ترامپ و گزینه‌های محتمل در مقابله با ایران

دونالد ترامپ رئیس جمهور جنجالی آمریکا این روزها در هر گفتگو و اظهارنظری که دارد فراموش نمی‌کند که عصبانیت خود را از توافق نامه هسته‌ای 5+1 با ایران موسوم به برجام نشان دهد. وی به تازگی در گفت‌وگو با یک شبکه تلویزیونی مذهبی به نام ترینیتی گفته است: "ایران با کره شمالی تعامل دارد و این موضوع با روح توافق (برجام) در تضاد است." رئیس جمهور آمریکا همچنین در این گفتگو تهران را "بازیگری بد" در صحنه بین‌الملل توصیف و تهدید کرده که در آینده نزدیک با ایران مثل یک "بازیگر بد" برخورد خواهد کرد.

این گونه اظهارات و موضع‌گیری‌های ضد ایرانی از جانب ترامپ چندان عجیب و غیرمنتظره نیست. او در هر فرصتی و پشت هر تریبون رسمی یا حتی غیررسمی که قرار می‌گیرد، تکیه کلام و اظهارات خود را متوجه اتهاماتی علیه جمهوری اسلامی ایران می‌کند و از این منظر تلاش دارد تا توافق بین‌المللی برجام را زیرسوال ببرد؛ از توئیتر گرفته تا مجمع عمومی سازمان ملل و حتی در جلسه معارفه کارکنان کاخ سفید.

این روزها نیز زمزمه خروج آمریکا از برجام بیش از گذشته در فضای رسانه‌ای به گوش می‌رسد. هشدارها هم در این خصوص فراوان است. از آنتونیوگوترش دبیر کل سازمان ملل که می‌گوید امیدوار است که برجام حفظ شود، تا وزیرخارجه آلمان که با هشدار درباره اقدامات ضدایرانی ترامپ، دولت آمریکا را متهم به جایگزینی قانون جنگل با حکومت قانون کرد. حتی در آمریکا جو بایدن معاون رئیس‌جمهور سابق آمریکا که گفته است در صورت خروج ترامپ از توافق هسته‌ای با ایران، آمریکا در دنیا به انزوا کشیده خواهد شد. این هشدارها همگی در یک مسئله مشترک بوده‌اند و آن اینکه خروج آمریکا از برجام به صلاح این کشور نیست.

اما ترامپ چه راهی در برابر ایران دارد؟ ترامپ از یک طرف در دوره تبلیغات انتخاباتی خود به رای دهندگان آمریکایی قول خروج از برجام را داده و گفته بود که برجام را پاره می‌کند و از طرف دیگر امروز علاوه بر فشارهای مضاعف بین‌المللی از جانب نزدیک‌ترین متحدانش در اروپای غربی درباره پای بندی به برجام، حتی وزیرخارجه‌ وی نیز اذعان دارد که ایران به تعهدات خود عمل کرده است. در همین ارتباط نیز حدود دو هفته پیش، روزنامه وال استریت ژورنال در گزارش 22 سپتامبر خود نوشت که رکس تیلرسون وزیر خارجه آمریکا از ترامپ خواسته است تا به کنگره اعلام کند، ایران به مفاد توافق هسته ای پایبند بوده است.

در شرایطی که از یک طرف طرفداران نومحافظه‌کار و افراطی ترامپ با توجه به وعده انتخاباتی او منتظر اعلام خروج او از توافق‌نامه بین‌المللی هسته‌ای با ایران هستند و از طرف دیگر ترامپ برای عدم خروج از برجام با فشار مضاعف داخلی و بین‌‍‌المللی روبروست، این پرسش مطرح است که تصمیم رییس جمهور آمریکا چه خواهد بود؟

برخی معتقدند که ترامپ بدلیل فشارهای داخلی و خارجی در مورد توافق هسته‌ای با ایران توپ را به زمین کنگره خواهد انداخت تا حداقل از مسئولیت وعده غیرعملی خود در مورد خروج از برجام شانه خالی کند. در همین ارتباط نیز نیکی هلی، سفیر آمریکا در سازمان ملل که این روزها نقش وی در سیاست خارجی آمریکا پررنگ‌تر از وزیرخارجه است اعلام کرده که اگر رئیس جمهوری امریکا تصمیم بگیرد که پایبندی ایران به برجام را تأیید نکند، این به معنای خروج از توافق هسته‌ای نیست بلکه موضوع به کنگره امریکا ارجاع می‌شود و در آن صورت کنگره ۶۰ روز فرصت خواهد داشت تا درباره اعمال دوباره تحریم‌ها علیه ایران تصمیم بگیرد.

از طرف دیگر با توجه به حملات و هشدارهای تند مقامات اروپایی به دولت ترامپ در مورد خروج از برجام، خبرگزاری بلومبرگ به نقل از چند مقام آمریکایی خبر داده است که دونالد ترامپ احتمالاً در راهبرد جدید خود در قبال ایران، توافق هسته‌ای را حفظ خواهد کرد اما خواستار نظارتی سخت‌گیرانه‌تر در مورد پایبندی ایران به این توافق خواهد شد تا بتواند جبهه‌ای متحد از دولت و کنگره آمریکا گرفته تا متحدان اروپایی را در برابر ایران ایجاد کند.

در این صورت مشخص است که هدف ترامپ تنها برجام و یا مسئله هسته‌ای ایران نیست. ایجاد جبهه واحد در برابر ایران آن گونه که بلومبرگ به نقل از چند مقام امریکایی از آن سخن گفته به این معناست که هدف نهایی واشنگتن تقابل جدی‌تر با جمهوری اسلامی ایران در هر صورت ممکن است. براین اساس اعلام پای بندی و یا عدم پای بندی ایران به برجام نه تنها چیزی از ایران ستیزی کاخ سفید کم نخواهد کرد، بلکه نشان می‌دهد موضوع برجام فقط یک بهانه و یا ابزار در دسترس واشنگتن برای تداوم رویکرد ضدایرانی خود است.

در شرایطی که رهبران سیاسی در آمریکا همچنان مصمم به تداوم رویکرد ضدایرانی خود می‌باشند، چه راهی در مقابل واشنگتن در ارتباط با ایران وجود دارد؟

تهدیدات ترامپ علیه ایران حتی پیش از انتخابات نشان می‌دهد او حداقل در شعار هم که شده گاهی مدعی اقدام نظامی علیه ایران شده است. در خردادماه 1395 دقیقا هشت ماه پیش از آن‌که ترامپ به کاخ سفید راه یابد در گفتگو با شبکه آمریکایی ام اس ان بی سی' مدعی شد که در صورت راه‌یابی به کاخ سفید نه با سوریه که با ایران خواهد جنگید. با وجود این ادعا، اما سطحی‌ترین ارزیابی‌های نیز غیرممکن بودن روش نظامی و یا جنگ علیه ایران را ثابت می‌کند. واشنگتن در حال حاضر در عراق و همزمان در افغانستان حضور نظامی دارد و از طرف دیگر در سوریه و حتی در یمن نیز عملیات مقطعی نظامی دنبال می‌کند. در شرایطی که افزایش هزینه‌های نظامی آمریکا، انتقادات داخلی بسیاری را علیه راه اندازی جنگ در خاورمیانه شکل داده و یکی از شعارهای ترامپ نیز کاهش همین هزینه‌ها بوده است، اقدام نظامی آمریکا علیه ایران حتی در داخل آمریکا نیز مخالفان سرسختی به همراه خواهد داشت. با این حال علاوه بر محدودیت‌های داخلی کاخ سفید برای راه اندازی جنگ جدید در خاورمیانه، شرایط ایران نیز بسیار متفاوت از دیگر کشورهای منطقه می‌باشد و پنتاگون نیز به این مسئله آگاهی دارد که هرگونه تقابل نظامی با ایران به منزله مقابله با یک قدرت منطقه‌ای است که بسیار پرهزینه و حتی پیروزی در آن غیر ممکن خواهد بود. آمریکائیها بخوبی متوجه این مسئله هستند که به دلیل پیچیدگی تحولات و در هم تنیدگی مسائل منطقه ای و جهانی ،هرگونه اقدام نظامی و آتش افروزی، بویژه در نقاط حساس و درقبال طرفهای قدرتمند و صاحب نفوذ، به سرعت گسترش یافته و از کنترل خارج خواهد شد. در این شرایط، همه طرفها دچار خسارت سنگی می شوند. به این شرایط اگر مخالفت‌های بین‌المللی و منطقه‌ای با اقدام نظامی ضدایرانی از جانب آمریکا را بیافزائیم متوجه خواهیم بود تا چه میزان عملیات نظامی علیه ایران برای آمریکا غیرعملی می باشد.

همچنین ممکن است کاخ سفید افزایش تحریم و فشار بر ایران را از طریق اعمال محدودیت‌های اقتصادی دنبال کند. تحریم اقتصادی و تجاری اما پیش از این در دوره اوباما و روسای جمهور قبلی و در واقع طی نزدیک به چهار دهه گذشته از زمان پیروزی انقلاب اسلامی ایران آزموده شده اما هیچ‌گاه نتوانسته ایران را تسلیم زیاده خواهیهای آمریکا نماید. در واقع یکی از دلایل انعقاد توافق‌نامه برجام در دوره اوباما نیز بی تاثیر بودن تحریم‌ها در ادوار گذشته عنوان می‌شد. براین اساس اعمال تحریم‌های جدید علیه ایران اقدام جدیدی به شمار نمی‌رود و با توجه به سوابق پیشین این موضوع نمی‌توان انتظار داشت که این مسیر برای کاخ سفید گره گشا باشد.

در چنین شرایطی تلاش برای ایجاد ائتلاف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی علیه ایران به احتمال بیشتری ممکن است مسیر مورد نظر واشنگتن برای فشار علیه ایران باشد. آن چه از آن تحت عنوان ایران هراسی یاد می‌شود در واقع اقداماتی مقدماتی در راستای تشکیل ائتلاف‌های ضدایرانی در منطقه از جانب واشنگتن است. با این حال ایجاد ائتلاف ضدایرانی در منطقه نیز حداقل در شرایط فعلی راه حلی عملی برای کاخ سفید نیست، چون از یک طرف ما شاهد بروز شکاف‌های عمیق در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس بویژه پس از بحران دیپلماتیک قطر می‌باشیم و از طرف دیگر تعاملات سیاسی و اقتصادی ایران با سایر کشورهای منطقه از جمله عراق، افغانستان و ترکیه در سطح بسیار نزدیکی دنبال می‌شود. در سطح بین‌المللی نیز اروپای غربی به عنوان نزدیک‌ترین متحد بین‌المللی آمریکا به دلایل اقتصادی و امنیتی چندان متمایل نیست در همراهی با آمریکا ، خود را در مقابل ایران قرار دهد.

براین اساس در وضعیتی که راه حل نظامی علیه ایران برای ترامپ غیرممکن است؛ ادامه تحریم‌ها بی‌‍تاثیر می باشد و ایجاد ائتلاف‌های ضدایرانی از چشم‌انداز روشنی برای آمریکا برخوردار نیست، ترامپ چه انتخابی را در رویکرد تقابل جویانه خود با ایران می‌تواند دنبال کند؟ شاید با وجود این شرایط، ادامه روند یعنی تهدیدات لفظی ، کارشکنی در برجام و سنگ اندازی و تشدید فشار به ایران از طرق مختلف –بویژه از طریق ائتلاف سازی جهانی و منطقه ای - بهترین انتخاب باشد. انتخابی که هم می تواند رضایت حداقلی راست‌گرایان جمهوری‌خواه را بدست آورد و هم هزینه‌اش برای واشنگتن بدلیل شعاری بودن کمتر از اقدامات عملی خواهد بود