«جهاد روسی»؛ معضل خطرناک مسکو در یک دهه آینده

وقتی ابوبکر البغدادی خلافت دولت اسلامی یا داعش را اعلام کرد، تبدیل به اسطوره ذهنی نسل جوان جهادی های افراطی شد. بیش از 30.000 پیکارجوی خارجی از بیش از 100 کشور دنیا، عمدتا از طریق ترکیه، به سوی این خلافت سرازیر شدند. بیرون از جهان عرب، یکی از بزرگ ترین کشورهایی که جهادی های داعش از آن تامین می شود، فدراسیون روسیه است.

مدت ها پیش از ترور سفیر روسیه توسط یک پلیس ترک، در اقدامی که توسط خود آن تروریست انتقام گیری از بمباران حلب توسط روس ها خوانده شد، روسیه با معضل فزاینده «جهادی گری» مواجه بوده است. در ابتدا، این معضل در چچن، داغستان و قفقاز شمالی متمرکز بود. لورنزو ویدینو، مدیر برنامه افراط گرایی در دانشگاه جرج واشینگتن آمریکا، حدود یک دهه قبل، مقاله درخشانی نوشت که در آن تبدیل شدن جنبش ناسیونالیستِ جدایی طلب چچن را به یک نهضت جهادی بین المللی در پس زمینه اقدامات ارتش و نیروهای امنیتی روسیه، پیش بینی کرده بود.(مقاله چه گونه چچن تبدیل به یک بستر زاینده برای ترور شد، فصل نامه خاورمیانه، تابستان 2005)

روسیه با مشکل فزاینده «تصویر منفی» از خود در دنیای اسلام سنّی مواجه است، چرا که که روسیه به صورت «دو فاکتو»(در عمل) تبدیل به متحد شیعیان شده است: روابط روسیه با ایران به بهترین سطح خود در 500 سال اخیر رسیده است. مسکو، به قیمت خطر تحریک سنّی های سوریه علیه خود، تمام قد پشت بشار اسدِ «علوی» ایستاد که مذهبش نزدیک به تشیع است. روابط روس ها با عراق و آذربایجان(با اکثریت شیعه) در حال گرم تر شدن است. روسیه و حزب الله هم، چند دهه بعد از تیرگی روابط در جریان جنگ داخلی لبنان در اوایل دهه 1980، بر اساس گزارش ها همکاری نزدیکی با هم دارند.

در حالی که حملاتی چون تراژدی مدرسه «بسلان(1 سپتامبر 2004 در منطقه اوستیای شمالی- آلانیای روسیه) جهان را متوجه خود کرد، خارج از دید رسانه ها، روسیه در سال های بعد از آن با مشکل رادیکالیزه شدن آرام و خزنده، نه تنها میان مسلمانان فدراسیون روسیه که میان مسلمانان میانه روی تاتار، مواجه بوده است.

علاوه بر این، بازگشت پیکارجویان داعش یا آن ها که تنها از داعش الهام گرفته اند، عمق جامعه روسیه را تکان داده است. به این بخش از گزارش روزنامه «مسکو تایمز»(اکتبر گذشته) توجه کنید:

" در بیانیه(داعش)، آن ها مدعی شدند که حمله نوژنی نوگورود، توسط " دو سرباز دولت اسلامی" انجام گرفت. در صبح روز 23 اکتبر، دو مرد به روی پلیسی که در حال گشتن خودروی آن ها بود، آتش گشودند. پلیس هم متقابلا به آن دو شلیک کرد و هر دو حمله کننده به شدت مجروح شدند. شاهدان عینی می گویند که پلیس چندین ساختمان اطراف صحنه رویداد را با هدف یافتن مواد منفجره احتمالی محاصره و بازرسی کرد...گروه تروریستی داعش همچنین مسوولیت حمله به یک پست پلیس جاده‌ای را در منطقه مسکو به عهده گرفت. دو جوان با تیشه به یک پلیس راهنمایی حمله کردند. بعد از آن که این دو با شلیک پلیس مجروح شدند، مدعی شدند که از پیکارجویان داعش هستند."

وقتی کریمه در 2014 به فدراسیون روسیه ملحق شد، جمعیت قابل توجه تاتارهای مسلمان این منطقه هم به جمعیت روسیه ملحق شدند. این می تواند همچون یک بمب ساعتی زیر پای روسیه عمل کند، به ویژه با توجه به این که نرخ زاد و ولد میان تاتارها بیش از روس تبارهای کریمه است. داعش فعالانه امیدوار است که تاتارها را علیه روس ها تحریک کند. در واقع، داعش اعلام کرد که به دنبال فتح کریمه( و اوکراین غربی) تا سال 2025 است.

لئون آرون، تحلیل گر موسسه اَمریکن انترپرایز و کارشناس مبرز و کهنه کار مسایل روسیه که سوابق پیش بینی های درست بسیاری را درباره روندها در روسیه در کارنامه دارد، اخیرا در مقاله ای درباره در راه بودن «جهاد روسی» هشدار داده است. او از کشف و خنثی سازی دو توطئه تروریستی داعش در مسکو و سن پترز بورگ خبر داد.

راهبرد کنونی روسیه برای مقابله با تروریست های افراطی داخلی، از بسیاری جهات، کوتاه مدت و حتی سطحی است. با وجود خوش شانس بودن روسیه در ماه های اخیر، در نهایت اما این خوش شانسی روزی به پایان می رسد. از همین رو، کرملین بررسی راهبردهای بلندمدت را برای این مساله آغاز کرده است: اِعمال یک نوع کنترل مرکزی بر همه مسلمانان داخل فدراسیون روسیه، یکی از روش هایی است که کرملین در حال مزمزه کردن آن است. ولی این روش می تواند به سرعت به سوی مسکو کمانه کند و مسلمانان بومی تحت این کنترل را به آغوش داعش سوق دهد.

الزاما مسکو نمی تواند در موقع مواجهه با خیزش یا شورش، از نوعی که در چچن تجربه آن را دارد، روی ارتش خود حساب کند. برخی کارشناسان جمعیت شناسی استدلال می کنند که ظرف یک دهه آینده شاید نسبت مسلمانان در نیروهای مسلح روسیه به 50 درصد هم برسد.

پوتین استاد راهبردهای کوتاه مدت است. در حالی که او به شدت درگیر مساله جنگ سرد جدید با آمریکا و متحدان آن و بازسازی حوزه نفوذ روسیه در قلمرو پیشین اتحاد شوروی است، گارد او در برابر یک معضل فزاینده داخلی در حال حاضر پایین است، معضلی که می تواند در نهایت به معضل اصلی روسیه در دهه آینده تبدیل شود، اگر که منجر به فلج کامل آن نشود.

منبع: Commentary