۰
پنجشنبه ۲۳ شهريور ۱۳۹۶ ساعت ۱۲:۲۳
چقدر با سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) آشنایی دارید؟ وظایف و اهداف این سازمان چیست؟ این سازمان چه نقشی را در فرآیند سیاست خارجی آمریکا بر عهده دارد؟
در پایان جنگ جهانی دوم، ارتش سرخ شوروی بخش زیادی از اروپا را به اشغال خود درآورده بود. آمریکا بیم آن داشت که استالین سلطه‌ی خود را حتی بر بخش غربی اروپا هم اعمال کند. در این ایام بود که در واشنگتن سیاست «سو ظن جنگ سرد» جای سیاست «همکاری دوران جنگ» را گرفت. نیاز به ایجاد سازمانی ضروری بود که بتواند در مورد حملات غافلگیرانه هشدار بدهد. فعالیت‌های غیرمتمرکز اطلاعاتی را هماهنگ کند و در موارد لزوم، دست به عملیات مخفی بزند. در اواسط سال 1947، رئیس‌جمهور ترومن «سازمان اطلاعات مرکزی (سیا)» را پایه‌گذاری کرد. البته ایده‌ی تشکیل این سازمان به فرانکلین روزولت، رئیس‌جمهور قبلی آمریکا برمی‌گردد.
کارکرد تمامی سازمان‌های اطلاعاتی تولید اطلاعات از اهداف و موضوعات مختلف است. برداشت از سیا (هر سازمان اطلاعاتی دیگر) در نقش ابزار نظارتی، علاوه بر ابزار بازرسی پنهانی از معاهدات، مفهوم دیگری را نیز دارد که به معنی جمع‌آوری اطلاعات از عملکرد دستگاه دیپلماسی کشور برای نظارت بر حسن اجرای وظایف و کارکردهای دیپلماتیک است. به قول یکی از افسران اطلاعاتی بخش عملیات سیا، در حوزه‌ی فعالیت‌های خارجی دولت آمریکا تمام صلایت و اقتدار در اختیار وزارت امور خارجه‌ی آمریکا قرار دارد و این وزارتخانه نقش سگ نگهبان را برای سایر سازمان‌های فعال در مسائل خارجی آمریکا ایفا می‌کند.
1. معرفی اجمالی سازمان سیا
*سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا به مثابه‌ی یک‌نهاد مستقل اطلاعاتی
سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا یکی از 16 نهاد، جامعه‌ی اطلاعاتی آمریکا محسوب می‌شود. این نهاد تنها نهادی است که به رئیس‌جمهور به‌صورت بی‌واسطه متصل است و ازنظر بودجه، امکانات و حوزه‌ی اختیارات در بالاترین سطح نسبت به سایر اعضای جامعه اطلاعاتی آمریکا (مثل الف بی آی، وزارت امنیت داخلی و ...) قرار دارد. مسئولیت سیا، به دست آوردن اطلاعات و تحلیل آن در خصوص دولت‌ها، شرکت‌ها و افراد دیگر کشورها (خارجی) و گزارش این اطلاعات به دست آمده و پردازش‌شده به منظور بهره برداری مدیر اطلاعات ملی (مسئول کل جامعه‌ی اطلاعاتی آمریکا) و دولت آمریکاست. غیرازاین دو وظیفه، وظیفه‌ی سوم سیا، «دست پنهان» (Hidden Hand) دولت آمریکا شناخته می‌شود، اجرای عملیات پنهان به هدایت رئیس‌جمهور ایالات‌متحده یا رئیس اطلاعات ملی است.
وظایف سیا
وظایف این سازمان به شرح زیر است:
جمع‌آوری اطلاعات از طریق منابع انسانی و دیگر روش‌ها با توجه به اینکه این سرویس، حق احضاریه یا قدرت اجرایی قانونی ندارد و وظیفه‌ی امنیت داخلی بر عهده‌ی او نیست
تعیین جهت‌گیری کلی و هماهنگی برای جمع‌آوری اطلاعات ملی موردنیاز و مصوب اعضای جامعه‌ی اطلاعاتی، از خارج از آمریکا به کمک منابع انسانی؛ بر عهده داشتن مسئولیت هماهنگی دیگر سازمان‌ها، بخش‌ها و یا واحدهای دولتی ایالات‌متحده که وظیفه‌ی جمع‌آوری در حیطه‌ی وظایف کاری آنها منظور شده است و اطمینان از حصول بیشترین بهره‌برداری از این منابع و حداقل کردن ریسک برای ایلات متحده‌ی آمریکا در مشارکت در این‌گونه جمع‌آوری
ارتباط دادن و تخمین زدن اطلاعات مرتبط با امنیت ملی و فراهم آوردن تمهیدات جهت پخش این‌گونه اطلاعات
اجرای دیگر وظایف مرتبط با اطلاعات که بر روی امنیت ملی تأثیرگذارند و ممکن است رئیس‌جمهور یا رئیس اطلاعات ملی آنها را هدایت کنند.
سیا از 4 معاونت اصلی که بار اصلی مجموعه بر دوش آن‌هاست، تشکیل‌شده است:
معاونت‌های پشتیبانی
علم و فناوری
عملیات
اطلاعات
معاونت پشتیبانی وظیفه‌ی پشتیبانی اداری و مالی از فعالیت‌های سازمان سیا را بر عهده دارد معاونت علم و فناوری سازمان سیا وظیفه‌ی تولید فنّاوری‌های جدید برای کاربرد در فعالیت‌های اطلاعاتی سازمان را بر عهده دارد و علاوه بر آن، جمع‌آوری فنی در سازمان با مدیریت این معاونت انجام می‌شود. معاونت عملیات، تمام فعالیت‌های مربوط به جاسوسی و اقدام پنهان، توسط افسران این معاونت انجام می‌شود. معاونت اطلاعات نیز وظیفه‌ی تجزیه‌وتحلیل اطلاعات را بر عهده دارد
2. سیاست خارجی ایالات متحده‌ی آمریکا
در مورد مفهوم سیاست خارجی در مباحث علوم سیاسی و روابط بین‌الملل تعاریف زیادی وجود دارد. در این گزارش، سیاست خارجی «استراتژی تصمیم‌گیرندگان یک کشور با نیل به اهداف خاص بر اساس منافع ملی در مقابل سایر کشورها» تعریف‌شده است. سیاست خارجی جنبه‌ی سیستماتیک دارد و وقتی روابط خارجی یک کشور (بازیگر بین‌المللی) در جهت منافع ملی آن کشور با سایر کشورها (بازیگران) تنظیم شود، سیاست خارجی یک کشور محقق شده است. سیاست خارجی یک کشور در خلأ ایجاد نمی‌شود و محصول منافع و تعهدات است؛ بنابراین، در نگاه سیاست‌گذاری خارجی مثل انواع سیاست گذری ضرورت یک نگاه دستگاهی که دارای ورودی، پردازش، خروجی و بازخورد باشد احساس می‌شود.
«تصمیم» واژه‌ی محوری ادبیات سیاست خارجی است. تحلیل سیاست خارجی در جایگاه زیررشته‌ی روابط بین‌الملل، به دنبال توصیف، تبیین، تفسیر و پیش‌بینی سیاست‌ها و تصمیم‌هایی است که سیاست‌گذاران و تصمیم گیران در قبال پدیده‌ها و بازیگران خارجی اتخاذ می‌کنند. فرایند تصمیم‌گیری درسیاستگذاری خارجی (که تصمیم‌گیری در قلب آن جای دارد) به توصیف ذیل است:
شناخت مسائل و مشکلات
شناسایی روش‌های مختلف برطرف کردن مسائل و برخورد با آن ها
انتخاب مناسب‌ترین آنها یا ارائه‌ی راه‌حلی برای مسائل و موضوعات (تصمیم‌گیری)
اجرای تصمیم گرفته‌شده
ارزیابی پیامدهای مثبت و منفی تصمیم اجراشده
سیاست خارجی در کشورهای مردم‌سالار چنین روندی را برای تولید خروجی مطلوب در تطابق با حداکثر منافع ملی طی می‌کند. سیاست خارجی ایالات‌متحده آمریکا از منظر فرآیندهای تصمیم‌گیری سیاست خارجی چنین روندی را می‌پیماید. در قسمت سوم گزارش به دنبال این خواهیم بود که تأثیر سازمان سیا در فرایند تصمیم‌گیری سیاست خارجی آمریکا را توضیح دهیم.
3. نقش سیا در سیاست خارجی ایالات‌متحده آمریکا
.کارکرد تمامی سازمان‌های اطلاعاتی تولید اطلاعات از اهداف و موضوعات مختلف است. اگر بخواهیم سیر فعالیت‌های سازمان سیا از بدو تأسیس آن تا امروز بررسی کنیم به سه نقش این سازمان در روند سیاست خارجی امریکا خواهیم رسید. این سه نقش عبارت‌اند از: 1. نقش شناختی. 2. نقش نظارتی. 3. نقش اجرایی (عملیات پنهان)
*نقش شناختی سیا در سیاست‌گذاری خارجی
پشتیبانی شناختی اصلی‌ترین نقش سازمان‌های اطلاعاتی در سیاست‌گذاری است. این نقش به «چشم‌باز» بودن سیا برای مقامات تصمیم‌گیرنده در سیاست خارجی آمریکا، دلالت دارد. در واقع، سیا با در اختیار قرار دادن اطلاعات تجزیه‌وتحلیل شده در اختیار سیاستمداران، آنها را در تصمیم گیری بهتر یاری می‌نمایند. مسلم است که هرچقدر این تحلیل‌ها دقیق‌تر و منطبق با واقعیت باشند، تأثیر بیشتری بر تصمیم‌گیری سیاستمداران آمریکایی خواهد داشت.
یکی از رویدادهای جالب‌توجه سیاست خارجی امریکا در دوران جنگ سرد سفر غیرمنتظره‌ی ریچارد نیکسون به چین در سال 1972 بود. تحلیلگران سیاست خارجی معمولاً در پاسخ به دلایل سفر نیکسون و برقراری روابط میان دو کشور دارای ایدئولوژی‌های متخاصم، به متغیرهایی مانند نیاز چین به شراکت اقتصادی با آمریکا و اختلاف میان چین و شوروی تأکید می‌کنند. فارغ از این تحلیل‌ها، سؤال اساسی این بود که چرا نیکسون این سفر تاریخی و غیرمنتظره را در سال 1972 انجام دادند، نه قبل یا بعد آن. پاسخ به این پرسش یکی دیگر از موارد بسیار معتبر است که نشان‌دهنده‌ی نقش شناختی سیا در سیاست‌گذاری خارجی است.
سازمان سیا در سال 1961 موفق به استخدام یکی از افسران سازمان اطلاعات نظامی شوروی موسوم به جی آریو به نام دیمیتری پولیاکف می‌شود. پولیاکف در طول هیجده سال جاسوسی برای سازمان سیا منشأ اطلاعات فوق‌العاده‌ای در مورد تحولات درونی حزب کمونیست شوروی، راهبردهای اطلاعاتی سازمان‌های اطلاعاتی شوروی و جاسوسان شوروی در غرب بوده است. در این میان، مهم‌ترین کاری که پولیاکف در حوزه‌ی سیاست خارجی آمریکا انجام داد این بود که اطلاعات مربوط به تنش و اختلاف میان چین و شوروی را در اختیار سیا قرار داد. به اعتقاد ویکتور چرکاشین که یکی از افسران اطلاعاتی کا گ ب بود، اخبار پولیاکف در خصوص تخریب روابط میان چین و شوروی در طول دهه‌ی 1970 به ریچارد نیکسون کمک کرد تا در زمان مناسبی تصمیم سفر به چین را عملیاتی کند.
*سازمان سیا و جمهوری اسلامی ایران: ناکامی در پشتیبانی شناختی از سیاست‌گذاران
ناکامی سیا در پیش‌بینی سقوط شاه و پیروزی انقلاب اسلامی ایران، یکی از بزرگ‌ترین شکست‌های این سازمان در امر پیش‌بینی و گزارش اطلاعاتی و تأثیر منفی کمبود اطلاعات بر سیاست‌گذاری تلقی می‌شود. البته علاوه بر این سازمان، سایر نهادهای عضو جامعه اطلاعاتی آمریکا گزارش‌ها و تحلیل‌هایی را درباره‌ی ناآرامی‌های تهران به وزارت خارجه و سایر نهادهای تصمیم‌گیری ارسال می‌کردند؛ برای نمونه، اداره‌ی اطلاعات و تحقیقات وزارت خارجه (که یکی از اعضای جامعه‌ی اطلاعاتی امریکا به شمار می‌آید) در 29 ژانویه 1978 طی تحلیلی درباره‌ی راهپیمایی‌های شهر قم، اهمیت و حساسیت قابل‌ملاحظه‌ی این رویداد را خاطرنشان ساخته بود.
از ژانویه تا مه 1978 گزارش‌های مداوم سفارت آمریکا در تهران می‌توانست نهادهای سیاست‌گذار و تصمیم‌گیرنده در واشنگتن را در مورد جدیت شرایط هشیار نماید. مفاد این گزارش‌ها نشان‌دهنده‌ی برتری و قدرت مخالفان در برابر دولت بود؛ اما این گزارش‌ها به دو علت نتوانستند بر برداشت سیاست‌گذاران و تصمیم گیران سیاست خارجی تأثیر بگذارند: یکی اینکه سفیر آمریکا در تهران (ویلیام سولیوان) به‌شدت گزارش‌های ارسالی را کنترل می‌کرد و دیگر اینکه طبقه‌بندی پایین گزارش‌های حاوی اطلاعات هشداردهنده، مانع از جلب توجه جدی واشنگتن به مفاد آنها می‌شد. پس از ناکامی اطلاعاتی آمریکا در موضوع انقلاب اسلامی ایران، نه‌تنها نفوذ این کشور در ایران از بین رفت بلکه منجر به ایجاد خلأ اطلاعاتی در آمریکا در خصوص شوروی شد.
نقش نظارتی سیا در روند سیاست خارجی آمریکا
یکی از نقش‌های مؤثر سازمان سیا در سیاست خارجی آمریکا تولید شناخت لازم در خصوص پایبندی کشورهای طرف معاهده با ایالات‌متحده به تعهدات خود در این قراردادها بوده است. بهترین موردی که این نقش سازمان سیا را آشکار می‌کند، معاهدات کنترل تسلیحات میان آمریکا و شوروی در دوران جنگ سرد است. در این معاهدات، سازمان سیا به عنوان ابزار بازرسی پنهانی برای آگاهی از پایبندی یا عدم پایبندی شوروی به مفاد معاهدات مورداستفاده قرارگرفته است. سازمان سیا این نقش را تا حد زیادی مدیون فناوری ماهواره‌های جاسوسی است. برآوردهای اطلاعاتی سازمان سیا مبنای مذاکرات کنترل تسلیحات هسته‌ای استراتژیک میان آمریکا و شوروی در اواخر دهه‌ی 1960 بودند. برای مثال، معاهده «سالت یک» فقط درباره‌ی پرتاب گرهای موشک بود و تولید موشک و موضوع تعداد کلاهک‌ها را در مفاد خود جای نمی‌داد. علت این امر آن بود که در آن زمان ماهواره‌های جاسوسی سازمان سیا فقط قادر به تشخیص و تصویربرداری از پرتاب گرها و سایت‌های پرتابی بودند و توانایی تشخیص و نظارت بر میزان تولید موشک و تعداد کلاهک را نداشتند. با توسعه‌ی توانایی جمع آوری پنهانی سیا از شوروی، پیمان «سالت دو» شاهد افزایش مفاد پیمان به موضوعاتی مانند کلاهک هسته‌ای شد.
برداشت از سیا (هر سازمان اطلاعاتی دیگر) در نقش ابزار نظارتی، علاوه بر ابزار بازرسی پنهانی از معاهدات، مفهوم دیگری را نیز دارد که به معنی جمع‌آوری اطلاعات از عملکرد دستگاه دیپلماسی کشور برای نظارت بر حسن اجرای وظایف و کارکردهای دیپلماتیک است. البته این برداشت از نقش نظارتی سیا حداقل در تئوری، در ایالات‌متحده‌ی آمریکا جایگاهی ندارد؛ زیرا به قول یکی از افسران اطلاعاتی بخش عملیات سیا، در حوزه‌ی فعالیت‌های خارجی دولت آمریکا تمام صلایت و اقتدار در اختیار وزارت امور خارجه‌ی آمریکا قرار دارد و این وزارتخانه نقش سگ نگهبان را برای سایر سازمان‌های فعال در مسائل خارجی آمریکا ایفا می‌کند.
*نقش اجرایی (عملیات پنهان) سازمان سیا در سیاست خارجی
استفاده از اقدام پنهان برای توسعه‌ی منافع و امنیت ملی گاهی اوقات با عنوان گزینه‌ی سوم در کشورداری یاد می‌شود؛ زیرا اقدام پنهان گزینه‌ای است که ازلحاظ ویژگی‌ها مابین اقدامات دیپلماتیک و جنگ تمام‌عیار قرار دارد. این نوع اقدام در انواعی طبقه‌بندی می‌شود:
عملیات روانی یا تبلیغات
عملیات‌های سیاسی
عملیات اقتصادی
عملیات های شبه‌نظامی
عملیات‌های روانی می‌توانند در قالب راه‌اندازی رادیو، تلویزیون یا سایر رسانه‌ها باشند؛ عملیات‌های اقتصادی نیز معمولاً در قالب اقداماتی برای از بین بردن منابع و عوامل تولید اقتصادی یک کشور یا سنگ‌اندازی بر سر راه اقدامات اقتصادی اش انجام می‌شوند و عملیات‌های شبه‌نظامی نیز در قالب راه‌اندازی کودتاها و حمایت از آنها، ترور هدفمند یا ایجاد و حمایت از گروه‌های شبه شورشی شبه‌نظامی اجرایی می‌شوند.
یکی از مثال‌ها در این زمینه، عملیات براندازی سیا در ایران (کودتای 28 مرداد سال 1332 شمسی) بود. دولت امریکا برای به قدرت رسیدن کمونیست‌ها در ایران، گسترش نفوذ شوروی در کشور به علت بی‌ثباتی حاکم و البته رفتارهای مصدق در ان دوران نگران بود. سیاست خارجی آمریکا و انگلیس در این دوره در مورد ایران، تغییر نخست‌وزیر ایران و بازگشت سیاستمداران غرب‌گرا به قدرت بود. کیم روزولت یکی از افسران بخش عملیات پنهان سیا برای رهبری عملیات انتخاب شد. او بر این باور بود که برای موفقیت در این عملیات، جلب حمایت مردم و ارتش ضروری است. جلب حمایت مردم کار بسیار دشواری به نظر می‌رسید؛ زیرا مصدق محبوبیت بالایی در میان مردم داشت. روزولت اقدام پنهان سیاسی را برای جلب حمایت مردم جهت بازگرداندن شاه به سلطنت شروع کرد. اعلامیه‌هایی در خیابان‌های تهران پخش شد که حکومت مصدق را رژیم کمونیستی معرفی می‌کرد.
تعدادی از لات‌ها و چاقوکش‌های تهران سازمان‌دهی شدند تا تظاهرکنندگان حامی مصدق را مورد ضرب‌وجرح قرار دهند و متفرق کنند. از رانندگان درخواست شد برای حمایت از شاه با چراغ‌های روشن حرکت کنند و چون اوباش شیشه‌های ماشین‌هایی را که چراغشان خاموش بود می‌شکستند، همه‌ی رانندگان با چراغ روشن حرکت می‌کردند. درواقع، سازمان سیا تظاهرات را به نفع شاه سازمان می‌داد و از طرفداران وی مخفیانه حمایت ملی و سیاسی می‌کرد. در پی این اقدامات، بدنه‌ی ارتش با این تصور که مردم خواهان برکناری حکومت مصدق‌اند، آماده‌ی همکاری با آمریکا شدند. امکانات مورد نیاز در اختیار بخشی از ارتش که طرفدار شاه بود قرار گرفت. نظامیان طرفدار شاه مصدق را دستگیر کردند و شاه پیروزمندانه از ایتالیا به ایران بازگشت. عملیات آژاکس اولین اقدام موفقیت‌آمیز پنهان در دهه‌ی 1950 و تحت حکومت آیزنهاور بود که به مقدمه‌ای برای سایر اقدامات پنهان در آن دهه تبدیل شد.
روش دیگر سازمان سیا در اقدام پنهان، حمایت از گروه‌های مخالف دولت حاکم است؛ مانند حمایت از کنتراها در نیکاراگوئه، حمایت از تبعیدی‌های کوبا در عملیات خلیج خوک‌ها، حمایت از کردها در دهه‌ی 1970 و مجاهدین افغان در دهه‌ی 1980. راه اندازی ایستگاه‌های رادیویی و رسانه‌ای از دیگر شیوه‌های اقدام پنهان سازمان سیا در حمایت از سیاست خارجی آمریکا بوده است. شیوه‌های اخیر در سال‌های گذشته علیه جمهوری اسلامی ایران (مانند راه‌اندازی رادیو فردا، صدای آمریکا، من و تو و سایر کانال‌های ماهواره‌ای) نیز مورداستفاده قرارگرفته است.
نقش سازمان سیا در برقراری روابط دیپلماتیک نظیر آنچه میان دولت خودگردان و رژیم صهیونیستی یا دولت اردن و رژیم صهیونیستی و میانجیگری میان هند و پاکستان به انجام رسیده است، نشان‌دهنده‌ی بعد دیگری از کارکردهای این سازمان در اجرای سیاست خارجی آمریکا در موضوع مناقشات و بحران‌های بین‌المللی است.
4. نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
رویه‌ی عملی سازمان سیا نشان‌دهنده‌ی اولویت کارکرد اقدام پنهان در نقش سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا در سیاست خارجی است. سیاست‌گذاران آمریکایی نیز برخلاف مأموریت اصلی سازمان سیا در قانون امنیت ملی سال 1947 که نقش اصلی این سازمان را جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها معرفی می‌کند، از این سازمان بیشتر برای انجام اقدام پنهان و عملیاتی کردن تصمیم‌های موردنظر در کشورهای دیگر استفاده کرده‌اند.
اگرچه سازمان سیا همزمان کارکرد جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات را در دستور کار خود قرار داده است، فضای حاکم بر جامعه‌ی سیاست‌گذاری آمریکا، آن را ابزاری برای پیشبرد سیاست خارجی ضد کمونیستی ایالات‌متحده، توسط توانایی ویژه‌ی آن در اقدام پنهان (سیاسی، شبه‌نظامی، اقتصادی و تبلیغاتی) در نظر داشته است که می‌توان شاخص‌های آن را در دستورالعمل‌های شورای امنیت ملی و خواسته‌های روسای جمهور آمریکا از دهه‌ی 1950 به بعد مشاهده کرد. مواردی مانند انتخابات ایتالیا در 1984، کودتای ایران در 1953، براندازی دولت گواتمالا در 1954، خلیج خوک‌های کوبا در 1960، دولت النده در شیلی 1970، کنتراهای نیکاراگوئه و مجاهدین افغان در دهه ی 1980 مؤید این ادعا هستند.
منبع
http://www.haadi.ir/s/303
1. کتاب سازمان‌های اطلاعاتی و سیاست خارجی (مطالعه ی موردی نقش سازمان سیا در سیاست خارجی آمریکا)، دکتر مهدی میرمحمدی، صص 56-58، صص 99-101، صص 115-116، صص 118-121، صص 136- 140، صص 150- 159، صص 209- 212
.
2.https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/csi-publications/csi-studies/studies/vol46no3/article01.html
3. http://en.wikipedia.org/wiki/Central_Intelligence_Agency
4. http://thesantosrepublic.com/2011/03/u-s-foreign-policy-secret-wars-of-the-cia/
5. http://voices.yahoo.com/us-foreign-policy-negative-effects-cia-4106821.html?cat=9
6. http://www2.warwick.ac.uk/fac/soc/pais/studymasters/pgmodules/po978
در پایان جنگ جهانی دوم، ارتش سرخ شوروی بخش زیادی از اروپا را به اشغال خود درآورده بود. آمریکا بیم آن داشت که استالین سلطه‌ی خود را حتی بر بخش غربی اروپا هم اعمال کند. در این ایام بود که در واشنگتن سیاست «سو ظن جنگ سرد» جای سیاست «همکاری دوران جنگ» را گرفت. نیاز به ایجاد سازمانی ضروری بود که بتواند در مورد حملات غافلگیرانه هشدار بدهد. فعالیت‌های غیرمتمرکز اطلاعاتی را هماهنگ کند و در موارد لزوم، دست به عملیات مخفی بزند. در اواسط سال 1947، رئیس‌جمهور ترومن «سازمان اطلاعات مرکزی (سیا)» را پایه‌گذاری کرد. البته ایده‌ی تشکیل این سازمان به فرانکلین روزولت، رئیس‌جمهور قبلی آمریکا برمی‌گردد.
کارکرد تمامی سازمان‌های اطلاعاتی تولید اطلاعات از اهداف و موضوعات مختلف است. برداشت از سیا (هر سازمان اطلاعاتی دیگر) در نقش ابزار نظارتی، علاوه بر ابزار بازرسی پنهانی از معاهدات، مفهوم دیگری را نیز دارد که به معنی جمع‌آوری اطلاعات از عملکرد دستگاه دیپلماسی کشور برای نظارت بر حسن اجرای وظایف و کارکردهای دیپلماتیک است. به قول یکی از افسران اطلاعاتی بخش عملیات سیا، در حوزه‌ی فعالیت‌های خارجی دولت آمریکا تمام صلایت و اقتدار در اختیار وزارت امور خارجه‌ی آمریکا قرار دارد و این وزارتخانه نقش سگ نگهبان را برای سایر سازمان‌های فعال در مسائل خارجی آمریکا ایفا می‌کند.
1. معرفی اجمالی سازمان سیا
*سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا به مثابه‌ی یک‌نهاد مستقل اطلاعاتی
سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا یکی از 16 نهاد، جامعه‌ی اطلاعاتی آمریکا محسوب می‌شود. این نهاد تنها نهادی است که به رئیس‌جمهور به‌صورت بی‌واسطه متصل است و ازنظر بودجه، امکانات و حوزه‌ی اختیارات در بالاترین سطح نسبت به سایر اعضای جامعه اطلاعاتی آمریکا (مثل الف بی آی، وزارت امنیت داخلی و ...) قرار دارد. مسئولیت سیا، به دست آوردن اطلاعات و تحلیل آن در خصوص دولت‌ها، شرکت‌ها و افراد دیگر کشورها (خارجی) و گزارش این اطلاعات به دست آمده و پردازش‌شده به منظور بهره برداری مدیر اطلاعات ملی (مسئول کل جامعه‌ی اطلاعاتی آمریکا) و دولت آمریکاست. غیرازاین دو وظیفه، وظیفه‌ی سوم سیا، «دست پنهان» (Hidden Hand) دولت آمریکا شناخته می‌شود، اجرای عملیات پنهان به هدایت رئیس‌جمهور ایالات‌متحده یا رئیس اطلاعات ملی است.
وظایف سیا
وظایف این سازمان به شرح زیر است:
جمع‌آوری اطلاعات از طریق منابع انسانی و دیگر روش‌ها با توجه به اینکه این سرویس، حق احضاریه یا قدرت اجرایی قانونی ندارد و وظیفه‌ی امنیت داخلی بر عهده‌ی او نیست
تعیین جهت‌گیری کلی و هماهنگی برای جمع‌آوری اطلاعات ملی موردنیاز و مصوب اعضای جامعه‌ی اطلاعاتی، از خارج از آمریکا به کمک منابع انسانی؛ بر عهده داشتن مسئولیت هماهنگی دیگر سازمان‌ها، بخش‌ها و یا واحدهای دولتی ایالات‌متحده که وظیفه‌ی جمع‌آوری در حیطه‌ی وظایف کاری آنها منظور شده است و اطمینان از حصول بیشترین بهره‌برداری از این منابع و حداقل کردن ریسک برای ایلات متحده‌ی آمریکا در مشارکت در این‌گونه جمع‌آوری
ارتباط دادن و تخمین زدن اطلاعات مرتبط با امنیت ملی و فراهم آوردن تمهیدات جهت پخش این‌گونه اطلاعات
اجرای دیگر وظایف مرتبط با اطلاعات که بر روی امنیت ملی تأثیرگذارند و ممکن است رئیس‌جمهور یا رئیس اطلاعات ملی آنها را هدایت کنند.
سیا از 4 معاونت اصلی که بار اصلی مجموعه بر دوش آن‌هاست، تشکیل‌شده است:
معاونت‌های پشتیبانی
علم و فناوری
عملیات
اطلاعات
معاونت پشتیبانی وظیفه‌ی پشتیبانی اداری و مالی از فعالیت‌های سازمان سیا را بر عهده دارد معاونت علم و فناوری سازمان سیا وظیفه‌ی تولید فنّاوری‌های جدید برای کاربرد در فعالیت‌های اطلاعاتی سازمان را بر عهده دارد و علاوه بر آن، جمع‌آوری فنی در سازمان با مدیریت این معاونت انجام می‌شود. معاونت عملیات، تمام فعالیت‌های مربوط به جاسوسی و اقدام پنهان، توسط افسران این معاونت انجام می‌شود. معاونت اطلاعات نیز وظیفه‌ی تجزیه‌وتحلیل اطلاعات را بر عهده دارد
2. سیاست خارجی ایالات متحده‌ی آمریکا
در مورد مفهوم سیاست خارجی در مباحث علوم سیاسی و روابط بین‌الملل تعاریف زیادی وجود دارد. در این گزارش، سیاست خارجی «استراتژی تصمیم‌گیرندگان یک کشور با نیل به اهداف خاص بر اساس منافع ملی در مقابل سایر کشورها» تعریف‌شده است. سیاست خارجی جنبه‌ی سیستماتیک دارد و وقتی روابط خارجی یک کشور (بازیگر بین‌المللی) در جهت منافع ملی آن کشور با سایر کشورها (بازیگران) تنظیم شود، سیاست خارجی یک کشور محقق شده است. سیاست خارجی یک کشور در خلأ ایجاد نمی‌شود و محصول منافع و تعهدات است؛ بنابراین، در نگاه سیاست‌گذاری خارجی مثل انواع سیاست گذری ضرورت یک نگاه دستگاهی که دارای ورودی، پردازش، خروجی و بازخورد باشد احساس می‌شود.
«تصمیم» واژه‌ی محوری ادبیات سیاست خارجی است. تحلیل سیاست خارجی در جایگاه زیررشته‌ی روابط بین‌الملل، به دنبال توصیف، تبیین، تفسیر و پیش‌بینی سیاست‌ها و تصمیم‌هایی است که سیاست‌گذاران و تصمیم گیران در قبال پدیده‌ها و بازیگران خارجی اتخاذ می‌کنند. فرایند تصمیم‌گیری درسیاستگذاری خارجی (که تصمیم‌گیری در قلب آن جای دارد) به توصیف ذیل است:
شناخت مسائل و مشکلات
شناسایی روش‌های مختلف برطرف کردن مسائل و برخورد با آن ها
انتخاب مناسب‌ترین آنها یا ارائه‌ی راه‌حلی برای مسائل و موضوعات (تصمیم‌گیری)
اجرای تصمیم گرفته‌شده
ارزیابی پیامدهای مثبت و منفی تصمیم اجراشده
سیاست خارجی در کشورهای مردم‌سالار چنین روندی را برای تولید خروجی مطلوب در تطابق با حداکثر منافع ملی طی می‌کند. سیاست خارجی ایالات‌متحده آمریکا از منظر فرآیندهای تصمیم‌گیری سیاست خارجی چنین روندی را می‌پیماید. در قسمت سوم گزارش به دنبال این خواهیم بود که تأثیر سازمان سیا در فرایند تصمیم‌گیری سیاست خارجی آمریکا را توضیح دهیم.
3. نقش سیا در سیاست خارجی ایالات‌متحده آمریکا
.کارکرد تمامی سازمان‌های اطلاعاتی تولید اطلاعات از اهداف و موضوعات مختلف است. اگر بخواهیم سیر فعالیت‌های سازمان سیا از بدو تأسیس آن تا امروز بررسی کنیم به سه نقش این سازمان در روند سیاست خارجی امریکا خواهیم رسید. این سه نقش عبارت‌اند از: 1. نقش شناختی. 2. نقش نظارتی. 3. نقش اجرایی (عملیات پنهان)
*نقش شناختی سیا در سیاست‌گذاری خارجی
پشتیبانی شناختی اصلی‌ترین نقش سازمان‌های اطلاعاتی در سیاست‌گذاری است. این نقش به «چشم‌باز» بودن سیا برای مقامات تصمیم‌گیرنده در سیاست خارجی آمریکا، دلالت دارد. در واقع، سیا با در اختیار قرار دادن اطلاعات تجزیه‌وتحلیل شده در اختیار سیاستمداران، آنها را در تصمیم گیری بهتر یاری می‌نمایند. مسلم است که هرچقدر این تحلیل‌ها دقیق‌تر و منطبق با واقعیت باشند، تأثیر بیشتری بر تصمیم‌گیری سیاستمداران آمریکایی خواهد داشت.
یکی از رویدادهای جالب‌توجه سیاست خارجی امریکا در دوران جنگ سرد سفر غیرمنتظره‌ی ریچارد نیکسون به چین در سال 1972 بود. تحلیلگران سیاست خارجی معمولاً در پاسخ به دلایل سفر نیکسون و برقراری روابط میان دو کشور دارای ایدئولوژی‌های متخاصم، به متغیرهایی مانند نیاز چین به شراکت اقتصادی با آمریکا و اختلاف میان چین و شوروی تأکید می‌کنند. فارغ از این تحلیل‌ها، سؤال اساسی این بود که چرا نیکسون این سفر تاریخی و غیرمنتظره را در سال 1972 انجام دادند، نه قبل یا بعد آن. پاسخ به این پرسش یکی دیگر از موارد بسیار معتبر است که نشان‌دهنده‌ی نقش شناختی سیا در سیاست‌گذاری خارجی است.
سازمان سیا در سال 1961 موفق به استخدام یکی از افسران سازمان اطلاعات نظامی شوروی موسوم به جی آریو به نام دیمیتری پولیاکف می‌شود. پولیاکف در طول هیجده سال جاسوسی برای سازمان سیا منشأ اطلاعات فوق‌العاده‌ای در مورد تحولات درونی حزب کمونیست شوروی، راهبردهای اطلاعاتی سازمان‌های اطلاعاتی شوروی و جاسوسان شوروی در غرب بوده است. در این میان، مهم‌ترین کاری که پولیاکف در حوزه‌ی سیاست خارجی آمریکا انجام داد این بود که اطلاعات مربوط به تنش و اختلاف میان چین و شوروی را در اختیار سیا قرار داد. به اعتقاد ویکتور چرکاشین که یکی از افسران اطلاعاتی کا گ ب بود، اخبار پولیاکف در خصوص تخریب روابط میان چین و شوروی در طول دهه‌ی 1970 به ریچارد نیکسون کمک کرد تا در زمان مناسبی تصمیم سفر به چین را عملیاتی کند.
*سازمان سیا و جمهوری اسلامی ایران: ناکامی در پشتیبانی شناختی از سیاست‌گذاران
ناکامی سیا در پیش‌بینی سقوط شاه و پیروزی انقلاب اسلامی ایران، یکی از بزرگ‌ترین شکست‌های این سازمان در امر پیش‌بینی و گزارش اطلاعاتی و تأثیر منفی کمبود اطلاعات بر سیاست‌گذاری تلقی می‌شود. البته علاوه بر این سازمان، سایر نهادهای عضو جامعه اطلاعاتی آمریکا گزارش‌ها و تحلیل‌هایی را درباره‌ی ناآرامی‌های تهران به وزارت خارجه و سایر نهادهای تصمیم‌گیری ارسال می‌کردند؛ برای نمونه، اداره‌ی اطلاعات و تحقیقات وزارت خارجه (که یکی از اعضای جامعه‌ی اطلاعاتی امریکا به شمار می‌آید) در 29 ژانویه 1978 طی تحلیلی درباره‌ی راهپیمایی‌های شهر قم، اهمیت و حساسیت قابل‌ملاحظه‌ی این رویداد را خاطرنشان ساخته بود.
از ژانویه تا مه 1978 گزارش‌های مداوم سفارت آمریکا در تهران می‌توانست نهادهای سیاست‌گذار و تصمیم‌گیرنده در واشنگتن را در مورد جدیت شرایط هشیار نماید. مفاد این گزارش‌ها نشان‌دهنده‌ی برتری و قدرت مخالفان در برابر دولت بود؛ اما این گزارش‌ها به دو علت نتوانستند بر برداشت سیاست‌گذاران و تصمیم گیران سیاست خارجی تأثیر بگذارند: یکی اینکه سفیر آمریکا در تهران (ویلیام سولیوان) به‌شدت گزارش‌های ارسالی را کنترل می‌کرد و دیگر اینکه طبقه‌بندی پایین گزارش‌های حاوی اطلاعات هشداردهنده، مانع از جلب توجه جدی واشنگتن به مفاد آنها می‌شد. پس از ناکامی اطلاعاتی آمریکا در موضوع انقلاب اسلامی ایران، نه‌تنها نفوذ این کشور در ایران از بین رفت بلکه منجر به ایجاد خلأ اطلاعاتی در آمریکا در خصوص شوروی شد.
نقش نظارتی سیا در روند سیاست خارجی آمریکا
یکی از نقش‌های مؤثر سازمان سیا در سیاست خارجی آمریکا تولید شناخت لازم در خصوص پایبندی کشورهای طرف معاهده با ایالات‌متحده به تعهدات خود در این قراردادها بوده است. بهترین موردی که این نقش سازمان سیا را آشکار می‌کند، معاهدات کنترل تسلیحات میان آمریکا و شوروی در دوران جنگ سرد است. در این معاهدات، سازمان سیا به عنوان ابزار بازرسی پنهانی برای آگاهی از پایبندی یا عدم پایبندی شوروی به مفاد معاهدات مورداستفاده قرارگرفته است. سازمان سیا این نقش را تا حد زیادی مدیون فناوری ماهواره‌های جاسوسی است. برآوردهای اطلاعاتی سازمان سیا مبنای مذاکرات کنترل تسلیحات هسته‌ای استراتژیک میان آمریکا و شوروی در اواخر دهه‌ی 1960 بودند. برای مثال، معاهده «سالت یک» فقط درباره‌ی پرتاب گرهای موشک بود و تولید موشک و موضوع تعداد کلاهک‌ها را در مفاد خود جای نمی‌داد. علت این امر آن بود که در آن زمان ماهواره‌های جاسوسی سازمان سیا فقط قادر به تشخیص و تصویربرداری از پرتاب گرها و سایت‌های پرتابی بودند و توانایی تشخیص و نظارت بر میزان تولید موشک و تعداد کلاهک را نداشتند. با توسعه‌ی توانایی جمع آوری پنهانی سیا از شوروی، پیمان «سالت دو» شاهد افزایش مفاد پیمان به موضوعاتی مانند کلاهک هسته‌ای شد.
برداشت از سیا (هر سازمان اطلاعاتی دیگر) در نقش ابزار نظارتی، علاوه بر ابزار بازرسی پنهانی از معاهدات، مفهوم دیگری را نیز دارد که به معنی جمع‌آوری اطلاعات از عملکرد دستگاه دیپلماسی کشور برای نظارت بر حسن اجرای وظایف و کارکردهای دیپلماتیک است. البته این برداشت از نقش نظارتی سیا حداقل در تئوری، در ایالات‌متحده‌ی آمریکا جایگاهی ندارد؛ زیرا به قول یکی از افسران اطلاعاتی بخش عملیات سیا، در حوزه‌ی فعالیت‌های خارجی دولت آمریکا تمام صلایت و اقتدار در اختیار وزارت امور خارجه‌ی آمریکا قرار دارد و این وزارتخانه نقش سگ نگهبان را برای سایر سازمان‌های فعال در مسائل خارجی آمریکا ایفا می‌کند.
*نقش اجرایی (عملیات پنهان) سازمان سیا در سیاست خارجی
استفاده از اقدام پنهان برای توسعه‌ی منافع و امنیت ملی گاهی اوقات با عنوان گزینه‌ی سوم در کشورداری یاد می‌شود؛ زیرا اقدام پنهان گزینه‌ای است که ازلحاظ ویژگی‌ها مابین اقدامات دیپلماتیک و جنگ تمام‌عیار قرار دارد. این نوع اقدام در انواعی طبقه‌بندی می‌شود:
عملیات روانی یا تبلیغات
عملیات‌های سیاسی
عملیات اقتصادی
عملیات های شبه‌نظامی
عملیات‌های روانی می‌توانند در قالب راه‌اندازی رادیو، تلویزیون یا سایر رسانه‌ها باشند؛ عملیات‌های اقتصادی نیز معمولاً در قالب اقداماتی برای از بین بردن منابع و عوامل تولید اقتصادی یک کشور یا سنگ‌اندازی بر سر راه اقدامات اقتصادی اش انجام می‌شوند و عملیات‌های شبه‌نظامی نیز در قالب راه‌اندازی کودتاها و حمایت از آنها، ترور هدفمند یا ایجاد و حمایت از گروه‌های شبه شورشی شبه‌نظامی اجرایی می‌شوند.
یکی از مثال‌ها در این زمینه، عملیات براندازی سیا در ایران (کودتای 28 مرداد سال 1332 شمسی) بود. دولت امریکا برای به قدرت رسیدن کمونیست‌ها در ایران، گسترش نفوذ شوروی در کشور به علت بی‌ثباتی حاکم و البته رفتارهای مصدق در ان دوران نگران بود. سیاست خارجی آمریکا و انگلیس در این دوره در مورد ایران، تغییر نخست‌وزیر ایران و بازگشت سیاستمداران غرب‌گرا به قدرت بود. کیم روزولت یکی از افسران بخش عملیات پنهان سیا برای رهبری عملیات انتخاب شد. او بر این باور بود که برای موفقیت در این عملیات، جلب حمایت مردم و ارتش ضروری است. جلب حمایت مردم کار بسیار دشواری به نظر می‌رسید؛ زیرا مصدق محبوبیت بالایی در میان مردم داشت. روزولت اقدام پنهان سیاسی را برای جلب حمایت مردم جهت بازگرداندن شاه به سلطنت شروع کرد. اعلامیه‌هایی در خیابان‌های تهران پخش شد که حکومت مصدق را رژیم کمونیستی معرفی می‌کرد.
تعدادی از لات‌ها و چاقوکش‌های تهران سازمان‌دهی شدند تا تظاهرکنندگان حامی مصدق را مورد ضرب‌وجرح قرار دهند و متفرق کنند. از رانندگان درخواست شد برای حمایت از شاه با چراغ‌های روشن حرکت کنند و چون اوباش شیشه‌های ماشین‌هایی را که چراغشان خاموش بود می‌شکستند، همه‌ی رانندگان با چراغ روشن حرکت می‌کردند. درواقع، سازمان سیا تظاهرات را به نفع شاه سازمان می‌داد و از طرفداران وی مخفیانه حمایت ملی و سیاسی می‌کرد. در پی این اقدامات، بدنه‌ی ارتش با این تصور که مردم خواهان برکناری حکومت مصدق‌اند، آماده‌ی همکاری با آمریکا شدند. امکانات مورد نیاز در اختیار بخشی از ارتش که طرفدار شاه بود قرار گرفت. نظامیان طرفدار شاه مصدق را دستگیر کردند و شاه پیروزمندانه از ایتالیا به ایران بازگشت. عملیات آژاکس اولین اقدام موفقیت‌آمیز پنهان در دهه‌ی 1950 و تحت حکومت آیزنهاور بود که به مقدمه‌ای برای سایر اقدامات پنهان در آن دهه تبدیل شد.
روش دیگر سازمان سیا در اقدام پنهان، حمایت از گروه‌های مخالف دولت حاکم است؛ مانند حمایت از کنتراها در نیکاراگوئه، حمایت از تبعیدی‌های کوبا در عملیات خلیج خوک‌ها، حمایت از کردها در دهه‌ی 1970 و مجاهدین افغان در دهه‌ی 1980. راه اندازی ایستگاه‌های رادیویی و رسانه‌ای از دیگر شیوه‌های اقدام پنهان سازمان سیا در حمایت از سیاست خارجی آمریکا بوده است. شیوه‌های اخیر در سال‌های گذشته علیه جمهوری اسلامی ایران (مانند راه‌اندازی رادیو فردا، صدای آمریکا، من و تو و سایر کانال‌های ماهواره‌ای) نیز مورداستفاده قرارگرفته است.
نقش سازمان سیا در برقراری روابط دیپلماتیک نظیر آنچه میان دولت خودگردان و رژیم صهیونیستی یا دولت اردن و رژیم صهیونیستی و میانجیگری میان هند و پاکستان به انجام رسیده است، نشان‌دهنده‌ی بعد دیگری از کارکردهای این سازمان در اجرای سیاست خارجی آمریکا در موضوع مناقشات و بحران‌های بین‌المللی است.
4. نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
رویه‌ی عملی سازمان سیا نشان‌دهنده‌ی اولویت کارکرد اقدام پنهان در نقش سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا در سیاست خارجی است. سیاست‌گذاران آمریکایی نیز برخلاف مأموریت اصلی سازمان سیا در قانون امنیت ملی سال 1947 که نقش اصلی این سازمان را جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها معرفی می‌کند، از این سازمان بیشتر برای انجام اقدام پنهان و عملیاتی کردن تصمیم‌های موردنظر در کشورهای دیگر استفاده کرده‌اند.
اگرچه سازمان سیا همزمان کارکرد جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات را در دستور کار خود قرار داده است، فضای حاکم بر جامعه‌ی سیاست‌گذاری آمریکا، آن را ابزاری برای پیشبرد سیاست خارجی ضد کمونیستی ایالات‌متحده، توسط توانایی ویژه‌ی آن در اقدام پنهان (سیاسی، شبه‌نظامی، اقتصادی و تبلیغاتی) در نظر داشته است که می‌توان شاخص‌های آن را در دستورالعمل‌های شورای امنیت ملی و خواسته‌های روسای جمهور آمریکا از دهه‌ی 1950 به بعد مشاهده کرد. مواردی مانند انتخابات ایتالیا در 1984، کودتای ایران در 1953، براندازی دولت گواتمالا در 1954، خلیج خوک‌های کوبا در 1960، دولت النده در شیلی 1970، کنتراهای نیکاراگوئه و مجاهدین افغان در دهه ی 1980 مؤید این ادعا هستند.
منبع
http://www.haadi.ir/s/303
1. کتاب سازمان‌های اطلاعاتی و سیاست خارجی (مطالعه ی موردی نقش سازمان سیا در سیاست خارجی آمریکا)، دکتر مهدی میرمحمدی، صص 56-58، صص 99-101، صص 115-116، صص 118-121، صص 136- 140، صص 150- 159، صص 209- 212
.
2.https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/csi-publications/csi-studies/studies/vol46no3/article01.html
3. http://en.wikipedia.org/wiki/Central_Intelligence_Agency
4. http://thesantosrepublic.com/2011/03/u-s-foreign-policy-secret-wars-of-the-cia/
5. http://voices.yahoo.com/us-foreign-policy-negative-effects-cia-4106821.html?cat=9
6. http://www2.warwick.ac.uk/fac/soc/pais/studymasters/pgmodules/po978
مرجع : پایگاه هادی
کد مطلب : ۶۶۹۰۱۲
منتخب
۶ ارديبهشت ۱۴۰۳
۵ ارديبهشت ۱۴۰۳
۵ ارديبهشت ۱۴۰۳
۵ ارديبهشت ۱۴۰۳
۵ ارديبهشت ۱۴۰۳
۳ ارديبهشت ۱۴۰۳
۲ ارديبهشت ۱۴۰۳
۲ ارديبهشت ۱۴۰۳
پیشنهاد ما
