عربستان چگونه به سمت بی‌ثباتی داخلی حرکت می‌کند؟

براساس تحقیقات انجام شده توسط یک روزنامه روسی، مجموعه شرایط و تحولات موجود در عربستان از جمله جنگ در یمن، ریشه دواندن تفکرات افراطی در بین جوانان سعودی، وضعیت نامساعد اقتصادی و اختلافات داخلی، عربستان سعودی را به سمت روزهای سخت و تهدید آمیز سوق می دهد.

به عبارت دیگر مجموعه رخدادهای اخیر در عربستان از جمله اخبار مربوط به تلاش برای ترور ولیعهد و شدت یافتن بی ثباتی در بزرگ ترین کشور نفت خیز عرب و نیز مشکلات پیچیده دیگر حاکی از آن است که عربستان سخت ترین و بی‌ثبات‌ترین شرایط داخلی خود را طی پنج دهه گذشته پیش رو دارد. در این شرایط آیا وضعیت داخلی عربستان به سمت قطبی شدن و ایجاد شکاف‌های داخلی عمیق‌ به پیش می‌رود؟ بررسی مجموع عواملی نشان می‌دهد شکاف‌های سیاسی، اقتصادی و حتی عقیدتی در این کشور نفت خیز به شدت در حال تقویت است.



تشدید شکاف اقتصادی متاثر از تشدید بیکاری

هم زمان با آغاز مراسم دینی و بین‌المللی حج در عربستان سعودی، جوانان تحصیل‌کرده عربستانی موجی از اعتراض به گسترش بیکاری در این کشور در فضای مجازی ایجاد کردند. این خبر را نخستین بار روزنامه عرب زبان رای الیوم چاپ لندن عنوان کرده و افزود که بسیاری از مردم، به ویژه قشر تحصیل‌کرده در عربستان سعودی از وضع وخیم اقتصادی خود به علت بیکاری فزاینده ناراضی و بلکه ناامید و سرگردان هستند.

جوانان تحصیل‌کرده عربستانی اعلام کرده اند که طرح دولت برای کاهش 7 درصد از میزان بیکاری با شکست مواجه شده؛ زیرا طی دو سال گذشته هیچ گونه کاهشی در میزان بیکاری در این کشور ثبت نشده است. براساس سازمان آمار عربستان سعودی، میزان بیکاری در این کشور به 12.7 درصد رسیده که نیمی از جویندگان کار فارغ التحصیلان دانشگاه‌ها هستند.

با این حال وضعیت اقتصادی همه شهروندان عربستانی وخیم نیست. در واقع اعتراضات مجازی صورت گرفته در ارتباط با بیکاری تنها از جانب بخش قابل توجهی از شهروندان عادی سعودی است که ارتباطی با خانواده‌ سلطنتی این کشور ندارند.

از سوی دیگر در حال حاضر تمام شاهزادگان و ثروتمندان به دنبال خارج نمودن اموال خود از بانك هاي عربستان سعودي و انتقال آن به بانك هاي ساير كشورها هستند و مشكلات بسياری را براي بخش‌هاي مالي و بانك‌ها ايجاد كرده به گونه‌اي كه به دستور ملک سلمان محدوديت‌هاي زيادي براي انتقال ارز از داخل به خارج از عربستان وضع شده و به بانك‌ها مکلف شدند تا مانع از انتقال و يا برداشت مبالغ ارزي كلان از حساب‌هاي افراد شوند. خروج قابل توجه ارز توسط شاهزادگان سعودی برخلاف رشد قابل توجه جمعیت فاقد کار نشان می‌دهد که تا چه میزان فاصله اقتصادی در عربستان روبه افزایش و شکاف‌ها در حال عمیق‌تر شدن می‌باشد.

در واقع افزایش هزینه‌های مالی عربستان متاثر از کاهش قیمت نفت و جنگ یمن تنها بار مالی خود را متوجه شهروندان عادی عربستان نموده و در مقابل به فرار سرمایه طبقه حاکم و شاهزدگان منجر شده است. موضوعی که تنها به معنای تشدید شکاف‌های اقتصادی در جامعه داخلی عربستان می‌باشد.



گرایش نسل جوان به افراطی‌گری و بنیادگرایی دینی

عربستان امروز با مشکل اجتماعی دیگری به نام گرایش روزافزون نسل جوان به افراطی‌گری و بنیادگرایی عقیدتی روبرو است. در این ارتباط دمیتری نیرسیس اف، کارشناس روسی در روزنامه «پراوادا» می‌گوید: خطرناک ترین تهدید برای عربستان جوانان افراطی سعودی هستند که این حاصل سیاست های اشتباه عربستان مبنی بر حمایت از گروه های اسلام گرای افراطی در سراسر جهان اسلام است، زیرا بر کسی پوشیده نیست که القاعده و بسیاری از سازمان های مرتبط با آن تحت حمایت کامل عشایر عربستان هستند.

در واقع این بسیار طبیعی به نظر می‌رسد که متاثر از تبلیغات بنیاگرایی دولتی و تاسیس مراکز دینی وابسته به مکاتب وهابی، نسل جوان عربستان نیز بیش از قبل خود را در معرض رشد بنیادگرایی ببیند که در این وضعیت افزایش گرایشات بنیادگرا مسئله‌ای دور از انتظار نیست.

از طرف دیگر گرایش های بنیادگرا در همه مناطق جغرافیایی عربستان به یک اندازه دنبال نمی‌شود و حتی در مناطقی شرقی و غربی عربستان برخلاف مناطق مرکزی این کشور شهروندان سعودی در مقابل گرایشات بنیادگرایی وهابی قرار می‌گیرند.

در عین حال وضعیت نامساعد اقتصادی خود می‌تواند یکی از دلایل اقبال بیشتر نسل جوان سعودی به گرایشات وهابی‌گری باشد. در واقع هزینه‌های قابل توجه دولت در عربستان برای ترویج بنیادگرایی در شرایطی که وضعیت اقتصادی این کشور چندان مطلوب نیست، می‌تواند مهم ترین عامل تشویقی نسل جوانان به گرایش های بنیادگرایی مطلوب دولت به شمار رود. در این ارتباط مقامات امنیتی هند اعلام کرده‌اند که تنها در حد فاصل سال‌های 2011 تا 2013 نزدیک به 25 هزار مبلغ دینی وهابی با هزینه دولت ریاض به کشور هند اعزام شده‌اند. براین اساس هزینه قابل توجه دولت در حوزه بینیادگرایی در شرایطی که وضعیت بازار کار در عربستان چندان مساعد نیست، یکی از مهم ترین عوامل رشد افراطی‌گری در میان نسل جوان سعودی به حساب می‌آید.



درگیری‌های سیاسی داخلی

اگرچه طبقه حاکم عربستان تحت عنوان آل سعود ترکیبی یک دست به نظر می‌رسد، اما در حقیقت خاندان سلطنتی آل سعود خود از اختلافات عمیق داخلی رنج می‌‍برد و مسئله شاهزاده کشی امری رایج در این خانواده است.

از نظر تاریخی مسئله قتل ملک فیصل توسط برادرزاده‌اش خالد، شاخص‌ترین اختلافات داخلی آل سعود بوده و نظیر این اختلافات همچنان نیز ادامه دارد. یک ماه پیش بی بی سی در مستندی به ربودن سه شاهزاده ناراضی که در اروپا ساکن بودند پرداخته و براساس مدارک و مستندات موجود تائید کرد که این شاهزادگان ناراضی در طی یک سال گذشته توسط دستگاه‌های امنیتی عربستان از اروپا ربوده و در عربستان تحت کنترل به سر می‌برند.

همچنین تبعات سه بار تغییر ولیعهد عربستان توسط ملک سلمان همچنان ادامه دارد و در اقدامی بی سابقه شاه عربستان با کنار زدن دو برادر و یک برادرزاده خود، فرزندش محمدبن سلمان را به عنوان جانشین خود معرفی کرد. موضوع پرچالشی که همچنان نتایج آن در صحنه داخلی عربستان دیده می‌شود و اخبار غیررسمی از حبس خانگی ولیعهد سابق حکایت دارد.

از سوی دیگر اختلافات میان هیئت حاکمه سعودی در ارتباط با برخی جهت‌گیری‌های خارجی از جمله جنگ یمن تاکنون حل نشده باقی مانده و این احتمال وجود دارد که مخالفان داخلی ولیعهد جوان به دلیل تداوم سیاست‌های یکجانبه‌گرایانه او به دنبال اقدام علیه وی باشند.

در این ارتباط رای الیوم لندن می‌گوید: در محافل حکومتی نشانه هایی از بی ثباتی در چارچوب خشم روزافزون از اقدامات ملک سلمان برای مطرح کردن پسرش علیرغم جوانی و بی تجربه بودن به چشم می خورد. باوجود تجربه های گذشته (ویرانی عربستان به سبب درگیری بر سر حکومت بین برادران) این عوامل در کنار بحران های اقتصادی، اجتماعی و منطقه ای، عربستان را در معرض هرج و مرج قرار می دهد.

در واقع بیش ترین نگرانی‌ها و اختلافات داخلی خاندان سعودی ناشی از احتمال به قدرت رسیدن محمدبن سلمان در آینده نزدیک است که در این صورت ساختار خاندان سلطنتی آل سعود به جای فرزندان ملک عبدالعزیز به فرزندان ملک سلمان خواهد رسید و این موضوع به تهدید جایگاه دیگر شاهزادگان منجر خواهد شد. موضوعی که تمایل برای برکناری محدبن سلمان را از جانب دیگر شاهزادگان بسیار تقویت می‌کند و به تبع خود می‌تواند موجی از بی‌ثباتی سیاسی بلندمدت را برای عربستان به همراه داشته باشد.