دریافت لینک صفحه با کد QR
دیپلماسی علمی ایران و ضرورت تعمیق روابط با عراق
خبرگزاری فارس , 2 اسفند 1395 09:59
اسلام تایمز: ایران و عراق روابط سیاسی خوبی دارند که باید بستری برای گسترش روابط در حوزههای مختلف شود. روابط علمی یکی از مهمترین حوزههایی است که میتواند میان دو کشور برقرار شود.
جمهوری اسلامی ایران و عراق در سالهای پس از سقوط صدام، روابطی سطح بالا و راهبردی را تجربه کردهاند. ایران به دنبال حمایت از دولت قانونی عراق و تقویت موضع منطقهای و جهانی این کشور بوده است. از سوی دیگر روابط دو ملت نیز روبه گسترش بوده است و یکی از زمینههای این گسترش روابط، زیارت بوده است. اگرچه زیارت و گردشگری، تجارت و… همه جزئی از روابط ایران و عراق محسوب میشود اما همکاریهای دفاعی و امنیتی در حال حاضرِ روابط ایران و عراق نقش اساسی دارد و دلیل آن نیز حضور داعش در بخشهای زیادی از خاک عراق است. اما ظرفیتهای موجود در روابط ایران و عراق، نیازمند اقدامات همهجانبه و چندبعدی برای گسترش روابط دولتها و ملتها و ایجاد الگویی ممتاز از روابط دوکشور اسلامی است.
یکی از وجوهی که میتواند مورد توجه قرار بگیرد، مسئله علم و فناوری است. به ویژه آنکه مسئله توجه به علم در دو دیدار مقام معظم رهبری با مسئولان عراقی، مورد تاکید قرار گرفته است.
مقام معظم رهبری در دیدار با رئیس و اعضای اصلی تحالف ملی شیعیان عراق فرمودند:
«تقویت دانشگاهها و استحکام بخشیدن به پایههای علم و تحقیق در عراق حتماً باید مورد توجه جدی قرار گیرد، بهخصوص آنکه آمریکاییها و دیگر دشمنان ملت عراق، بسیاری از دانشمندان این کشور را به قتل رساندهاند.»[1]
ایشان در سال 91 نیز در دیدار با نخست وزیر عراق، فرموده بودند:
«اقتدار هر کشوری نیازمند پیش زمینه ها و ابزاری است که مهمترین آنها، پیشرفت علمی و سازندگی و خدمت رسانی به مردم است… باید در عراق که مرکز استعدادهای علمی دنیای عرب است، یک نهضت علمی آغاز شود و دانشگاهیان و نخبگان به سمت جهاد علمی سوق داده شوند.»
ایشان در دیدار با رئیس جمهور عراق نیز بر آمادگی همه جانبه جمهوری اسلامی ایران برای انتقال تجربیات و توانایی های علمی، فناوری، دفاعی و خدماتی خود به عراق تاکید کردند.[2]
همکاریها و انتقال تجربههای علمی به کشور عراق، دیپلماسی علم و فناوری را به بخش جداییناپذیری از سیاست خارجی ایران در قبال عراق تبدیل میکند.
دیپلماسی علم و فناوری به معنای استفاده از علم و فناوری و ظرفیتها و دستاوردهای آن در عرصه روابط با دیگر کشورها و ملتها به عنوان راه و روشی برای برقراری ارتباطات جدید، تقویت روابط میان دولتها، به وجود آوردن قدرت نرم برای کشورها و تامین منافع ملی آنهاست.[3]
جمهوری اسلامی ایران در سالهای پس از انقلاب شاهد توسعه علمی و فناروی بوده است و در بسیاری از عرصههای علمی وفناوری به رشد سطح بالایی دست پیدا کرده است. دهه 80 را باید دهه جلوهگری توسعه علم و فناوری در ایران دانست. از یکسو پرونده هستهای ایران باعث شد تا توسعه علمی ایران به ویژه در صنعت هستهای جهانی شود. این مسئله در کنار پرتاب ماهواره به فضا و توسعه در نانو، سلولهای بنیادین و… همه توسعه علمی ایران را بینالمللی کرد. این در حالی بود که دهه80 در عراق، دهه تغییر، ناامنی و تکاپو برای امنیت بود و از سوی دیگر این کشور با ترور و حذف دانشمندان خود روبرو شد.[4]
این مسئله در سیاست کلی جمهوری اسلامی ایران یک تهدید محسوب میشود چراکه به معنی حذف نخبگان کشورهای اسلامی و ایجاد ضعف در زیرساختهای عراق است. به طور کلی توسعه کشورهای اسلامی و به ویژه کشورهای همسایه یک راهبرد برای سیاست خارجی ایران محسوب میگردد. به ویژه آنکه سابقه تاریخی عراق نیز بیانگر جایگاه رفیع آن در تاریخ علم جهان اسلام است.
از این رو دیپلماسی علمی[5] میتواند برآورده کننده اهداف جمهوری اسلامی ایران در قبال عراق باشد. توسعه روابط و وحدت اسلامی یکی از اهداف سیاست خارجی ایران است. به طور کلی نکتهی مهمی که باید به آن توجه داشت، تمایزاتی است که دیپلماسی علم و فناوری با مفاهیم مشابه خود دارد. دو مفهوم تعاملات بینالمللی علمی و فناوری و دیپلماسی اقتصادی، نزدیکترین مفاهیم به این موضوع میباشند. برای تمایز میان دیپلماسی علم و فناوری و تعاملات بینالمللی علمی و فناوری، سه شاخص وجود دارد که اگر یکی از آن شاخصها تحقق یابد، میتوان گفت دیپلماسی علم و فناوری اتفاق افتاده است. این شاخصها عبارتند از[6]: هدف سیاسی، اثر سیاسی و بستر سیاسی. به عبارت دیگر یک تعامل علمی و فناوری با خارج از کشور زمانی دیپلماسی علم و فناوری محسوب می شود که یا هدفی سیاسی داشته باشد، یا در بستری سیاسی رخ دهد یا دارای اثرات سیاسی باشد. در نتیجه، تعاملات علمی و فناوری، عام بوده و دیپلماسی علم و فناوری، حالت خاص خواهد شد.
مهمترین اهداف سیاسی ایران در نظم عادلانه در جهان، آزادی ملتها، گسترش اسلام و وحدت اسلامی است. از این رو توسعه عراق یک مطلوب در سیاست کلان جمهوری اسلامی ایران محسوب میشود. از سوی دیگر دیپلماسی علمی دارای اثر سیاسی است. این اثر سیاسی خود برآیندی از تاثیرات اقتصادی و فرهنگی، دیپلماسی علمی نیز هست. از یکسو از نظر فرهنگی، مهمترین کارکرد دیپلماسی علم و فناوری، گسترش و صدور ارزشها، اصول و معانی فرهنگ ملی کشورها به عرصهی بینالمللی است.[7] از این رو دیپلماسی علمی، زمینه ساز ایجاد یک گفتمان فرهنگی مشترک بین دو کشور ایران و عراق نیز میباشد. ایران به عنوان یک کشور اسلامی، یک کشور علمی نیز شناخته میشود و این مسئله ارزشهای حاکمیت در ایران را الگو میکند. کشوری که در کنار حفظ استقلال و اسلامی بودن، علمی نیز می باشد. نگاه مثبت به ایران هم در مردم و هم در مسئولان عراقی زمینهساز گسترش روابط است.
بستر سیاسی دیپلماسی علم و فناوری فراهم است. روابط سیاسی ایران و عراق در شرایط امروز در سطوح بالایی است که زمینه را برای تبادلات علمی فراهم میکند.
دیپلماسی علمی الزاماتی نیز دارد. از جمله مهمترین الزامات دیپلماسی علمی، حفظ رشد توسعه علمی و فناوری در ایران است.
دیپلماسی علمی و فناوری، اصطلاحی است که هر دو وجه نقش علم در همکاریهای علمی و بینالمللی را در بر می گیرد؛ یعنی همکاریهای علمی برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی و استفاده از دیپلماسی برای به دست آوردن نتایج علمی.[8] در این دو نگاه هم باید رشد علمی در ایران حفظ شود و هم همکاریهای عراق و ایران منجر به ایجاد گشایشهای بیشتر علمی شود.
متخصص بودن کارگزاران سیاسی و دپیلمات ها در این حوزه بدیهیترین فرض در اعمال دیپلماسی علم و فناوری است. بدیهی است کشورهایی که نیروی انسانی زبده در این حوزه دارند از توانمندی بیشتری برای پیشبرد اهداف از پیش تعیین شده این عرصه برخوردار خواهند بود.[9]
حوزههای همکاری علمی ایران و عراق مسائل مختلفی را در برمیگیرد از جمله؛ تبادل دانشجو و استاد، تاسیس دانشگاهها و پژوشکدههای مشترک، تاسیس شعبات دانشگاههای ایران در عراق، همکاریهای حوزههای علمیه و مدرسههای علمیه دو کشور، همکاریهای علمی در زمینه های مشترک مانند نفت.
نتیجهگیری
روابط ایران و عراق در سطح بالای سیاسی و امنیتی است. نیاز است تا این روابط سیاسی و امنیتی به حوزههای دیگر تسری یابد. یکی از محورهای این همکاریها، همکاریهای علمی و فناوری است. جمهوری اسلامی ایران در دهههای گذشته در علوم و فناوریهای پیشرفته رشد چشمگیری داشته است. از این رو این رشد علمی زمینه را برای همکاری با کشورهای اسلامی و همسایه فراهم کرده است و فرصتی است تا بتواند با کشور عراق که سابقه درخشان و ظرفیت فراوان در زمینه علمی دارد، وارد تعامل شود و به تعمیق روابط بپردازند. ایران باید از طریق دیپلماسی علم و فناوری، روابط سیاسی و امنیتی را در سطوح ریشهایتر، تعمیق دهد.
مهدی اسکندری
منابع:
[1] دیدار رئیس و اعضای اصلی تحالف ملی شیعیان عراق با رهبر انقلاب در 21آذر95
[2] دیدار رئیس جمهوری عراق با رهبر انقلاب در 3آذر94
[3] داودی. علی اصغر، دیپلماسی علم و فنآوری ایران در افغانستان: فرصتها و چالشها، فصلنامه پژوهشهای راهبردی سیاست، سال سوم، شماره 11 ، زمستان 1393،ص108
[4] خبرگزاری صدا و سیما. ردپای آمریکا در پرونده ترور دانشمندان عراقی. کد خبر: 1240304
[5] مطالعه موردی در خصوص دیپلماسی علمی رژیم صهیونیستی را میتوانید اینجا مشاهده نمائید:
http://tabyincenter.ir/12820
[6] محسنی سهی. هدی، محسنی سهی، فریبا. تأثیر دیپلماسی علم و فنّاوری بر افزایش قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران. مدیریت در دانشگاه اسلامی. سال چهارم. شماره1٫ بهار و تابستان 1394٫ ص101
[7] همان، ص100
[8] همان، ص100
[9] قدیمی، اکبر و دیگران. تعاملات بین المللی علم و فناوری. نشریه نشاء علم. سال سوم. شماره دوم. خرداد92. ص135
پایگاه تبیین
کد مطلب: 611229
اسلام تايمز
https://www.islamtimes.org