اظهارات اخیر نماینده پارلمان اردن و رئیس اسبق کانون وکلای کشور اردن مبنی بر نزدیک شدن مناسبات کشور اردن با ایران، گمانه زنی‌هایی را برای تقویت مناسبات میان دو کشور ایجاد کرده است. براساس گفته های «صالح العرموطی» بازگشایی گذرگاه نصیب در مرز سوریه و اردن و گذرگاه طریبیل در مرز عراق و اردن (که در حال انجام است) را مقدمه‌ای برای نزدیکی میان امان با تهران ارزیابی می‌کند.

در واقع، ناظران و تحلیل‌گران مسائل منطقه‌ای بر این باور هستند که باتوجه به نزدیکی میان ایران با کشورهای عراق و سوریه، تنش‌زدایی و تقویت مناسبات امان با بغداد و دمشق، به‌ طور حتم بهبود و تقویت روابط ایران و اردن را در پی خواهد داشت. با این وجود، اکنون این پرسش مطرح است که باتوجه به پیشینه سیاست خارجی اردن امکان نزدیکی روابط این کشور با ایران وجود دارد؟

همچنین ایران چه واکنش احتمالی در برابر کشور اردن نشان خواهد داد؟ برای پرداختن به این مسائل ضروری است در ابتدا پیشینه ای از سیاست خارجی اردن هاشمی بررسی و سپس روند مناسبات اردن با جمهوری اسلامی ایران و سناریوهای ممکن مورد تفسیر و مطالعه قرار گیرد.

پیشینه تاریخی راهبرد سازش‌کارانه اردن در مناسبات با کشورهای غربی

از ابتدای استقلال اردن در سال 1946 م تاکنون، این کشور به دلیل موقعیت جغرافیایی و نبود منابع طبیعی با مشکلات عدیده اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی مواجه بوده است. بخش عمده مساحت کشور اردن از صحرا و سرزمین‌های بیابانی تشکیل شده و در نتیجه این کشور با مشکلاتی همچون، کم آبی و نبود منابع طبیعی همچون نفت و گاز مواجه شده است در نتیجه این شرایط شاهد هستیم که اردن همواره وابسته به وام‌های خارجی و کمک کشورهای دیگر بوده است.

بنابراین می‌توان اقتصاد سیاسی کشور اردن را وابسته به کمک‌های خارجی دانست؛ در نتیجه همین امر نیز حکومت خاندان هاشمی همواره تلاش کرده‌اند برای جبران نیازهای اقتصادی خود و تداوم حکومت‌مداری، سر سازش را با کشورهای همسایه به ویژه رژیم صهیونیستی در مرزهای غربی خود در پیش بگیرند.

متعاقب همین امر اردن همواره در سیاست خارجی خود، تابع قدرت‌های خارجی، به ویژه قدرت‌های غربی همچون ایالات متحده امریکا و انگلستان بوده است. در نتیجه نزدیکی کشورهای عربی با غرب، اردن نیز با کشورهای غربی مناسبات حسنه‌ای طی دهه‌های گذشته داشته است. با تمام این اوصاف روند اخیر را نمی‌توان در مقام خط بطلان بر امکان ایجاد مناسبات نزدیک میان تهران با امان ارزیابی کرد.

استقبال تهران از مناسبات حسنه و تقویت روابط با امان

باتوجه به محدودیت‌های ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیکی که پیرامون وضعیت سیاسی کشور اردن مورد بحث و بررسی قرار گرفت، سیاست خارجی اردن نسبت به جمهوری اسلامی ایران در سال‌های بعد از انقلاب را نیز می‌توان تابعی از رویکرد کشورهای غربی و عرب منطقه، به ویژه عربستان سعودی ارزیابی کرد. لذا همواره اردن در قالب سیاست‌های ایران هراسی کشورهای غربی و عربی، از ضرورت مقابله با محور مقاومت و هلال شیعی سخن به میان آورده است. به ویژه در سال‌های اخیر عبدالله دوم پادشاه اردن بارها نسبت به قدرت‌گیری ایران در منطقه و پیشرفت هلال شیعی اعتراض کرده است.

با تمام این اوصاف، باید به این موضوع توجه داشت که کشور اردن علی‌رغم اینکه در راستای جلب رضایت کشورهای غربی و عربی مواضعی مخالف با تهران را در منطقه اتخاذ کرده اما تاکنون در سطح عملی هیچ‌گونه اقدام یا گنش خصمانه‌ای را علیه ایران نداشته است.

واقعیت آن است که نزدیک اردن هاشمی به کشورهای غربی و عربی، به واسطه محدودیت‌های اقتصادی و وابستگی‌های خاص، علت اصلی مواضع نسبتاً مخالف این کشور با تهران بوده است. در نتیجه می‌توان اظهار کرد که خصومت اردن با ایران، هیچ‌گاه از روی میل باطنی حکام نبوده و بیشتر تحت تاثیر نیازمندی‌های خاص این کشور بوده است.

در شرایط جدید نیز حکام سیاسی این کشور به این اقناع رسیده‌اند که ایران مهم‌ترین کشوری بوده که با اراده‌ایی واقعی با تروریسم در منطقه مقابله کرده و در سیاست خارجی خود در منطقه همواره در پی صلح‌جویی و ثبات بوده است. در واقع، رویکرد تهران، مبنی بر استقبال از حسن نیت و روابط مسالمت‌آمیز با همسایگان، همگی به زمینه‌هایی تبدیل شده‌اند که کشور اردن در نگاه خود به ایران بازبینی کند.

دولتمردان اردنی، اکنون به این واقع‌بینی و وقع‌گرایی رسیده‌اند که در هم سویی با ایران بهتر می‌توانند منافع خود را در منطقه کسب کنند. به طور حتم درصورت عدم سنگ‌اندازی رژیم صهیونیستی و تحریک سعودی‌ها در آینده نزدیک می‌توان شاهد بهبود مناسبات میان تهران با امان بود.

در حقیقت اردن، در سیاست خارجی خود به دنبال جایگزین‌هایی برای تامین نیازمندی‌های اقتصادی خود است و در این مسیر مبادله با یک ابر قدرت منطقه‌ای همچون ایران، می‌تواند به منافع بیشتری دست پیدا کند.

اسلام تايمز