مذاکرات آستانه و چالش" ادلب"

ششمین دور از مذاکرات آستانه با حضور معاونان وزارت خارجه سه کشور جمهوری اسلامی ایران‏، روسیه و ترکیه و نمایندگان نظام سوریه و معارضان سوری در روزهای 23 و 24 شهریور برگزار شد و بر اساس اخبار رسیده و بیانیه پایانی ، مهمترین چالش این مذاکرات مسائل اجرایی کاهش تنش در استان ادلب و نقش ترکیه در آن بوده که طرفین با تشکیل مرکز هماهنگی سه جانبه‌ای از سوی جمهوری اسلامی ایران، روسیه و ترکیه به راه حلی برای این موضوع دست یافتند. حال سوالی که مطرح می شود این است که چرا برقراری منطقه کاهش تنش در استان ادلب برای طرفین مذاکره چالش برانگیز شده است. در پاسخ می توان گفت به دلیل حساسیت ویژه ترکیه به آینده ادلب و اصرار نظام سوریه و جمهوری اسلامی، بر حاکمیت نظام بر این منطقه و تلاش روسیه برای راضی نگه داشتن نظام سوریه و معارضان عرب و کرد ، زمینه ایجاد چالش بر نوع اداره این منطقه را ایجاد کرده است.

مشکل در اجرایی شدن پیشنهاد مناطق چهارگانه کاهش تنش ادلب

بعد از پیشنهاد مناطق چهارگانه کاهش تنش توسط روسیه، با فراز و فرودی در برخی از مناطق به خصوص در جنوب سوریه، حومه دمشق و شمال حمص، آتش بس نسبی شکل گرفت و کشورهای روسیه و جمهوری اسلامی ایران با همکاری نظام سوریه و برخی از گروه های معارض سوری، در مرز این مناطق با ایجاد پست های ایست و بازرسی زمینه عبور و مرور غیرنظامیان و رساندن کمک های انسانی را فراهم کردند. در این میان اجرایی شدن منطقه کاهش تنش در استان ادلب به دلیل حضور پررنگ گروه های تکفیری مسلح و اختلاف بر سر نحوه کنترل و اداره منطقه کاهش تنش به خصوص نقش آفرینی ترکیه در چند دور از نشست های کارشناسی و نشست آستانه، با مشکل مواجه و به نوعی با بن بست روبرو شده بود.

موقعیت استراتژیک استان ادلب

استان ادلب شامل پنج منطقه اداری ادلب، معره النعمان، أریحا، جسر الشغور و حارم با مرکزیت شهر ادلب با مساحتی در حدود شش هزار کیلومتر مربع و جمعیتی در حدود یک و نیم میلیون نفر، یکی از استان‌های چهارده‌گانه سوریه محسوب می‌شود. این استان در شمال سوریه واقع شده، از شمال و غرب با کشور ترکیه، از شرق با استان حلب و از جنوب با استان حماه و از جنوب غرب با استان لاذقیه هم‌مرز است. این استان دارای کوهستان، بلندی‌ها و جلگه‌های بزرگی است که به این موقعیت خاصی بخشیده است. استان ادلب از چند جهت دارای اهمیت استراتژیک است که برخی از آنها عبارت‌اند از:

1- هم‌مرزی با ترکیه و استان مورد مناقشه حتای (اسکندرون)؛
2- قرار داشتن جاده‌های استراتژیک دمشق به حلب و حلب به لاذقیه؛
3- ارتفاعات واقع در استان ادلب که از لحاظ طبیعی به استان‌های استراتژیک حلب و لاذقیه می‌رسد.

اهمیت استان ادلب موجب شده این استان از ابتدای بحران سوریه مورد توجه طرف‌های درگیر قرار گیرد به همین دلیل از اوایل بحران سوریه، میدان درگیری نیروهای ارتش سوریه و مقاومت از یک‌سو و نیروهای عمدتاً مورد حمایت ترکیه و قطر و همینطور گروه های مسلح نزدیک به سازمان القاعده و اخوان المسلمین همچون فتح الشام و احرار الشام از سوی دیگر بوده است.

مواضع در خصوص ایجاد منطقه کاهش تنش در ادلب

کشورهایی که در صحنه میدانی سوریه نقش بازی می کنند، در خصوص نقش ترکیه در شمال سوریه، چالش هایی را داشته اند. برخی از این چالش ها به نقش سنتی ترکیه در سوریه بر می گردد (هرچند اخیرا در مواضع ترکیه تغییراتی ایجاد شده است) و برخی نیز به دلیل ندادن تضمین های محکم از جانب ترکیه است.

الف. نظام سوریه

یکی از موانع ایجاد منطقه کاهش تنش در استان ادلب نظام سوریه بوده است که از ابتدای بحران مخالف هرگونه مداخله نظامی از سوی ترکیه در این کشور بوده است زیرا نسبت به نیات ترکیه بدبین است و مقامات سوری بارها اعلام کرده بودند که در صورت ورود ترکیه به داخل اراضی سوریه، این اقدام را اقدامی تجاوزکارانه قلمداد خواهند کرد و پاسخ خواهند داد. به نظر می رسد روس‌ها توانسته اند نظام سوریه را قانع کنند و تضمین‌های جدی از ترکیه اخذ کنند ولی نظام سوریه در کل موضع منفی نسبت به این امر دارد.

ب. ایران

جمهوری اسلامی ایران نیز از ابتدای مذاکرات آستانه، بر اساس سیاست کلی خود در قبال سوریه (که همه طرف‌ها به حمایت از دولت قانونی این کشور می‌بایست کمک نمایند تا نیروهای نظامی سوریه و گروه‌های مقاومت، تروریسم را در این کشور از بین ببرند و بعد از آن در یک فرآیند سوری - سوری در مورد آینده این کشور تصمیم گرفته شود) وارد شده بود، به همین منظور هرگونه دخالت نظامی ترکیه در سوریه را موجب تقویت موضع تروریست‌ها می دانست. بنابراین موضع جمهوری اسلامی ایران نسبت به دخالت نظامی ترکیه منفی بود ولی به نظر می رسد در این دور به دلیل تغییر برخی از مواضع ترکیه، حضور این کشور را به صورت محدود و چارچوب های خاص در این استان پذیرفته است.

ج. روسیه

دولت روسیه در سلسه نشست های آستانه در برابر تحولات مختلف در سوریه مواضع متفاوتی را اخذ کرده بود. در این راستا، اکثر طرف‌های درگیر در بحران سوریه سعی می‌کنند تا با مذاکره با این کشور ضمن دادن تضمین‌هایی در مورد منافع امنیتی روسیه یعنی حفظ نظام سوریه و محدود کردن حمایت از گروه‌های تکفیری، منافع خود را تأمین ‌کنند. ترکیه نیز در این دور از مذاکرات با درک این موضوع به نظر می‌رسد تضمین‌هایی به روسیه داده است. اگرچه روس‌ها با دیده تردید به اقدامات ترکیه می‌نگرند و موضع کلی روس‌ها در مورد ورود نیروهای ترکیه به استان ادلب برخورد محتاطانه با این موضوع و بازیگری محدود آنها در قبال نقش بیشتر در تحولات میدانی در این استان می‌باشد.

فرجام

در جمع بندی مطالب فوق باید گفت توافق بر سر اجرای ایجاد منطقه کاهش تنش در استان ادلب که دستاورد اصلی ششمین دور از مذاکرات آستانه بود با چالش جدی در مورد نقش ترکیه در آن روبرو بوده است ولی این امر را باید در نظر داشت که این توافق به معنای مشروعیت بخشی به حضور و نفوذ ترکیه در شمال سوریه نیست بلکه بیشتر نقش کنترل مرزها را بازی می کند و اگر دولت ترکیه از این امر تخطی کند قطعا طرح ایجاد کاهش تنش در استان ادلب با شکست روبرو خواهد شد.

دکتر حسین آجورلو: پژوهشگر موسسه ابرار معاصر