چالش های راهبردی روسیه در غرب آسیا

روسیه علاوه بر شرق اروپا و حوزه پیرامونی اش در آسیای مرکزی و قفقاز ، منافع ژئوپلتیکی متعددی نیز در خاورمیانه و شمال آفریقا دارد. از جمله این منافع، مقابله با تلاش های اروپا و آمریکا برای محروم کردن روسیه از متحدانش است. همچنانکه این کشور هم به نوبه خود، به دنبال بهره برداری از نارضایتی دولت های منطقه از سیاست های اروپا و آمریکا در خاورمیانه و شمال آفریقا به نفع خود بوده است. با این حال رقابت با غرب تنها منفعت ژئوپلتیک روسیه در منطقه محسوب نمی شود. یکی دیگر از منافع روسیه، جلوگیری از خیزش نیروهای سلفی افراطی است، چرا که اگر آنها به حد کافی قدرت کسب کنند، دغدغه مسکو تنها کاهش منافع روسیه در منطقه نخواهد بود، بلکه سرایت این خیزش ها به مناطق مسلمان نشین روسیه،از اهمیت بیشتری برخوردار خواهد شد.

سومین منفعت ژئوپلتیکی روسیه در این منطقه ناشی از وابستگی شدید مسکو بودجه دولت و بهبود اوضاع اقتصادی کشور به درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز است.از آنجا که خاورمیانه یکی از تامین کننده های کلیدی منابع نفتی برای سایر نقاط جهان است، مسکو درصدد مقابله با تحولاتی است که منجر به کاهش قیمت های نفت در سراسر جهان می شود و یا اینکه باعث تغییر مسیر اتکای کشورهای اروپایی از منابع نفت و گاز روسیه به کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا شود.

چهارمین منفعت ژئوپلتیک روسیه در منطقه مربوط به تلاش های مسکو برای گسترش صدور سلاح، راکتورهای هسته ای و سایر تولیدات مرتبط با تشکیلات وابسته به کرملین به کشورهای مرفه خاورمیانه و شمال آفریقا است که در نهایت به پیشرفت این صنایع در روسیه کمک خواهند کرد. اما نکته قابل توجه این است که منافع ژئوپلتیک روسیه در خاورمیانه و شمال آفریقا همواره با هم سازگار نیستند. اگرچه در ظاهر اروپا و آمریکا در مقابله با جریان های تروریستی با روسیه اشتراک مناقع دارند و حضور قدرتمند غرب در این منطقه، با تسهیل تمرکز اروپا و آمریکا بر روی این هدف، می تواند در خدمت منافع روسیه باشد؛ اما این مساله با تلاش مسکو در مقابله با نفوذ غرب در منطقه تضاد دارد. از سوی دیگر با وجود اینکه مسکو به دنبال فروش سلاح و راکتورهای هسته ای به کشورهای ثروتمند نفتی این منطقه است، در عین حال با این کشورها در صدور نفت و گاز به غرب و سایر کشورها در رقابت است.

نکته دیگر آنکه، روسیه به همان اندازه که در پیگیری منافع خود در اروپا از جمله در اوکراین موفق بوده است در خاورمیانه و شمال آفریقا به اهداف مدنظر خود دست تیافته است که این موضوع نتیجه چهار عامل اصلی بوده است: 1) منافع روسیه در این منطقه بعضا در تضاد با یکدیگر هستند. 2) با توجه به نفوذ قدیمی غرب در کشورهای منطقه ، بازیگری روسیه در این منطقه به نسبت سایر مناطق بسیار دشوارتر است. 3) ابزارهای در دسترس مسکو برای پیگیری منافع اش در خاورمیانه و شمال آفریقا محدود هستند. 4) اقدامات سایر بازیگران در این منطقه اغلب به عنوان مانعی برای دستیابی روسیه به اهداف مد نظر خود می باشند.

با این حال، برخی از منابع نیز وجود دارد که مسکو می تواند برای پیشبرد منافع ژئوپلتیکی خود در خاورمیانه و شمال آفریقا، بر روی آنها حساب ویژه ای کند. بسیاری از دولت ها و بازیگران این منطقه با آمریکا و اروپا و یا با هردوی آنها، اختلافاتی دارند. هرکدام از این اختلافات به صورت بالقوه به مسکو اجازمی دهد تا از طرف ناراضی طرفداری کند. براین اساس مسکو از ناخرسندی کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا نسبت به پشتیبانی آمریکا از اسرائیل استفاده می کند و خود را به عنوان حامی فلسطینی ها و یک شریک مطلوب تر برای کشورهای عرب نسبت به آمریکا، به تصویر می کشد.

در مجموع می توان گفت که پوتین منافع ژئوپولتیک چندگانه ای را در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در نظر گرفته است: مقابله با نفوذ غرب، باز داشتن نیروهای جهادگرای سنی، افزایش قیمت نفت و توسعه صادرات روسیه به این منطقه. با این حال پیگیری موفق این منافع در این منطقه به دلیل تضاد آنها با هم دشوار است، چرا که روسیه ابزارهای محدودی دارد و با بازیگران متفاوتی در این منطقه رو به رو است.