درماه های اخیر رفتارهای ضد امنیتی درنواحی شهری روسیه از طرف گروه های تروریستی مشاهد می شود که موجب نگرانی جدی جامعه امنیتی روسیه شده است.انفجارانتحاری هفته دوم فروردین ماه در یک ایستگاه متروی سنپترزبورگ دومین شهر بزرگ روسیه که منجر به مرگ 15 نفر و زخمی شدن تعدادی از شهروندان روسیه انجامید و همچنین دو انفجار کوچک دیگر، سبب شده تدابیر امنیتی و پیشگیرانه ضدتروریستی در شهرهای مختلف به ویژه مسکو اجرا شود. در این زمینه تاکنون هشت نفر دستگیر شده اند که اعلام شده شهروندانی از چند کشور آسیای میانه هستند. با این اوصاف این یاداشت به دنبال پاسخ به این سوال است که ، عوامل و شرایط موثر دربازتولید رفتار تروریستی در جامعه روسیه کدامند؟و چه چشم اندازی می توان برای آن متصور شد؟

عوامل و شرایط موثر در تحرکات گروه های افراطی

بسترهای اجتماعی- تاریخی؛ جامعه مسلمان روسیه که حدود 28 میلیون نفر تخمین زده می شود در ادراک محرومیت نسبی خود نسبت به سایر شهروندان روسی و همچنین جامعه مسلمان دیگر کشورها، در تنش تاریخی و روندی با حاکمیت های روسیه به سر می بردند.در این میان مسلمانان قفقاز شمالی در جنگ های متمادی هزینه های سنگینی را متحمل شده اند که فقط در جنگ دوم چچن چند صد هزار نفر تلفات انسانی داشتند و «زمین سوخته» با تمام مفهوم تراژدیک آن دراین منطقه عملیاتی گردید.

امتداد ژئوپلیتیک آسیای مرکزی ؛ جریان افراط در آسیای مرکزی در روند شکل گیری خود ضمن عاریت از بحران های افراط گرایی در افغانستان ، از بنیان های شناختی اندیشه دین گرایی ناقص مردم منطقه آسیای مرکزی نیز نشات می گیرد. جامعه مسلمان آسیای مرکزی در 150 سال دوره مستعمره خود توسط تزارها و سوسیالیست ها ی روسی ، از مبانی معرفتی اسلام اصیل به دور ماندند. جریان های افراط در جهان عرب و همچنین شبه قاره به صورت زیرزمینی نظام اندیشگی تروریستی را در جلوه اسلام گرایی در بین گروه های مختلف آن مردم خلق کردند.این گروه های توانستند با تفسیر غیر موسع از اسلام ، از بسترهای فقر ، جهالت و شکاف های معرفتی کانون های مبارزاتی ایجاد کنند .کانونهایی که به اسامی مختلف در عرصه های امنیتی منطقه هیچ موقع حاشیه ای نشده و در زمان لازم فضای امنیتی کشوهای آسیای مرکزی و حتی در قالب نیروهای مزدور و اقماری سایر کشورها را با چالش مواجه کردند.این جریان ها با بهره گیری از بسترهای مهاجران و کارگران فصلی کشورهای منطقه اسیای مرکزی در روسیه قادرند اهداف خود را تا حدودی پیش ببرند.

ورودی های آشوب ساز؛ بی شک نمی توان عامل عربستان و بنیادهای خیریه کشورهای عربی خلیج فارس را در رشد و توسعه جریان ها و گروه های افراطی نادیده گرفت.حاکمیت سعودی فاقد شمولیت پیامی برای جامعه اسلامی است که در آن ادعای رهبری دارد . نظم مورد حمایت آن نیز که سلفی – وهابی نام گرفته نه تنها در دام فرقه گرایی افراطی قرار دارد، بلکه در ادبیات سیاسی- امنیتی جهان نیز مصداق تروریسم جلوه یافته است. با این حال بنیادهای سعودی به صورت غیر رسمی اهداف امنیتی- فرهنگی خود را در قاموس گروه های رادیکال دینی دنبال می نمایند. در این بین جامعه مسلمان روسیه از اهداف نفوذ آنها تعریف گشته و به عنوان ورودی آشوب ساز در این محیط به شبکه سازی مشغولند .هر چند که دولت روسیه به جد با جریان های سلفی- وهابی مقابله می نماید.

تلافی از ورود روسیه به سوریه؛ جریان داعش بعد از ورود نظامی روسیه به بحران سوریه ضربات راهبردی متحمل شد.این جریان در شرایطی فعلی مجبوراست ژئوپلیتیک تعریف شده خود را از دست بدهد و در صدد جغرافیایی دیگر برای ادامه حیات سیاسی خود باشد.در چنین وضعیتی سعی می کنند در انتقال ناامنی به کشورهای مختلف از جمله روسیه ، از فشارهای وارده بکاهند.هرچند که این مورد هم تاکنون نتوانسته تاثیری در اراده بازیگران ضد داعش به وجود آورد.

بازی سرویس های غربی؛ سرویس های اطلاعاتی غربی در بستر تاریخی تحولات اندیشگی و فکری مسلمانان خاورمیانه اهداف راهبردی برای خود تعریف نموده اند.خدماتی که از زاویه آنها به گروه های افراطی و آشوب ساز به مانند القاعد و داعش ارائه شده در تحلیل واقع گرایی از ساخت پدیده های امنیتی و ضد امنیتی منطقه قابل کتمان نیست.تحلیل سامانه رفتاری داعش در منطقه و جهان این واقعیت را نشان می دهد که قواعد پیچیده در شکل گیری و کنش گری آن به کار رفته است . در چنین وضعیتی ترسیم ژئوپلیتیک تروریسم و افراط گرایی نه بر میل و اراده رهبران این گروه ها ، بلکه بر مبنای کد گذاری های نامرئی سرویس های اطلاعاتی- امنیتی غربی شکل می گیرد. در چنین رویکردی بعید نیست که حوزه آسیای مرکزی به عنوان محیط پیرامونی روسیه در اهداف راهبردی سرویس های غربی قرار گیرد تا از این طریق بازی امنیتی در ژئوپلیتیک پیرامونی و داخلی روسیه تداوم یابد.

سرانجام سخن

هر چند دولت روسیه با ایجاد لایه های امنیتی مختلف توانسته است محیط امنیتی خود را از تهدیدهای مهم به دور نگه بدارد اما عوامل و شرایط داخلی و خارجی و همچنین آسیب های موجود در مدیریت فضای اسلام گرایی جامعه روسیه، مجموعا می تواند کارکردهای امنیتی کشور را با چالش های اساسی مواجه سازد.این چالش ها اگر همزمانی و همسویی با رقابت های بین المللی باشد مسلما سرعت عمل بیشتر خواهد یافت.اما اگر دولتمردان روسیه با تفسیر موسع و واقعی از جریان های اسلام گرایی واقعی و معتدل در سطح ملی و منطقه ای، میدان عمل آنها را بیشتر نمایدآن موقع می تواند از ظرفیت آنها در مقابل جریان های تروریستی که بعضا با هویت غیر واقعی اسلام گرایی به بازیگری می پردازند استفاده نماید. در آن صورت می تواندبا اشرافیت بیشتر بر جامعه شناسی گروه های افراط را غلبه کند. البته همکاری امنیتی با کشورهای مهم منطقه ای و غیر منطقه ای در قالب اتحاد و یا ائتلاف علیه تروریسم ، نیز مکمل رویکرد مذکور می باشد.

نویسنده:

رحمت الله فلاح: پژوهشگر مسائل اوراسیا

اسلام تايمز