سیاست خارجی عمان بویژه در قبال ایران ، شورای همکاری خلیج فارس و غرب

بر مبنای همین رویکرد سلطنت عمان در رابطه با جمهوری اسلامی ایران متفاوت از دیگر اعضای شورای همکاری خلیج فارس عمل کرده و سعی نموده است در میانه ایران و عربستان عمل کند. از همین رو این کشور توانسته در رابطه ایران با غرب و به ویژه امریکا، نقشی میانجی‌گرانه داشته و از سیاست‌های عربستان در قبال ایران تبعیت نکند. چرایی این امر را می‌توان در وضعیت جغرافیایی، فرهنگی، تاریخی، امنیتی و مذهبی این کشور جستجو کرد. مسئله‌ای که موجب شده این کشور در سیاست خارجی خود به ویژه در قبال جمهوری اسلامی ایران واقع‌گرایانه عمل کرده و رفتاری پراگماتیسمی در این حوزه اتخاذ نماید. رفتار عمان در سیاست خارجی الگویی از سیاست خارجی موفق برای کشوری است که با وجود حضور در منطقه‌ای بحران‌زا سعی کرده است تصویری از آرامش و ثبات را ترسیم کند.

روابط با ایران

عمان بعد از پایان یافتن جنگ ایران و عراق، سیاست آشتى جویانه‌اى را در رابطه با ایران در پیش گرفت. وزیرامور خارجه وقت جمهوری اسلامی ایران، على‌اکبر ولایتى در ۱۹۸۹ چندبار از عمان دیدن کرد و کمیسیون مشترک اقتصادى بین دو کشور نیز شکل گرفت. در اوت 2010 عمان و ایران پیمان امنیتی امضاء کردند و در میدان نفتی «هنگام» در خلیج فارس به ارزش تخمینی 450 میلیون دلار سرمایه‌گذاری مشترک کرده‌اند.

در واقع رویکرد متفاوت مسقط در شورای همکاری نسبت به تهران نقش یک ضربه‌گیر را داشته و به طور مؤثری نفوذ ریاض را بر کشورهای کوچک عضو شورا جهت هم‌گرایی تام کاهش داده و تلاش‌های غرب برای منزوی کردن تهران را تضعیف کرده است. البته نمی‌توان گفت روابط تهران و مسقط به طور کلی عاری از مشکل است و یک روابط تمام عیار به شمار می‌رود. برای مثال نیروی دریایی عمان در مانورهای نظامی ایران شرکت نمی‌کند در حالی که در مانورهای نظامی سازمان کشورهای همکاری خلیج فارس، امریکا، هند و پاکستان حضور دارد. عمان یک شریک نظامی برای ایالات متحده به شمار می‌رود و از سال‌های 1980، مجوز دسترسی ارتش امریکا به بنادر و پایگاه‌های هوایی خود را داده است. عمان تمایل خود را به مشارکت در طرح سپر دفاع موشکی امریکا نشان داده که در واقع هدف از آن ایجاد ایمنی در مقابل تهدید ایران برای کشورهای منطقه است.

ضمن اینکه تهران هم در تلاش برای دور نگه داشتن عمان از امریکا و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، پیشنهاداتی جهت کمک به استقلال مسقط ارائه می‌دهد. در ماه آوریل 2014، علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی موضوع تأمین منابع گازی عمان از سوی ایران را مطرح کرد. براساس همین راهبرد، اولین سفر حسن روحانی به کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به عمان صورت گرفت که در این سفر یک پیمان احداث خط لوله گاز به ارزش یک میلیارد دلار بین دو کشور به امضا رسید.

روابط با غرب

مناسبات عمان با کشورهای غربی، امریکا و دیگر کشورهای اروپایی چیزی نیست که به امروز و دیروز مرتبط باشد، بلکه این مناسبات تاریخی است که بستری مشخص و انکارناپذیر دارد. روابط عمان با سایر کشورها و طرف‌های دیگر نیز روابط خوبی است و عمانی‌ها در سیاست خارجی خود، از سیاست موازنه مثبت بهره می‌برند. عمان همواره تلاش کرده تا به دور از جنجال‌ها و جریان سازی‌های خبری، سیاست خود را با منطقه همسو و روابط خود را با کشورهای غربی و امریکا و اروپا حفظ کند.

در واقع پادشاهی عمان روابط خود را با همه کشورهای از جمله امریکا، اتحادیه اروپا و حتی روسیه و چین حفظ کرده است. موقعیت استراتژیک عمان در دریای عمان و همچنین خلیح فارس، بسیار برجسته و مهم است. باتوجه به این موقعیت، مسقط تلاش کرده تا از هرگونه جنجال آفرینی  و بحران سازی منطقه‌ای و سیاسی پرهیز کند.  هرچند برخی از کشورها در گذشته تلاش کردند تا به پادشاهی عمان آسیب‌هایی وارد کنند، اما این کشور توانسته است موقعیت خود را حفظ و نقش کاملاً مستقلانه‌ای، به دور از ورود به بحران‌های منطقه‌ای و جهانی، ایفا کند.

این امر به ویژه در مورد جمهوری اسلامی ایران نمود یافته و مسقط در این حوزه کاملاً شفاف و هوشمندانه عمل کرده است. چنانچه عمان از کشورهای مهم عضو شورای همکاری خلیج فارس بوده که با جمهوری اسلامی ایران رابطه مستحکمی داشته و دارد.

نقش مذهب در سیاست خارجی عمان

مذهب اباضیه، مذهبی خاص و در جهان عرب اقلیت کمی پیروان این مذهب هستند. در این بین عمان هم به خوبی می‌داند که نگاه اعراب نسبت به مذهب اباضیه نگاهی مثبتی نیست، به همین دلیل تلاش کرده تا کمتر به تحولات مذهبی و منطقه‌ای ورود کند. عمان با اکثریت اباضیه مذهب، افزایش تنش‌های فرقه‌ای میان مسلمانان شیعه و سنی را یک تراژدی برای جهان اسلام می‌بیند. این کشور به جای پیوستن به عربستان سعودی برای کمک به بنیادگرایان سنی در خاورمیانه و مقابله با گسترش نفوذ ایران، ترجیح داد تا بی‌طرفی اتخاذ کند و خواهان راه‌حل صلح‌آمیز باشد.

این بی‌طرفی، از عمان چهره‌ای ساخت که بتواند در بحران‌های یمن و سوریه، به عنوان یک میانجی مشروع، ایفای نقش کند. نقشی که هیچ یک از دیگر اعضای شورای همکاری قادر به اجرای آن نبودند. لذا به نظر می‌رسد پادشاهی عمان از نظر مذهبی تلاش کرده تا در مسائل و اختلافات مذهبی منطقه وارد نشود و سیاست خارجی خود را به دور از جریان سازی‌های مذهبی و سیاسی حفظ و در عین حال ارتباط خوبی با همه کشورهای جهان عرب و اسلام داشته باشد. در این راستا نقش پادشاهی عمان در شورای همکاری خلیج فارس، اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی، نقشی کاملاً مثبت بوده و در بحران‌های مذهبی و تندروی سلفی نقشی نداشته است.

عمان و نگاه به همسایگان

از زمانی که شورای همکاری خلیج فارس تشکیل شد، عمان با شرط اینکه این کشور به بحران‌ها و مناقشات عربی- عربی و اختلافات و گروه بندی‌های عربی- ایرانی ورود پیدا نکند، بدان وارد شد. یعنی یکی از شروط پادشاهی عمان برای ورود به شورای همکاری خلیج فارس، حفظ بی‌طرفی بوده است. به همین دلیل این کشور تلاش کرده روابط خود را با جمهوری اسلامی ایران در حد بسیار بالایی حفظ کند. یعنی سیاست‌های پادشاهی عمان نوعی سیاست آرام (که هیچ‌گاه آزاری به دیگر همسایگان و کشورهای منطقه وارد نکرده و سیاست‌های خود را بر اساس چارچوب تعیین شده ادامه داده) بوده است. گذشته از این نیز مسقط با حساسیت به یمن می‌نگرد. در واقع از نگاه مسقط، همه تحولات در یمن توسط عربستان مدیریت می‌شود. در این بین سرکوب گروه‌های شیعه الحوثی و دخالت عربستان در تغییر ساختار قدرت در یمن و…، نشان از اهداف استراتژیکی ریاض در این کشور دارد. عربستان در این بین تلاش می‌کند با حضور در جنوب یمن بر تنگه «باب‌المندب» تسلط داشته باشد.

لذا پادشاهی عمان بارها نگرانی خود را از دخالت عربستان در یمن اعلام داشته است؛ چرا که در گذشته یمن جنوبی مشکلاتی برای پادشاهی عمان به وجود آورده بود و اکنون نیز پادشاهی عمان از شرایط موجود و دخالت عربستان در یمن نگران است. اهداف و اولویت‌های منطقه‌ای سیاست خارجی عمان بر پایه منافع ملی آن کشور است. اولویت اول به کشورهای همسایه داده می‌شود. به خصوص هند، پاکستان، ایران و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس. سیاست خارجی عمان تقریباً منطبق است با اهدافی که شورای همکاری خلیج فارس و اتحادیه عرب تدوین می‌کند به جز بعضی موارد استثنایی که با منافع ملی آن کشور پیوند خورده به خصوص در رابطه با ایران و هند که می‌توان گفت شاید بعضی اوقات با اهداف شورای همکاری خلیج فارس کاملاً همسو نباشد .

آینده سیاست خارجی عمان

سلطنت عمان در تلاش است تا در زمینه تبدیل خود به عنوان یک قدرت منطقه‌ای مستقل، روبه جلو و برخوردار از سیاست خارجی با ثبات عمل کند. در واقع عمان با ایفای نقش در روابط منطقه‌ای بعد از سال‌ها جدایی، ضمن پیگیری توسعه روابط خارجی منافع خود، سعی دارد نقش منطقه‌ای فعالی را برای کمک به سایر کشورها برای نزدیک کردن آنها به همدیگر و رفع اختلافات بین بازیگران رقیب منطقه‌ای ایفا کند. در همین زمینه بارها برای از بین بردن تنش‌های منطقه‌ای فعال شده است. در چشم‌انداز آینده، مسقط تلاش می‌کند تا بی‌طرفی خود را حفظ و ضمن رابطه با امریکا، اتحادیه اروپا، عربستان و…، سیاست‌های خود را ادامه داده و تلاش کند نقشی مثبت در حل بحران‌های منطقه‌ای ایفا کند. چنانچه نشست‌هایی ایران و کشورهای غربی در طول سال‌های اخیر، با مدیریت عمان، نشان می‌‌دهد که این پادشاهی تمایل به میانجی‌گری در روابط ایران با غرب است.