین واردکننده بزرگ انرژی در جهان تبدیل خواهد شد

در همین حال با توجه به روند نزولی تقاضای نفت پیش بینی شده در اتحادیه اروپا به دلیل از نزدیک به 14 میلیون بشکه در روز در سال 2010 به 9.6 میلیون بشکه در سال 2035، کماکان گردش اقتصاد این قاره وابستگی زیادی به نفت استخراج شده از خلیج فارس خواهد داشت.

در همین راستا تنگه هرمز گذرگاهی حیاتی برای هژمونی آمریکا محسوب می شود زیرا بر اساس آمار «اداره اطلاعات انرژی» آمریکا، روزانه 18 میلیون بشکه نفت از این تنگه عبور می کند که معادل 35 درصد کل جابجایی‌های نفت دنیا از طریق اقیانوس‌ها است.



ب: جلوگیری از افزایش نفوذ قدرت‏های منطقه‏ای (ایران)

یکی از اصلی ترین دلایل تمرکز غرب بر خلیج فارس و قرار گرفتن آن در صدر استراتژی آمریکا لزوم جلوگیری از افزایش نفوذ و قدرت مانور ایران در منطقه بوده است. بویژه آنکه وقوع انقلاب اسلامی در ایران و بر هم خوردن سیاست دو ستونی نیکسون، بر لزوم افزایش حضور آمریکا در خلیج فارس افزود. در واقع سیاست های ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی در دایره خط و مشی های آمریکا قرار نمی گرفت و این مساله می توانست کل نقشه راه کاخ سفید برای تسلط بر شریان های اصلی انرژی و جلوگیری از قدرت یابی رقبا و مخالفانش در سطح جهان را به مخاطره اندازد.



ج: حمایت و پشتیبانی از اسرائیل

به دلیل تضاد اصولی جمهوری اسلامی ایران با ماهیت رژیم صهیونیستی که متحد اصلی آمریکا در خاورمیانه به شمار می رفت، استراتژیست های کاخ سفید جلوگیری از بهبود روابط تهران با کشورهای خاورمیانه و تسری اندیشه های ضدیت با اسرائیل را مد نظر قرار داده اند. به ویژه آنکه پس از فروپاشی شوروی، نظریه مکیندر در مورد تعریف حدود «هارتلند» تغییر کرد و این مساله می توانست به افزایش قدرت ایران و به تبع آن تشدید خطرات امنیتی برای اسرائیل منجر شود.



د: کنترل هارتلند جهان اسلام

تا پیش از سال 1991 «قلب جهان» منطقه آسیای مرکزی، افغانستان بخش هایی از روسیه و نواحی شمال شرقی ایران بود اما با توجه به جابه جایی ارکان قدرت جهانی و اهمیت یافتن شاخص های اقتصادی و انسانی در شاکله قدرت کشورها، هارتلند با مرزهای سرزمینی ایران منطبق شد.

از نظر قدرت اقتصادی، موقعیت ژئواكونومیك و هیدرواكونومیك ایران، بسیار حساس است. شریان‌های انرژی فسیلی جهان همچون رگ‌های این قلب تپنده، از جوار ایران، به اعضا و جوارح جهان پمپ می‌شود. از نظر قدرت سیاسی، در محیط استبدادی و استعمارزده منطقه، موقعیت ژئوپلیتیك ایران، به دلیل وجود حكومت مستقر مستقل و متعهد به اصول ضد استثمار، بسیار حائز اهمیت است.

از نظر جغرافیایی نیز ایران به دلیل دسترسی به دریای خزر، دریای عمان، خلیج فارس، تنگه هرمز و نزدیکی به مرزهای روسیه، هند و چین، جایگاه مهمی در معادلات جهانی دارد.

از این رو حضور قدرت های فرامنطقه ای به خصوص آمریکا در خلیج فارس تلاشی در راستای سیطره بر هارتلند جدید، گذرگاه اصلی جریان انرژی و حفظ بقا و امنیت اسرائیل است. بر این اساس در 11 سپتامبر سال 2001، حادثه مشکوک و پر از ابهام حمله به برج های تجارت جهانی در نیویورک، بهانه کاخ سفید برای لشکر کشی به افغانستان و عراق شد