همه‌ پرسی دراقلیم کردستان عراق/ بی ثباتی و جنگ

در روزهای بعد از نشست جریان‌های سیاسی حاضر در اقلیم کردستان با مسعود بارزانی رئیس اقلیم کردستان در تاریخ 7 ژوئن 2017 (17 خرداد 1396) که در آن سوم مهر ماه برابر با 25 سپتامبر سال جاری، به عنوان روز همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان تعیین شد؛ کشور عراق و به‌طور خاص اقلیم کردستان به کانون توجهات رسانه ای و سیاسی تبدیل شده است. اکنون با گذشت سه ماه از این موضوع حکومت اقلیم کردستان و شخص مسعود همچنان بر برگزاری همه‌پرسی تاکید دارند. این امر در شرایطی است که در سطوح مختلف داخلی و خارجی مخالفت‌های شدیدی با برگزاری این همه‌پرسی صورت گرفته است. برگزاری این همه‌پرسی نه تنها در راستای منافع شهروندان کردستان عراق نخواهد بود؛ بلکه مصائب و مشکلات بزرگی را برای آنان در زمینه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی، امنیتی و اجتماعی ایجاد خواهد کرد.

در این میان، با نگاه به سیر تحولات و روند منازعات میان همه‌پرسی مورد نظر کردستان عراق، آن‌چه حتمی به‌نظر می‌رسد این است که همه‌پرسی آن‌ها نه مایه خیر و ثبات برای منطقه و عراق؛ بلکه عاملی برای بی‌ثباتی و برافروخته‌شدن جنگ نظامی در منطقه و کشور عراق است. از همین جهت می‌توان عنوان همه‌پرسی جنگ را بر آن نهاد. دلیل این امر آن است که در داخل اقلیم کردستان، در سطح داخلی کشور عراق، در سطح منطقه‌ای و در سطح فرامنطقه‌ای، بیشترین مخالفت‌ها با همه‌پرسی کردستان عراق شده است. مهم تر اینکه در سطح منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای، فارغ از رژیم صهیونیستی تمامی بازیگران با برگزاری همه‌پرسی مخالفت خود را اظهار کرده‌اند و حتی شرایط به‌گونه‌ای رقم خورده که می‌توان از اشتراک دیدگاه بازیگران نسبتا با منافع متعارض در غرب آسیا، در قبال موضوع همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان سخن به میان آورد. بدین معنی که اکنون کشورهای ایران، ترکیه، آلمان، انگلستان و دولت مرکزی عراق با اعلام مخالفت، موضعی مشترک را نسبت به این همه‌پرسی دارند. در نتیجه این وضعیت اکنون می‌توان برگزاری همه‌پرسی کردهای عراق را همچون بشکه باروتی دانست که در آینده نزدیک به مرحله انفجار برسد و زمینه را برای ظهور آشوب نظامی و ناامنی در سطوح مختلف مهیا کند. برای پرداختن به این امر می‌توان پیامدهای همه‌پرسی استقلال اقلیم کردستان را در قالب چهار سطح با عنوان «همه‌پرسی جنگ» مورد خطاب قرار داد.

الف) اشاعه ناامنی و احتمال بروز درگیری نظامی میان جناح‌های داخلی اقلیم کردستان

از همان ابتدای اعلام تصمیم برای برگزاری همه‌پرسی استقلال، در ابتدا مخالفت‌های داخلی در محدود حکومت اقلیم کردستان پدیدار شد و در ادامه جبهه‌ای مستقل با عنوان «نخیر در شرایط کنونی» به رهبری شاسوار عبدالواحید شکل گرفت. در مجموع در شرایط کنونی فضای سیاسی اقلیم کردستان به بستری دو قطبی بدل شده که در یک طرف طرفداران همه‌پرسی و در طرف دیگر مخالفان همه‌پرسی قرار دارند. این روند هر چند در شرایط کنونی تهدید بالفعل برای جامعه سیاسی اقلیم کردستان نیست اما در آینده نزدیک همچون تظاهرات مردمی سال‌های گذشته می‌تواند منجر به آشوب سیاسی در اقلیم شود. علاوه بر این، در صورتی که همه‌پرسی برگزار شده و با نتایج منفی همراه شود، احتمال بروز درگیری بزرگ میان رهبران و احزاب سیاسی کرد عراقی وجود دارد. این امر می‌تواند در صورت برخورد نیروهای نظامی حکومتی منجر به بروز درگیری نظامی میان جناح‌های سیاسی اقلیم شود که یک دسته طرفدران حزب دموکرات کردستان عراق و دسته دیگر مخالفان این حزب و مسعود بارزانی رئیس اقلیم هستند. این وضعیت در نهایت، می‌تواند زمینه‌ساز ناامنی و آشوب سیاسی بزرگی در محدوده مرزهای داخلی اقلیم کردستان باشد و در اساس به جای همه پرسی استقلال و ثبات به همه‌پرسی نزاع و ناامنی برای شهروندان کرد عراقی تبدیل شود.

ب) وقوع درگیری نظامی میان کردها با اقلیت‌های ساکن در اقلیم کردستان

دومین سطحی که در آن می‌توان همه پرسی اقلیم کردستان در سوم مهر ماه را به واسطه آن «همه‌پرسی جنگ» مورد خطاب قرار داد، در ارتباط با وقوع درگیری نظامی میان حکومت کردی با اقلیت‌های حاضر در محدوده تحت کنترل آن‌ها است. در واقع، در مناطقی همچون کرکوک، مندلی، که‌لار، دشت نینوا و حتی سنجار جمعیت‌های هویتی همچون ترکمن‌ها، اعراب، آشوری‌ها و کلدانی‌ها، مسیحیان و ایزدی‌ها ساکن هستند که نمی‌توانند کنترل کردها و حیات تحت حکومت آن را مورد پذیرش قرار دهند. لذا این امکان بسیار محتمل است که در ابتدا اعتراض‌هایی فراگیر از سوی این اقلیت‌ها به ویژه ترکمن‌ها و اعراب بر علیه حکومت اقلیم کردستان انجام بگیرد و سپس امکان وقوع درگیری مسلحانه میان نیروهای خودجوش ترکمن و عرب با نظامیان کرد وجود دارد. از این جهت نیز می‌توان رفراندوم را نه تنها عاملی برای جلب رضایت گروههای قومی داخل اقلیم کردستان، بلکه عاملی برای روشن کرد شعله جنگ کردهای عراق با دیگر گروههای هویتی تحت حاکمیت خود دانست.

ج) وقوع جنگ داخلی در عراق میان اربیل و بغداد

در سطحی دیگر محتمل‌ترین پیامد و سناریو بعد از اصرار بر همه‌پرسی و احتمال برگزاری آن را می‌توان وقوع جنگ نظامی میان ارتش عراق با حکومت اقلیم کردستان دانست. این امکان بسیار محتمل است که جرقه آغاز جنگ داخلی در عراق زده شود. در این شرایط کردها با حملات فراگیر ارتش عراق مواجه خواهند شد و به طور حتم در صورت وقوع این سناریو، همچون دهه‌های گذشته وضعیتی ناگواری برای کردها را در پی خواهد داشت. همچنین، در این وضعیت دولت عراق به دلیل مشروعیت بین‌المللی می‌تواند از کمک‌های خارجی برای شکست کردها بهره مند شود نتیجه درگیری احتمالی به طور مشخص شکست کردها خواهد بود. در مجموع، می‌توان اظهار کرد که برگزاری همه‌پرسی، درگیری گریزناپذیر میان ارتش عراق و پیشمرگ‌های کرد را در پی خواهد داشت.

د) تنش جدی حکومت اقلیم کردستان با کشورهای همسایه

در آخرین اظهارنظر بینالی یلدیریم نخست‌وزیر کشور ترکیه، اعلام کرد که همه‌پرسی استقلال در اقلیم کردستان با امنیت ملی ترکیه ارتباط دارد و آنکارا بهره‌گیری از تمامی گزینه‌ها را برای خود قائل است. در اظهاراتی دیگر یلدیرم تاکید کرده بود که برگزاری همه‌پرسی بسته شدن دروازه‌های تجاری و مبادلات اقتصادی، با اقلیم کردستان را در پی خواهد داشت. بیان این اظهارات به صورت غیرمستقیم می تواند در مفهوم تهدید نظامی اقلیم کردستان از سوی ترکیه باشد. است؛ ترکها بر این امر واقف هستند که تحرکات اقلیم کردستان در مسیر استقلال‌طلبی تاثیرات ناگواری را بر وضعیت و مطالبات جمعیت کردهای ترکیه خواهد داشت. همه پرسی می تواند در روابط بین ایران و اقلیم کردستان عراق نیز چالشهای جدی ایجاد نماید.

در مجموع، با توجه به چهار سطحی که مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت می‌توان عنوان همه‌پرسی جنگ را بر همه پرسی استقلال اقلیم کردستان اطلاق کرد. واقعیت آن است که اگر نگاهی به تحولات سیاسی غرب آسیا در سال های بعد از جنگ جهانی اول داشته باشیم، شاهد هستیم که هر نوع تلاش برای بر هم زدن نظم «سایکس-پیکو» همراه با وقوع جنگ و خون‌ریزی بوده است. نمونه آخر این امر را می‌توان تلاش گروه تروریستی داعش برای ایجاد دولتی اسلامی در غرب آسیا داسنت که با واکنش نیروهای منطقه‌ای و بین‌المللی همراه شد و منطقه را با جنگی چند ساله و خونین مواجه کرد. اکنون نیز تلاش کردهای عراق به‌طور حتم بدون واکنش نخواهد بود و می‌تواند تهدیدی بزرگ برای ثبات منطقه و وقوع جنگ در غرب آسیا باشد.