نکاتی ورای اهداف کاری سفر لاوروف به عربستان سعودی

روزنامه «کامرسانت»، چاپ مسکو، در تحلیلی نوشت: لاوروف یکشنبه به جده سفر کرده بود تا مذاکراتی را با عادل الجبیر همتای عربستانی خود انجام بدهد که در این سفر با سلمان بن عبدالعزیز آل سعود پادشاه عربستان سعودی نیز دیدار نمود که قرار است در ماه اکتبر به مسکو سفر کند. این نخستین سفر یک پادشاه عربستانی به روسیه از زمان برقراری روابط دیپلماتیک بین دو کشور، در سال 1991، خواهد بود. اگرچه در پایان این سفر اختلاف نظر دو کشور در ارتباط با مسائل سوریه و قطر بسیار مشهود بود اما نزدیکی عربستان به روسیه و استقبال مسکو از این موضوع ضرورت تحلیل سفرهای مقامات عربستانی و روسی را به کشورهای یکدیگر فراهم می‌نماید.


هدف اصلی روسیه از تعمیق همگرایی با عربستان

اگرچه مسائل جاری منطقه‌ای در سفر وزیر خارجه روسیه به عربستان بسیار حائز اهمیت است اما بنظر می‌رسد روسیه سعی دارد بحران در غرب آسیا را مستمسکی قرار دهد تا جایگاه و نفوذ ایالات متحده و اروپار را در بین کشورهای عربی و منطقه پیدا کند.

به عقیده قالب قندیل تحلیلگر لبنانی، «روسیه اکنون ارتباط با مهره‌های مهم منطقه را بیشتر کرده است. دیدار سرگی لاوروف در چهارچوب سیاست روسیه برای حل و فصل در گیری‌های مسلحانه در خاور نزدیک است. اگر در خصوص بحران سوریه صحبت کنیم، موضع مسکو همواره با مخالفت از جانب ایالات متحده و کشورهای غربی و همچنین عربستان سعودی مواجه شده است. اما حوادث اخیر باید آنها را مجبور سازد که به این درگیری‌ها به شکلی نو نگاه بیاندازند. اکنون تروریست‌های حمایت شده توسط عربستان سعودی نمی‌توانند با ارتش سوریه تقابل کنند.» و این فرصت خوبی است تا روسیه نفوذ خود را بیش از پیش در کشورهای عربی به خصوص عربستان افزایش بخشد.

در این ارتباط دو عامل به روسیه کمک شایان توجهی نموده است: اول آنکه عملکرد آمریکا در قبال کشورهای جهان اسلام بالاخص پس از سال 2010 بسیار شکننده بوده و ایالات متحده در اوضاع و شرایط حساس متحدین منطقه‌ای خود را تنها گذاشته است. برای نمونه پس از وقوع کودتای ناموفق در ترکیه سران این کشور مقصر اصلی وقوع این کودتا را حمایت‌های غرب از کودتاچیان معرفی کردند. این در حالی است که ترکیه یکی از کشورهای اصلی در دامن به بحران سوریه و متحد استراتژیک عربستان و آمریکا برای جلوگیری از پیروزی‌های سیاسی و نظامی محور مقاومت در سوریه است. لذا از نظر آل سعود هیچ تضمینی وجود ندارد که ایالات متحده در راستای منافع خود در منطقه، ضربات مهلکی به این کشور وارد نیاورد. مضافاً اینکه در زمان ریاست جمهوری ترامپ نگاه او به کشورهای عربی اقتصادی و کاسبکارانه است. دوم اینکه در حال حاضر بین ایالات متحده و اروپا اشتراکات راهبردی به حداقل ممکن رسیده است. عربستان سعودی به خوبی می‌داند در موارد مسئله هسته‌ای ایران و تبعات بازگشت افراطیون تروریست به کشورهای اروپایی بین آمریکا و ایالات متحده گسست‌های زیادی وجود دارد. لذا در شرایط امروزه دنیای اسلام اگرچه آمریکا و اروپا در غایت با یکدیگر اشتراک نظر دارند اما این به آن معنی نیست که آنها مانند جنگ دوم خلیج فارس کاملا هم جهت حرکت کنند. این مسئله به آل سعود را به این فهم رسانده است که در سایه کمتر و کمتر شدن نفوذ آمریکا در منطقه، به رسمیت شاختن نفوذ روسیه قدرت چانه‌زنی این کشور در قبال غرب و آمریکا بیشتر می‌کند.

اهداف عربستان از نزدیک شدن به روسیه

عربستان سعودی سه هدف اصلی از نزدیکی به روسیه دارد: اولاً عربستان در صدد احیای قدرت منطقه‌ای خود می‌باشد. در شرایط امروزین غرب آسیا عربستان بازنده اصلی است. عربستان پس از کودتا در ترکیه دیگر از حمایت‌های مجدانه ترک‌ها برخوردار نیست، ملت و دولت عراق، آل سعود را مسبب اصلی دامن زدن به آتش داعش در این کشور ارزیابی می‌کنند، نه تنها یمن از سیطره سیاست‌های چند دهه گذشته آل سعود خلاص شده بلکه مبدل به باتلاقی شده است که سردمداران عربستان در حال فرورفتن در آن هستند، پاکستان برخوردی کاملا عملگرایانه با عربستان دارد، با وجود تلاش‌های بی‌وقفه عربستان دولت در سوریه نه تنها سقوط نکرد بلکه در حال پیروزی‌های عدیده نظامی و سیاسی است و از همه مهمتر آنکه قطر از زیر چتر حمایتی آل سعود خارج و به سمت دیگر قدرت‌های منطقه‌ای متمایل شده است. از اینرو نزدیکی به روسیه می‌تواند نشانه‌ای از تعدیل در سیاست‌های گذشته عربستان در قبال کشورهای فوق ‌باشد.

ثانیاً، عربستان مجدانه تلاش دارد بواسطه روسیه از نفوذ بیش از پیش محور مقاومت در منطقه جلوگیری به عمل آورد. پیروزی‌های اخیر محور مقاومت بر داعش در سوریه و عراق زنگ خطر را برای عربستان به صدا درآورده است. عربستان درصدد است تا با اعطای امتیازهای سیاسی و اقتصادی به روسیه، سرعت سلسله موفقیت‌های عملیات محور مقاومت در سوریه را کاهش دهد.

ثالثاً، عربستان به شدت نگران تعمیق همکاری ایران و روسیه در منطقه است. مصطفی العانی رئیس بخش امنیتی دفاعی مرکز تحقیقات دبی می‌گوید: «سعودی‌ها اکنون فهمیده‌اند که روسیه می‌تواند تنها شریکی باشد که بحران سوریه را پایان دهد.». در ادامه این یادداشت آمده است: «یک انگیزه دیگر برای نزدیک شدن (عربستان) به روسیه، تمایل آنها برای مقابله با قدرت گرفتن ایران است.»

محمد داوند؛ دانش‌پژوه روابط بین‌الملل