تاثير و نفوذ جريان گولن بر تحولات سياسی ـ اجتماعی ترکيه

جماعت فتح الله گولن که به تعبیری امپراطوری فتح الله خوانده می شود، دارای پایگاه مردمی، مطبوعات و رادیو تلویزیون، موسسات مالی و پولی و تجاری، مدارس، دانشگاه و خوابگاه های متعدد دانشجویی در ترکیه مي باشد. اين جريان با توجه به سرمايه‌گذاري هايي که در حوزه رسانه، حوزه آموزش و حوزه اقتصاد و بازار انجام داده، گولن داراي كاركردهاي سياسي، اقتصادي، فرهنگي و مذهبي است و حتي در سياست خارجي تركيه نيز نفوذ دارد. بر اين اساس مي توان تاثير و نفوذ جريان گولن بر تحولات سياسي ـ اجتماعي ترکيه را در حوزه هاي اموزش، رسانه، اقتصاد، دستگاه هاي اطلاعاتي، امنيتي و قضايي، سياست داخلي و سياست خارجي مورد برسي قرار داد.

يکي از حوزه هاي پر نفوذ گولن در مسايل مالي و اقتصادي است و اسب تروواي اين گروه را انجمن توسکون تشکيل مي دهد. کنفدارسيون کارفرمايان و صاحبان صنايع توسکون که در سال 2005 تاسيس شده، داراي 7 عضو فدارسيون، 211 انجمن کارفرمايان و 55 هزار عضو درسراسر ترکيه مي باشد. انجمن توسکون، در حال حاضر حدود 30 ميليارد دلار سرمايه در گردش دارد. اين انجمن داراي بانک ها، شرکت ها، مراکز مهم مالي و معادن مختلف از جمله معدن طلاي ازمير است. همچنين توسكون در شهرهاي مهم دنيا نظير واشنگتن، مسکو، پکن و آديس آبابا نمايندگي دارد و زمينه‌هاي گوناگوني نظير مدارس، تجارت، سرمايه‌گذاري، رسانه و... را دربرمي‌گيرد. اين بنگاه اقتصادي در شهر قونيه ترکيه که يکي از مراکز مهم اقتصاد اين کشور مي باشد، کارخانه اتومبيل سازي افتتاح کرده است. در مراسم افتتاح اين کارخانه 170 نماينده از 27 کشور شرکت داشتند. اين گروه اقتصادي در کنار قونيه در ساير شهرهاي مهم ترکيه نظير بوسا، آنکارا، آداپازاري، مرسين و استانبول نيز داراي مراکز مهم اقتصادي مشابهي مي باشد. همچنين جماعت فتح الله گولن يکصد وقف، 73 انجمن و 473 شرکت در اختيار دارد.

جريان گولن در سال هاي گذشته به شکل پنهان و خزنده نفوذ خود را حوزه نهادهاي اطلاعاتي، نظامي و قضايي ترکيه گسترش داده است. فتح الله گولن در يکي از سخنان خود به کادر و اعضاي جماعتش تاکيد مي کند که موظب باشيد قبل از اينکه تمام دستگاه ها و موسسه هاي استرات‍ژيک و حساس دولتي را به قبضه خود در نياورده ايد، کسي متوجه فعاليت هايتان نشود. وي در اين سخنان از اعضاي گروه خود مي خواهد به قاضيان دادگاه رشوه داده و آنان را بخرند تا از اين طريق بتوانند در محاکم و دادگاه ها به نفع خود حکم صادر نمايند. اين اظهارات گولن که به صورت مخفيانه افشا شده است، نشان مي دهد که اين جريان سال هاي طولاني است که به صورت مخفيانه و در خفا به آماده سازي رهبران و جايگزيني آنان در قوه قضائيه، پليس ، اطلاعات و... پرداخته است. بر اين اساس نفوذ در حوزه نيروهاي انتظامي و قوه قضائيه يکي از اهداف مهم گولن محسوب مي شود. وي با بدست گرفتن کنترل اين دو حوزه، چند هدف عمده دارد. نخست انکه قصد دارد تسلط انتظامي و قضايي بر ساير حوزه ها و ارکان حکومتي داشته باشد. دوم آنکه با نفوذ به منبع پرونده هاي کيفري، جرم هاي مديران خود را پنهان نگاه دارد.

علاوه بر اين، جريان گولن از نفوذ قابل توجهي در دستگاه امنيتي ترکيه نيز برخوردار بوده است. به نحوي که گولن نه تنها همکاری خود با سرویس اطلاعاتی دولت ترکیه (میت) را مخفی نکرده، بلکه بارها در مصاحبه هاي خود درباره آن سخن گفته است. به عنوان نمونه، وي در مصاحبه ای اعلام نمود: «ما در اربیل (پایتخت منطقه اقلیم کردستان عراق) مبادرت به گشایش مدارسی برای ترکمن‌ها (گروهی از مردمان نیمه چادرنشین ترک) نمودیم. من به رئیس جمهور اظهار داشتم که آنها در این منطقه نیازمند این مدارس می باشند تا در مواجهه با آسیمیلاسیون کردها محافظت شوند. با کمک سرویس اطلاعاتی ترکیه، تصمیم به گشایش این مدارس گرفتیم».

در اين بين تنها حوزه اي که تاکنون جماعت گولن نتوانسته در آن حضور قدرتمندي داشته باشد، حوزه نظامي ترکيه است. دليل اين مسئله نيز حضور قدرتمند ارتش در صحنه سياسي و اجتماعي ترکيه است. زيرا اين حضور مي توانست در صورت بروز بحران، تشکيلات گولن با چالشي مواجه کند. بخاطر همين نيز گولن با احتياط بيش از حد سعي داشته روابط خود را با ارتش را تنظيم نمايد و وارد رقابت با ارتش در حوزه هاي سياسي و اجتماعي نشود. البته اين امر به معناي عدم نفوذ جريان گولن در ساختار ارتش نيست. ضمن آنکه گولن توانسته با حمايت پنهان از روند دادگاهي کردن سران ارتش تا حد زيادي از قدرت سنتي اين نهاد بکاهد.

در حال حاضر به نظر مي رسد جريان گولن در ترکيه، از توان بالايي در حوزه سياسي برخوردار است. نمونه بارز اين مدعا، تحرکات اين جريان در ساختارهاي مختلف سياسي ترکيه براي به چالش کشيدن دولت اردوغان است. با اين حال بايد توجه داشت که قدرت جريان گولن به واسطه حمايت نيروهاي اجتماعي و اقشار مختلف جامعه نيست. چرا كه جريان گولن يك حزب سياسي نيست كه داراي طرفدارن و پيروان مختص به خود باشد. در واقع قدرت سياسي گولن، يك قدرت سياسي پشت پرده است كه به دليل برخورداري از قدرت مالي در نيروهاي امنيتي و قضايي تركيه نفوذ كرده است. بر اين اساس جريان گولن در صحنه سياسي تركيه بيش از آنكه همانند يك جناح يا حزب سياسي عمل كند، همانند يك گروه نفوذ عمل كرده است. آنها قصد دارند از طريق آموزش، رسانه و اقتصاد به تسخير گام به گام و تدريجي جامعه مدني تركيه دست بزنند و پس از آن به صورت خودكار، قدرت دولتي را در اختيارگيرند.

به اين ترتيب اگرچه جريان گولن ادعا دارد كه در سياست دخالت نمي‌كند، اما واقعيت اين است كه به صورت برنامه‌ريزي شده به تربيت افراد مي‌پردازد و سپس با نفوذ آنها به مناصب مهم حكومتي، عملاً به مداخله در امور سياسي مي‌پردازد. چنانکه اكثر افرادي كه از مدارس گولن فارغ‌التحصيل مي‌شوند، به سرعت عهده‌دار مسئوليت‌هاي مهم در ترکيه و ساير كشورها مي‌شوند. اين امر به ويژه در كشورهاي آسياي مركزي و قفقاز قابل مشاهده است. به همين دليل نيز اكثر صاحب‌منصبان اين كشورها، فرزندان خود را براي تحصيل راهي اين مدارس مي‌كنند.

در حال حاضر نیز به نظر مي رسد به رغم تصفيه هاي گسترده حزب عدالت و توسعه در ساختارهاي سياسي و اخراج هزاران طرفدار گولن که به زعم اردوغان در سرویس های امنیتی، وزارتخانه های دولتی و دادگستری لانه کرده و دولتی موازی را تشکیل داده بودند با اين حال همچنان عناصر و هواداران جريان گولن در ارکان مختلف سياسي و حکومتي ترکيه حضور دارند. اين در حاليست که به نظر مي رسد راه گولن و اردوغان در داخل ترکيه از يکديگر جدا شده است و اين مسئله با توجه به نفوذ جريان گولن در ساختارهاي سياسي و اجتماعي ترکيه مي تواند براي دولت چالش ساز باشد. چرا که در داخل ترکيه، شاید فتح الله گولن تنها شخصیتی باشد که بتواند حرکت اردوغان به سمت اقتدارگرایی را متوقف کند