محورهای بحران و پیجیدگی در آغاز عملیات آزادسازی رقه

با نزدیک شدن به اواسط سال 2017 نابودی داعش و پایان حیات این گروه تروریستی مورد توجه جدی رسانه‌ها، شخصیت‌های سیاسی و تحلیل‌گران مسائل منطقه‌ غرب آسیا قرار گرفته است. در سال‌های بعد از 2014 شهرهای رقه و موصل مهم‌ترین کانون‌های قدرت داعش در عراق و سوریه بوده‌اند. بعد از آغاز عملیات آزادسازی موصل در 17 اکتبر 2016 اکنون شاهد هستیم که بیش از 90 درصد این شهر بزرگ و استراتژیک تحت کنترل ارتش عراق قرار گرفته است. این موضوع سبب شده است که بیش از هر زمان دیگری پایان حیات داعش در منطقه مورد بحث و تبادل‌نظر قرار گیرد. با این وجود، در روزهای اخیر بیش از عملیات آزادسازی موصل که به مراحل پایانی خود نزدیک شده، عملیات آزادسازی شهر رقه مورد توجه قرار گرفته است. بر اساس گزارش‌های منتشر شده احتمالا طی چند روز آینده عملیات نهایی و فراگیر نیروهای دموکراتیک سوریه با همکاری و پشتیبانی گسترده نیروهای موسوم به ائتلاف بین‌المللی ضد داعش به رهبری آمریکا آغاز خواهد شد. با نظر به این تفاسیر عملیات آزادسازی رقه دارای ابعاد و جوانب پیچیده‌ای است که در قالب چند محور می‌توان آن‌ها را مورد توجه قرار داد.


1- آغاز عملیات آزادسازی رقه از ابتدای آوریل 2017

یکی از موضوعات مورد توجه رسانه‌ها و تحلیل‌گران در ارتباط با زمان دقیق عملیات آزادسازی رقه است. در همین ارتباط، «سیپان حه‌مو» یکی از فرماندهان ارشد کرد نیروهای دموکراتیک سوریه در گفت‌وگو با شبکه خبری رویترز، اعلام کرده است که طبق برنامه‌ریزهای انجام گرفته، نیروهای دموکراتیک سوریه در اوایل ماه آینده (آوریل) با حمایت ارتش آمریکا حمله نهایی را برای آزادسازی رقه پایتخت دوفاکتوی داعش در سوریه انجام خواهند داد. همچنین، در آ خرین اظهارنظر ژان ایو لودریان وزیر دفاع فرانسه از آغاز قریب‌الوقوع عملیات نیروهای بین‌المللی برای بازپس‌گیری شهر رقه از گروه تروریستی داعش خبر داد. وزیر دفاع فرانسه، که کشورش یکی از اعضای ائتلاف بین المللی ضد داعش است، گفت: «این شهر یکی از دو منطقه امن برای داعش است و ما امروز می‌توانیم بگوییم که این شهر در محاصره است و نبرد برای آزادسازی آن در روزهای آتی آغاز می‌شود.» اظهارات لودریان به نوعی تایید کننده مدعای فرمانده نظامی نیروهای دموکراتیک سوریه است و احتمالا از ابتدای ماه اینده میلادی (آوریل) مرحله نهایی آزادسازی رقه اجرایی شود. با این وجود این موضوع را نباید نادیده گرفت که در روزهای گذشته، جف دیویس سخنگوی وزارت دفاع آمریکا اعلام کرد تا کنون تصمیم‌گیری نهایی در باب زمان آغاز عملیات برای آزادسازی رقه اتخاذ نشده است.


2- حمایت آمریکا از کردهای سوریه در آزادسازی رقه و مخالفت‌های ترکیه

سخن به میان آوردن از عملیات آزادسازی رقه توسط نیروهای دموکراتیک سوریه (SDF) سابقه‌ای تقریبا یک ساله دارد. بر ای اولین بار در در 24 مه 2016 (4 خرداد 1395)‌، با مشارکت حدود 30 هزار نفر (25 هزار کرد و 5 هزار عرب) از نیروهای دموکراتیک سوریه و حدود 500 سرباز آمریکایی که تحت حمایت هوایی ائتلاف بین‌المللی ضد داعش بودند، آغاز عملیات آزادسازی رقه اعلان شد اما در چرخشی از پیش تعیین شده بعد از گذشت چند روز این عملیات تداوم پیدا نکرد و نیروهای دموکراتیک سوریه با حمایت آمریکا روانه شهر منبج در شمال استان حلب شدند. بعد از فتح منبج مجددا بحث آزادسازی رقه مطرح شد و در نهایت امر شاهد بودیم که نیروهای دموکراتیک سوریه از 5 دسامبر 2016 عملیات آزادسازی پایتخت داعش را در سه مرحله انجام دادند و در این مراحل موفق شدند مناطقی وسیع از روستاها را در اطراف شهر رقه کنترل کنند و حتی برای اولین بار وارد مرزهای استان دیرالزور شدند. در مجموع پس از محاصره کامل این شهر در یک ماه گذشته شرایط برای آزادسازی رقه مهیا شده است.

آن‌چه در بحث آزادسازی رقه نمایان بود همکاری و حمایت بی‌چون و چرای آمریکا از نیروهای دموکراتیک سوریه است که بخش عمده آن‌ها را کردها تشکیل می‌دهند. این اتحاد به‌طور جدی در دو سال گذشته مورد انتقاد مقامات سیاسی دولت ترکیه قرار گرفته است. به‌ویژه بعد از ورود رسمی ارتش ترکیه در قالب عملیات موسوم به سپر فرات در 24 آگوست 2016 و برخورد نظامی میان آنان با نیروهای کرد در منبج، این اتحاد بیش از هر زمان دیگری مورد انتقاد رجب طیب اردوغان و دیگر مقامات ترک قرار گرفت. با پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات آمریکا، دولت‌مردان آنکارا بسیار امیدوار بودند که این به همکاری و اتحاد آمریکا با کردهای سوریه پایان داده شود اما بر خلاف این انتظارات نه تنها حمایت‌های واشنگتن از نیروهای دموکراتیک سوریه پایان پیدا نکرد، بلکه در قالب ارسال تسلیحات نظامی بیشتر و ارسال 1000 سرباز دیگر ارتش آمریکا به سوریه برای حمایت از کردها، ترامپ نشان داد که همکاری آن‌ها با کردها حتمی است و در آینده نیز ادامه خواهد داشت. در این شرایط، آغاز عملیات آزادسازی رقه با حمایت چشم‌گیر آمریکا و دیگر کشورهای ائتلاف ضد داعش، زمینه سردی هر چه بیشتر مناسبات آمریکا با ترکیه را فراهم خواهد کرد. در واقع، نا امید شدن ترک‌ها از آمریکا می‌تواند موجبات نزدیک شدن اردوغان به روسیه را در پی داشته باشد.


3- مشارکت ارتش سوریه در عملیات آزادسازی رقه

دیگر موضوعی که در ارتباط با آزادسازی رقه مورد توجه و بحث قرار گرفته در ارتباط با احتمال مشارکت نیروهای ارتش حکومت مرکزی سوریه در عملیات است. زمانی این مساله بیشتر در کانون توجهات قرار می‌گیرد که طلال سَلو، سخنگوی نیروهای دموکراتیک سوریه در 24 مارس 2017 (4 فروردین 1395) در گفت‌وگو با روزنامه وطن سوریه گفت: «در 15 روز آینده عملیات آزادسازی رقه آغاز خواهد شد و آن‌ها هیچ مشکلی با مشارکت نیروهای ارتش حکومت مرکزی در این عملیات ندارند». همچنین، در همین ارتباط بشار جعفری رئیس هیات نمایندگان حکومت مرکزی سوریه در مذاکرات ژنو 5، بیان کرد که آن‌ها از هر نیرویی که با صادقانه با تروریسم و داعش وارد جنگ شود حمایت خواهند کرد اما دخالت مستقیم آمریکا در خاک سوریه، ارسال تسلیحات برای گروه‌های معارض حکومت مرکزی و حمایت آمریکا از تروریست‌های ضد حکومت مرکزی نمادهایی هستند که نشان‌گر تقابل با تروریسم نیست. از این رو، همگان باید این را بدانند که تنها راه نابودی داعش، هماهنگی تمامی نیروها با حکومت مرکزی سوریه است. در مجموع، امکان مشارکت و دخالت حکومت مرکزی در آزادسازی رقه می‌تواند موجبات پیچیده شدن بحران را در پی داشته باشد.