عدالت وتوسعه در یک نگاه ؛ از تلاش برای حذف رقیبان تا ناامن کردن منطقه

 حزب عدالت وتوسعه (Adalet ve Kalkınma Partisi) حزب سیاسی حاکم در ترکیه از سال ۲۰۰۲ تاکنون است. این حزب خود را جز احزاب راست گرای میانه معرفی می نماید.

حزب عدالت وتوسعه در ۱۴ اوت ۲۰۰۱ تاسیس شد. این حزب به شجره نامه احزاب جنبش اسلامی وابسته است که با حزب نظام ملی در سال ۱۹۷۰ آغاز و با حزب سلامت ملی در سال ۱۹۷۲، حزب رفاه در ۱۹۸۳ و حزب فضیلت در ۱۹۸۸ تدوام یافت.

حزب عدالت و توسعه در حقیقت منشعب از حزب فضلیت و راه شخص نجم الدین اربکان پدر اسلام سیاسی ترکیه و نخست وزیر سابق ترکیه محسوب می شود. اصلی ترین آرزوی حزب فضیلت برای کسب راس هرم قدرت سیاسی در جریان انتخابات ۱۹۹۹ با شکست بسیار بد این حزب در مقابل سایر احزاب بر باد رفت. همین عامل باعث بروز تنش هایی در درون حزب شد و ترکیب نامتجانس اعضای حزب فضیلت باعث رشد شکاف ها در درون حزب گشت.

به‌طورکلی حزب فضیلت از سه گروه عمده تشکیل‌شده بود. هسته مرکزی آن را سنت‌گرایانی تشکیل می‌دادند که به مدت چهل سال در صحنه سیاست جمهوری ترکیه حضور داشتند. این عده از افراد متنفذ آناتولی یا طبقه متوسط بودند که تحت تأثیر نظام لائیک ترکیه و ارتش سکولار بسیار محافظه‌کارانه عمل می‌نمودند.

دسته دوم فقرا و بیچارگان حومه شهرها بودند که به شهرها مهاجرت کرده و در حزب فضیلت اکثریت را تشکیل می‌دادند.

دسته سوم نیز دانشجویانی بودند که بیشتر از همه در خواسته‌هایشان مصر بودند و بیشتر آن‌ها تمایلاتی نوگرایانه و اصلاح‌طلبانه داشتند. تمایلات این دسته با همراهی تنی چند از اعضای متنفذ حزب فضیلت ، زمینه لازم برای بروز کشمکش بین دو جناح سنت‌گرا و نوگرا در حزب را آماده ساخت.

جناح نوگرا پس از سقوط حزب فضیلت به رده سوم در آخرین انتخابات پارلمانی، آن را نتیجه سیاست‌های غلط اربکان و رجایی کوتان دانست؛ زیرا علی‌رغم ممنوعیت فعالیت‌های سیاسی اربکان هنوز هم وی در حزب دارای نفوذ بود و خطوط اصلی فعالیت حزب را ترسیم می‌کرد.

درنتیجه جناح نوگرا به رهبری رجب طیب اردوغان، عبدالله گل و جمیل چیچیک مخالفت گسترده‌ای علیه رهبران حزب فضیلت به راه انداختند و حزب عدالت و توسعه را بنیان‌گذاری نموده و برای انتخابات سال ۲۰۰۲ آماده گشتند.

در این انتخابات برخلاف نظرسنجی‌ها حزب عدالت و توسعه با کسب ۱۰ میلیون ۸۰۰ هزار رأی ، ۳۴ درصد از مجموع آراء را به خود اختصاص داد و از حزب جمهوری‌خواه که گرایش‌های سکولار و چپ‌گرایانه داشت پیشی گرفت.

با توجه به این‌که طبق نظام انتخاباتی ترکیه، احزابی که حداقل ۱۰ درصد از کل آراء را به دست می‌آوردند قادر به حضور در پارلمان این کشور بودند، دیگر احزاب ترکیه نتوانستند به پارلمان راه یابند ؛ زیرا مجموع آراء آن‌ها کم‌تر از ۱۰ درصد بود. در این نظام انتخاباتی، هنگامی‌که حزبی موفق به کسب ۱۰ درصد از آراء نمی‌شد، کرسی‌های آن در میان احزاب پیروز تقسیم می‌گشت. با توجه به شکست کلیه احزاب، حزب عدالت و توسعه که حدود یک‌سوم کرسی‌های پارلمانی را در اختیار داشت و حزب جمهوری‌خواه ، سایر کرسی‌های پارلمانی را میان خود تقسیم کردند و بدین ترتیب ۳۶۳ کرسی به حزب جوان عدالت و توسعه، ۱۷۸ کرسی به حزب دوم و ۹ کرسی به نمایندگان مستقل اختصاص یافت.

می‌توان گفت انتخابات سوم نوامبر ۲۰۰۲ پیروزی بسیار بزرگ نوگرایان بر سنت‌گرایان و آغازی بر پایان یازده سال تأسیس دولت‌های ائتلافی و ضعیف در ترکیه نوین بود؛ چراکه حزب عدالت و توسعه با قبضه پارلمان تمام قدرت را از آن خود نموده و سایرین را از میدان به درکرد.

البته تلاش حزب عدالت و توسعه برای تثبیت قواعد دموکراتیک در ترکیه (در مراحل ابتدایی)، آمیزه آزادسازی اقتصادی و تلاش برای پیوستن به اتحادیه اروپا و به چالش کشیدن نظم سیاسی و اجتماعی برآمده از کمالیسم در اوایل قرن بیست و یکم، به آن‌ها امکان داد تا ضمن جلب حمایت اکثریت رأی‌دهندگان، زمینه را برای گذار جامعه ترکیه به حکومت تک‌حزبی فراهم نماید. تلاشی که درنهایت اردوغان را به‌عنوان یگانه رهبر ترکیه و حزب عدالت و توسعه را به‌عنوان تنها حزب موجود در ترکیه معرفی می‌نمود. هرچند این سیاست در ابتدا با شعار اقتدارملی مطرح شد ولی درنهایت به «پان اردوغانیسم» و «پان تورانیسم» و آشوب در منطقه ختم شد.

بنابراین اختلافات در حزب بالاگرفته و عبدالله گل و احمد داوداوغلو در راستای افزایش قدرت اردوغانی در ترکیه حذف و بن علی ییلدرم یار قدیمی اردوغان دبیر کل حزب شد.

البته همین عامل باعث گسترش اختلافات در بدنه حزب شده و باعث گشت تا جشن ۱۵ سالگی حزب عدالت و توسعه با زمزمه‌هایی از انشعاب دوباره در حزب ، برگزار شود.