پیامدهای مثبت بازگشت سفیر قطر به تهران

قطر سرانجام پس از نزدیک به دو سال تصمیم گرفت که سفیر خود را به تهران برگرداند. قطر دی‌ماه سال 1394در اعتراض به آنچه «تعرض به سفارت عربستان در تهران» خواند، سفیر خود را از ایران فراخواند. این اقدام قطر با واکنش های مختلفی مواجه شده است که همگی حکایت از این دارد که عربستان در طرح خود برای سد نفوذ منطقه ای ایران به بن بست رسیده است. چرا که علاوه بر پشت پا زدن قطر به ریاض، عربستان در سوریه نیز سیگنال هایی برای عقب نشینی ارسال کرده است و همزمان نیز خواستار بهبود روابط با ایران است.

واکنش ها به بازگشت سفیر قطر

بازگشت سفیر قطر به تهران واکنش های مختلفی را به دنبال داشته است. «هیثر نوئرت» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در جریان نشست مطبوعاتی خود درباره بازگشتن سفیر قطر به ایران درپی تنش میان دوحه و ریاض و تاثیر آن بر روابط ایران و قطر گفت: «ما فقط می‌توانیم طرف‌ها را تشویق می‌کنیم که جنگ لفظی را تا جایی که می‌توانند کاهش دهند.» و در بخش دیگری از سخنانش از دولت‌های ایران و قطر به عنوان بهترین طرف‌هایی که می‌توانند به پرسش فوق پاسخ دهند، یاد کرد. نوئرت در این زمینه به این حد اکتفا کرد که واشنگتن همچنان از اختلاف به وجود آمده بسیار نگران است. وزیر مشاور در امور خارجی امارات در واکنش به تصمیم قطر برای احیای روابط دیپلماتیک با ایران با بیان اینکه قطر باعث تشدید بحران موجود و از دست رفتن فرصت‌ها برای میانجیگری شده است، خاطرنشان کرد: دوحه با اعلان برنامه‌هایش در یمن یا ایران مشکلات خودش را تشدید کرده است.

شیخ خالدبن احمد آل‌خلیفه وزیر خارجه بحرین نیز در واکنش به اقدام اخیر قطر برای بازگرداندن سفیرش به تهران در صفحه توئیتر خود وقیحانه مدعی شد: تاریخ این را بنویسد، در روزی که قطر اجازه نداد شهروندانش به خانه خدا بروند، سفیرش را به کشوری بازگرداند که به دروغ خواهان پیروزی اسلام و مسلمین است. روزنامه انگلیسی «فایننشال تایمز» نیز در گزارشی درباره از سرگیری کامل روابط قطر و ایران، نوشت: «تصمیم دوحه برای احیای روابط با ایران و حضور نظامیان ترکیه‌ای در خاک قطر،‌ می‌تواند نشانه‌ ایجاد یک ائتلاف در حال ظهور باشد». دویچه‌وله فارسی نیز در خبری با عنوان «قطر از بازگرداندن سفیر خود به تهران خبر داد» و در این مورد نوشت: قطر می‌خواهد سفیر خود را با هدف «تحکیم روابط دوجانبه» با ایران، به تهران اعزام کند. این منبع در ادامه نوشت: بازگشت سفیر قطر به تهران در حالی اعلام شده که عربستان و متحدانش یکی از شروط خود برای برقراری مجدد مناسبات با دوحه را قطع روابط با ایران عنوان کرده‌اند.

شکست ائتلاف سازی علیه ایران

دی ماه 94 عربستان علاوه بر کمک به تروریست های منطقه ای خود برای مقابله با ایران و متحدان این کشور طرح و پروژه جدیدی را رونمایی کرد. حمله برخی از افراد به سفارت عربستان در تهران باعث شد که ریاض از طرح خود علیه ایران پرده بردارد. در طرح جدید ریاض سعی داشت با تنگ کردن حلقه اطراف ایران و قطع ارتباط کشورهای منطقه با تهران به نوعی ایران را در وضعیتی «شبه بن بست» قرار دهد. چرا که قطع ارتباط کشورهای منطقه با ایران می توانست تهران را در موضعی انفعالی قرار دهد. اما در این راستا جز چند ریزکشور، قدرت بزرگی با عربستان همراه نشد. اکنون نزدیک به دو سال از آن زمان گذشته است و حتی زمزمه های پشیمانی در بین کشورهایی که با ایران قطع رابطه کرده اند بیش از قبل شنیده می شود. قطر یکی از این کشورهایی است که به علت فشارهای عربستان و نفوذ این کشور در شورای همکاری خلیج فارس از ریاض تبعیت کرد و سفیر خود را از تهران فراخواند. اما تنش بین عربستان و قطر که نزدیک به سه ماه از آن می گذرد ، باعث تغییر معادلات در این مورد شد و اکنون قطر از ریاض فاصله گرفته و به ایران نزدیک شده است. اوج این تغییر سیاست نیز در بازگشت سفیر قطر به تهران نمود پیدا کرده است.

شکاف در شورای همکاری خلیج فارس

شورای همکاری خلیج فارس که در سال 1981 میلادی تاسیس شد همواره با شکاف هایی مواجه بوده است. در واقع عدم کارایی و عدم تاثیرگذاری موثر این شورا باعث شده است تا اعضا همواره نسبت به آن بادیده شک و تردید نگاه کنند. در این میان عربستان نیز که خود را در این شورا برادر بزرگتر می داند و سعی دارد که تمام اعضا را مجاب به اطاعت از خواسته های خود کند همواره به عنوان یک چالش خودنمایی کرده است. بارها زمزمه های خروج برخی از اعضای این شورا مطرح بوده است و حتی در سال 2014 نیز زمزمه خروج قطر به دلیل بحران با عربستان مطرح بود. در دور جدید نیز تنش عربستان با قطر باعث شده است که قطر نسبت به ادامه عضویت خود در این شورا با تردیدهایی مواجه شود. عمان و کویت نیز دیگر کشورهایی هستند که همواره سعی کرده اند موضعی مستقلانه در این شورا داشته باشند. بنابراین در شرایط کنونی دهن کجی قطر به ریاض و بهبود روابط با ایران در تعمیق شکاف های موجود در شورای همکاری خلیج فارس قطعا موثر خواهد بود.

بنابراین واگرایی دوحه – ریاض صرفاً تیرگی در روابط دو کشور عرب نیست بلکه این به معنای فروپاشی ساختار شش کشور عضو «شورای همکاری خلیج فارس» است. به بیان دیگر، آنچه اینک بین این شش کشور وجود خارجی ندارد، عنصر «همکاری» است.

تقویت جایگاه منطقه ای ایران

ایران در سال های اخیر با توجه به اینکه سیاست خود را بر پایه مداخله مثبت در منطقه قرارداده و همواره از تامین نظم و امنیت منطقه ای حمایت کرده است توانسته است به عنوان یک بازیگر قدرتمند و بانفوذ خود را مطرح کند. در واقع رسانه های عربی همواره نسبت به نفوذ ایران مطالب مختلفی منتشر کرده اند و پیروز واقعی خیزش های جهان عرب را ایران خوانده اند. برخی رسانه ها نیز ایران را صاحب نفوذ در چهار پایتخت عربی یعنی صنعا، دمشق ، بغداد و بیروت دانسته اند. نزدیکی قطر به ایران در شرایط کنونی به معنای این است که پنجمین پایتخت عربی نیز اکنون به دنبال گسترش روابط خود با تهران است. قطر در حالی سفیر خود را به تهران بازگردانده که یکی از شروط 13 گانه عربستان، امارات، بحرین و مصر، فاصله گرفتن از ایران بود. این امر می تواند نفوذ و جایگاه منطقه ای ایران را ارتقا بخشد چرا که به همان نسبت که قطر به ایران نزدیک شده است از رقیب ایران یعنی عربستان دور خواهد شد واین به معنای تقویت قدرت ایران خواهد بود.

وزارت خارجه قطر با اعلام بازگشت سفیر این کشور به تهران تأکید کرده که دوحه نه تنها به دنبال عادی‌سازی روابطش با تهران است بلکه از آن بالاتر به دنبال توسعه «همه‌جانبه» روابط دو کشور در تمامی زمینه‌ها، از جمله همکاری نظامی و امنیتی است. این موضوع چیزی جز دهن‌کجی آشکار دوحه به ریاض و دیگر کشورهای همپیمان ریاض نخواهد بود.

در واقع این نزدیکی دوحه به تهران به دلیل حمایت های همه جانبه ایران در سه ماه گذشته بوده است. در حالی که کشورهای عربستان، بحرین و امارات، مرزهای دریایی، هوایی و زمینی خود را به روی قطر بستند و عملا این کشور را در حالت خفگی اقتصادی -سیاسی قراردادند .ایران با در اختیار دادن گذرگاه دریایی و هوایی به تنها کشوری تبدیل شد که قطر را از حالت تحریم خارج کرد و به همراه ترکیه تامین کننده گان کالاهای اصلی قطر در دوران تحریم لقب گرفته اند. اکنون قطر برای سپاسگذاری از ایران نه تنها سفیر خود را به تهران بازگردانده است ، بلکه به دنبال ارتقای همکاری های همه جانبه با تهران است که این خود شکست بزرگی برای عربستان است که یکی از کشورهای ثروتمند عربی را از دایره متحدان خود از دست داده است.

پایان سخن

شرایط منطقه به شدت در حال دگرگونی است. در واقع در دی ماه 1394، همسویی ریاض و دوحه در فراخواندن سفرای خود باعث ایجاد موجی ضد ایران شده بود و اکنون این موج به سمت عربستان برگشته و این بار قطر با ایران همسو شده است. در واقع اینک شرایط به گونه‌ای تغییر کرده که واگرایی دوحه –ریاض به همسویی دوحه – تهران منتهی شده است. این مسئله خود می تواند شورای همکاری خلیج فارس را با یک بن بست واقعی مواجه کند چرا که می توان با این اقدام قطر از هم اینک شکست شورای همکاری خلیج فارس را اعلام کرد و قطر را دیگر نمی توان به عنوان یک عضو وفادار در این شورا تلقی کرد.

از سوی دیگر قطر می تواند به عنوان سنگ بنای تشکیل یک مثلث منطقه ای شامل ایران، ترکیه و قطر بر علیه مثلث عربستان، بحرین و امارات در منطقه باشد. البته می توان به این جبهه روسیه را نیز اضافه کرد چرا که آمریکا بزرگترین عامل تحریک ریاض برای ایجاد تنش با قطر بود. پس از سفر دونالد ترامپ به ریاض در خرداد ماه و انعقاد قرارداد تسلیحاتی 110 میلیارد دلاری بین دو کشور، محمد بن سلمان با اتکا به این قرارداد و همچنین حمایت های ترامپ به ماجراجویی علیه قطر پرداخت و در ادامه واشنگتن ، قطر ر ابه حمایت از تروریست ها متهم کرد. این مسئله خود می تواند باعث سردی بیش از حد روابط قطربا آمریکا نیز شود و از سوی دیگر ،روابط روسیه و قطر ر اتعمیق بخشد.

در صورت عینیت این قطب بندی(ایران، روسیه، قطر و ترکیه) پرونده های مهم منطقه ای شاهد تغییرات شگرفی خواهند شد. چرا که ترکیه و قطر در مورد ماندن بشار اسد دیگر مخالفت علنی ندارند و در مورد یمن نیز دو کشور از مواضع اولیه خود عقب نشینی کرده اند و به نوعی حملات عربستان علیه یمن را محکوم نموده اند.