غرب، روسیه و شکل جدید مذاکرات ژنو در قفقاز

روسای ارشد نظامی سازمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و روسیه برای اولین بار پس از متوقف کردن مناسبات در سال 2014 با یکدیگر دیدار کردند. پیتر پاول، رئیس کمیته نظامی ناتو و والری گراسیموف رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح روسیه طی دیداری در شهر باکو پایتخت جمهوری آذربایجان دور یک میز نشستند تا در زمینه حل و فصل چالش های بین دو طرف به گفتگو بپردازند. این نشست به دنبال جلسه مشابه ای بود که در ماه فوریه بین گراسیموف و جوزف دانفورد رئیس ستاد مشترک ارتش ایالات متحده، باز هم در باکو برگزار شد. هرچند احتمالا این دو رویداد برای نشان دادن یک روند و یا یک رویکرد، کافی نباشد، اما این امر نشان دهنده جایگاه جمهوری آذربایجان به عنوان یک کشور بی طرف در درگیری های مداوم روسیه و غرب باشد.

1. اهمیت باکو در دوران تنش های فزاینده شرق و غرب

جمهوری آذربایجان کشوری واقع شده در منطقه مهم و استراتژیک قفقاز جنوبی از یک طرف به اروپا نفت و گاز می فروشد و از طرف دیگر در حال خرید سلاح از روسیه است. این امر نشان می دهد که باکو تمایلی به روابط سیاسی نزدیک با هیچکدام از طرفین(روسیه و اروپا) را ندارد.

بدون شک آذری ها رویکرد نفع خود را در کاهش تنش در جهان می دانند و بسیار نیز از این که باکو برای دومین بار میزبان رایزنی های مسکو و بروکسل بوده است، خرسند هستند. از دید رسانه های آذربایجان این امر می تواند نشانه ای از مرکزیت ژئوپلیتیک کشور باشد.

خبرگزاری رسمی جمهوری آذربایجان(ترند) درهمین رابطه می نویسد: «نشست بین مقامات طراز اول روسیه و ناتو در باکو نشان داد که جمهوری آذربایجان دارای پیوندی ژئوپلیتیکی بین روسیه و ایالات متحده آمریکا از جهت داشتن روابط استراتژیک با هر دو طرف را دارا است.» به نوشته این خبرگزاری، جمهوری آذربایجان به دلیل این که از یک طرف همکاری قابل اعتماد و طولانی مدتی با ناتو دارد و از طرف دیگر، دارای شراکتی استراتژیک با روسیه است که مسکو به آن اعتماد دارد شایسته یکی از مهمترین مراکز ژئوپلیتیکی منطقه است.

الف. مذاکرات باکو از دید آذربایجان

هرچند اعلام نظر درباره اهمیت راهبردی جمهوری آذربایجان دارای نکات مبهم ومتضاد است اما تفسیر خبرگزاری ترند جالب توجه است. از دید این خبرگزاری، باکو می تواند محل ملاقات مناسبی باشد،چرا که می تواند اطلاعات در این زمینه را مخفی نگه دارد. ترند در این رابطه مینویسد: «واقعیت این است که اطلاعات نشست سران نظامی روسیه و ناتو در روز برگزاری نشست در رسانه های روسی منتشر شد و این امر نشان دهنده میزان حرفه ای بودن میزبان است». خبرگزاری رسمی جمهوری آذربایجان می افزاید: «خبر دیدار والری گراسیموف رئیس ستاد مشترک ارتش روسیه و جوزف دانفورد همتای امریکایی وی در ماه فوریه نیز در رسانه های ایالات متحده منتشر شد و نه آذربایجان، بنابراین نکته این است که اخبار در واشنگتن درز پیدا می کند و این اتفاق در باکو، بروکسل و مسکو رخ نمی دهد. در نتیجه بنظر می رسد که ممکن است نشستهایی در باکو برگزار شده باشد که هیچگاه ما از آن چیزی نشنیده باشیم.»[1]

بدون تردید انتخاب باکو به عنوان میزبان نشست مقامات نظامی مسکو و بروکسل از جهات مختلفی دارای اهمیت است. از یک طرف باید گفت که باکو در آینده نقشی نظیر سوئیس در قفقاز را در زمینه دیپلماتیک عهده دار می شود. از طرف دیگر باید این گونه بیان کرد که انجام این نوع دیدارها در پایتخت آذربایجان در ابتدا نشان دهنده این است که باکو در حال تبدیل شدن به پایتخت عادی سازی روابط روسیه-ایالات متحده و روسیه و ناتو است و ثانیا بیانگر موقعیت و اهمیت جهانی باکو است که آذری ها می توانند با اشتیاق از آن سود ببرند.

ب. تلاش برای رهایی از موقعیت متزلزل حقوق بشری آذربایجان

برخی از کارشناسان همچنین معتقدند آذری ها می توانند از اهمیت استراتژیک کشور خود به عنوان ابزاری در جهت مقابله با انتقادهایی که از وضعیت رکود سیاسی و حقوق بشر در جمهوری آذربایجان می شود استفاده کنند. بدون تردید آذری ها که در سطح نظام بین الملل به دلیل مسائلی نظیر فساد مورد انتقاد شدید قرار دارند میتوانند از چنین ابزاری برای تغییر موضوع گفتمان های رایج بین المللی درباره جمهوری آذربایجان استفاده ببرند.

ج. تلاش برای اعلام موضع بی طرفی

نکته مهم دیگری که باید به آن اشاره کرد این است که باکو اهمیتی مشابه با دیگر شهرهای اروپایی پیدا کرده است که طی چند دهه اخیر میزبان موافقت نامه ها و قراردادهای سطح بالایی بوده است.بدون شک تصادفی نیست که یک شهر طی یک سال دوبار میزبان رهبران برجسته نظامی ایالات متحده،فدارسیون روسیه و سازمان ناتو بوده باشد. در دهه گذشته جمهوری آذربایجان ضمن در پیش گرفتن یک سیاست خارجی محتاطانه تلاش کرده است تا رشد و توسعه اقتصادی و همچنین کاهش فقر را در دستور کار خود قرار دهد. این کشور با این که از سالها پیش به دلیل درگیری با ارمنستان بر سر قره باغ حدود 20 درصد از خاک خود را از دست داده است اما همواره در حال تقویت همکاری با اتحادیه های اقتصادی چندجانبه نظیر اتحادیه اروپا بوده است. محتاط بودن باکو در سیاست خارجی و در پیش گرفتن نوعی بی طرفی در روابط خارجی توسط واشنگتن، بروکسل و مسکو به رسمیت شناخته شده است.

باکو بر آن است که در هر حال در مقطعی که اصطکاک ها و تحریکات نظامی نه تنها در اروپا بلکه در خاور دور نیز در حال افزایش است، هیچ شکی نیست که می توان امیدوار بود که نشست های هماهنگی دیگری نیز طی ماه های آتی در باکو برگزار شود که طی آنها بتوان نتایج زیادی را نیز به دست آورد. [2]

2. تغییری برای تغییر

باکو در شرایطی میزبان نشست های سران نظامی روسیه،آمریکا و ناتو بوده است که سفیر جدید روسیه عازم ماموریت واشنگتن شده و با دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا دیدار و گفتگو کرده است. در مقطع کنونی که نه تنها بحران های خاورمیانه رو به کاهش ننهاده ، بلکه اوضاع در شرق آسیا و شبه جزیره کره وخیم تر نیز شده، فضایی به وجود آمده که به نظر می رسد روسیه و غرب به تلاش برای نزدیک شدن به یکدیگر ناگزیر شده اند.

همین امر باعث شده است تا آناتولی آنتونوف سفیر جدید روسیه در واشنگتن بر این نکته تاکید کند که مناسبات جدید بین مسکو و واشنگتن نه تنها به نفع روابط دوجانبه است بلکه در راستای صلح و امنیت بین المللی نیز بسیار مهم است.[3]

3. غرب ناگزیر به حرکت به سمت روسیه

غرب اعم از اتحادیه اروپا و آمریکا زمانی که می بیند در حل و فصل بحرانی نظیر کره شمالی با مختصات خاص خود ناتوان است، چاره ای جز انجام همکاری های بیشتر با قدرتهای بزرگی نظیر روسیه ندارد. البته این سودی دو طرفه دارد، چرا که روسها نیز بعد از مدت ها تحریم از سوی غرب به دنبال شکستن این فضا هستند و از بهبود احتمالی مناسبات استقبال می کنند. البته این نزدیکی با دشواری های متعددی روبرو است. وزارت امور خارجه روسیه اخیرا با بیان این که مسکو آماده است تا با ایالات متحده در چارچوب سازمان امنیت و همکاری در اروپا (OSCE) مذاکره کند، اعلام آمادگی کرده است اما در عین حال معتقد است بهبود روابط دوجانبه دشوار خواهد بود. این دشواری زمانی بیشتر شد که طی چند ماه اخیر تنش های دیپلماتیک عمیقی بین طرفین صورت گرفته است. اخراج 35 دیپلمات روسی از واشنگتن و حوادث مربوط به حادثه کنسولگری این کشور در سانفرانسیسکو از یک طرف و دستور پوتین به کاهش تعداد دیپلمات های آمریکایی در مسکو از طرف دیگر از

پی نوشت:

[1] . http://www.eurasianet.org/node/85041

[2] . http://vestnikkavkaza.net/news/Peter-Tase-Russia-NATO-meeting-in-Baku-is-a-testimony-to-Azerbaijan%E2%80%99s-tangible-contributions-to-world-peace.html

[3] . https://www.rt.com/news/402514-russian-ambassador-antonov-trump/

احسان تقوایی نیا: کارشناس ارشد اوراسیا