روابط ترکیه و اروپا در کشاکش پذیرش یا طرد

رویای اروپایی شدن به عنوان یک آرزوی دیرینه از زمان تشکیل ترکیه نوین توسط آتاتورک، مورد نظر ترک‌ها بوده است. این میل که در سال 1987 به صورت عملی و آشکار بیان شد و در 1999 به صورت رسمی از جانب ترکیه به اتحادیه اروپا اعلام گردید. ماکرات در این مورد از سال 2005 آغاز گردید. بنابراین یک مهلت ده ساله برای اصلاح ساختار سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و... در جهت هماهنگ شدن ترکیه با ارزشهای اروپایی در نظر گرفته شد. اینک اما در آستانه سیزده سالگی مذاکرات، هنوز شاهد تلاش ترکیه برای ورود به اتحادیه اروپا هستیم در حالی که روابط طرفین یکی از سردترین دوران های خود را تجربه می‌کند. این امر واکنش رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه را در پی داشته است که خواستار صراحت اروپا در مورد پذیرش ترکیه شده است. رییس جمهور ترکیه روز گذشته (26 مهر) گفت: وقت آن رسیده که اروپا آشکارا بگوید ترکیه را می خواهد و یا نه؟ در این مجال باید دید که اتحادیه اروپا به چه دلیل عضویت ترکیه را نمی‌پذیرد و به چه دلیل حاضر نیست عدم پذیرش را به صراحت بیان کند و دیگر اینکه چرا مقامات ترکیه و شخص اردوغان با وجود بی ثمر بودن مذاکرات در طول سالهای گذشته همچنان به این مذاکرات ادامه می دهند؟



از جمله مهمترین علل مخالفت اعضا اتحادیه اروپا در زمینه پذیرش ترکیه می توان موارد زیر ا اشاره کرد:

مسلمان بودن جامعه ترکیه: ترکیه با جمعیت بیش از 80 میلیون نفری خود به راحتی ترکیب جمعیتی اتحادیه اروپا را بر هم خواهد زد. این نکته با توجه به دو مسئله قابل تحلیل است. اولین مورد اینکه در شورای اروپا بسیاری از تصمیمات بر پایه رای بوده که رای هر عضو با توجه به آمار جمعیتی آن افزایش می یابد. جمعیت ترکیه هم اکنون از کشورهایی نظیر فرانسه، ایتالیا، اسپانیا و ... به عنوان اعضای مهم اتحادیه بیشتر است از این‌رو این کشور در بدو ورود قدرتی مضاعف بر پایه آمار جمعیتی خود در اتحادیه خواهد یافت. با توجه به مسلمان بودن آن پذیرش این نکته از سوی اعضای اتحادیه دشوار خواهد بود. مسئله دوم اما به همین ناهماهنگی دینی ترکیه با دیگر اعضا باز می گردد. مهد مسیحیت با پذیرش جمعیت 80 میلیونی مسلمان آمار جمعیتی خود را به نفع مسلمانان تعدیل خواهد کرد. این در حالی است که در سال های اخیر رشد 6 درصدی جمعیت مسلمانان اروپا همواره مورد نگرانی مقامات این کشورها قرار داشته است. بروز وقایعی نظیر حملات تروریستی پاریس، بلژیک و لندن این نگرانی را افزایش می دهد چرا که ترک تبارها در آمار، دومین جمعیت عضو گروه هایی همچون داعش می باشند. در بعد دیگر جامعه ترکیه با وجود اصلاحات گسترده توان پذیرش تمامی ارزش های غربی را نخواهد داشت و یک جامعه مسلمان سنتی با معیارهای غربی تا حدودی بیگانه خواهد بود و انجام تغییرات بیش از این موجب به خطر افتادن جایگاه اردوغان خواهد بود. لذا دولت های اروپایی برآنند که پذیرش چنین جامعه ای با فرهنگ و جهان بینی متفاوت به معضلات اتحادیه اروپا خواهد افزود.
دموکراسی مطلوب اروپایی: یکی از مهمترین مسائلی که در ابتدای مذاکرات ترکیه و اروپا مورد نظر اتحادیه بوده است اصلاحات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ترکیه برای هماهنگی با اروپا بوده است. این به عنوان یک شکاف عمیق موضوعی است که پس از گذشت یک دهه هنوز پر نشده است. ترکیه بسیار سعی نموده با اصلاحات اروپایی همراه شود اما مسائل حقوق بشر هنوز از دید اروپا در ترکیه به صورت ناقص اجرا می شود. آزادی بیان، حقوق زنان و افزایش نفوذ مذهبیون در اجتماع از نگاه اروپا آزاردهنده است. زندانیان سیاسی و آمار روزنامه نگاران زندانی هنوز هم در صدر قرار داشته و زندانی شدن چند شهروند ترک تبار آلمانی این موضوع را در دید اروپا پر رنگ تر نموده است. حضور نظامیان در بدنه دولت و انجام کودتای نافرجام سال گذشته ترکیه را از معیارهای دموکراسی اروپایی به شدت دور نموده است.

در بعد حاکمیتی آک پارتی و شخص اردوغان با وجود علاقه به پیوستن به اتحادیه اروپا اما با بسیاری از ارزش های اروپایی ناسازگاری نشان میدهند. نوع برخورد اردوغان با شهروندان، دستگیری های عمده پس از کودتا و نیز همه پرسی که قدرت وی را با ریاستی کردن حاکمیت افزایش داده است با معیارهای غربی متفاوت ست. همچنین وی با کشورهایی نظیر آلمان و هلند و یونان دچار تعارض می باشد. برای مثال در زمان رفراندوم این کشورها اجازه سخنرانی و یا پخش سخنرانی اردوغان برای جمعیت ترک تبار خود را ندادند که نشان از تیرگی روابط فی مابین دارد.



ملاحظات ژئوپلیتیک اروپا: با اینکه ترکیه توانسته در بسیاری از حوزه ها خود را به عنوان یک کشور اروپایی وارد معادلات کند اما در زمینه پیوستن به اتحادیه اروپا موضوع مرزهای ترکیه برجسته می‌شود. این الحاق موجب خواهد شد که اتحادیه اروپا مستقیما با خاورمیانه مرکز تحولات پر آشوب جهان هم مرز گردد. این هم مرز شدن برای اتحادیه اروپا ناخوشایند خواهد بود. به ویژه اینکه کشورهای هم مرز با ترکیه دو کشور پر آشوب سوریه و عراق هستند. هم چنین الحاق ترکیه به اروپا موجب خواهد شد که کشوری که با گروه های تروریستی همسایه است به عنوان کشوری پر ریسک که دائما در خطر حملات تروریستی خواهد بود مورد حمایت اروپا قرار گیرد که مسئولیت بسیاری را متوجه این اتحادیه خواهد نمود و موجب درگیری مستقیم با تروریست ها خواهد شد.
وجود مسئله کردی: مسئله اقلیت ها و شکاف هویتی در ترکیه از مسائل بنیادین مورد اختلاف با اتحادیه اروپا است. کردهای ترکیه جمعیتی حدود 18 درصد هستند و اتحادیه اروپا خواستار حل پایدار مناقشه چندین دهه‌ای آنکارا و شبه نظامیان پ ک ک از طریق راه حل سیاسی است. از نظر حکومت ترکیه این حزب به عنوان تروریسم شناخته شده است. پ ک ک نقش مهمی در ناامن سازی مناطق شرقی ترکیه دارد و اتحادیه اروپا نیز نگران باز شدن پای این مناقشه به درون اتحادیه است.
حواشی ها ی دردساز ترکیه با همسایگان: در این زمینه اختلافات ترکیه با یونان که ریشه های عمیق تری دارد خصوصا بر سر تقسیم قبرس یه دو منطقه ترک نشین و یونانی نشین موجب توجه اتحادیه اروپا بوده است. اقدامات ترکیه در اعظام نیروی نظامی به ان منطقه و درگیری با یونان که بخشی از اتحادیه اروپاست و در مقابل تاکید ترکیه بر حراست از حقوق ترک ها در یونان و قبرس از جمله موارد مورد اختلاف این دو است. از سوی دیگر مسئله اختلاف با ارمنستان بر سر ادعای ایروان در مورد کشتار ارامنه در زمان عثمانی، همچنان معضل لاینحلی است که ترکیه از پذیرش مسئولیت آن طفره می‌رود.

با وجود این موانع و ملاحظات اساسی که بر اساس آنها اروپا حاضر به پذیرش ترکیه حداقل در کوتاه مدت و حتی میان‌مدت نیست اما همچنان از اعلام جواب رد به ترکیه امتناع می ورزد که ناشی از نیاز به ترکیه در موارد متعدد است. از جمله این موارد عبارتند از:

ترکیه به عنوان یک قدرت نظامی ناتو: ترکیه پس از جنگ سرد و همراهی استراتژیک با غرب در برابر شوروی به یک متحد غرب شناخته شده و از این رو به عضویت ناتو نیز درآمد. این عضویت با توجه به قدرت نظامی ترکیه برای اروپا حایز اهمیت است. چرا که پیوستن به اتحادیه یک عضو نظامی موثر را به اروپا اضافه خواهد نمود. که خصوصا در تقابل با روسیه می‌تواند وزنه مهمی باشد.
ترکیه به عنوان کریدور انتقال انرژی به اروپا: موقعیت ژئوپلتیک ترکیه در همسایگی کشورهای دارای انرژی موقعیت ویژه به ان بخشیده است که برای اروپای محتاج انرژی قابل انکار نیست. عدم پذیرش ترکیه به اتحادیه ممکن است ناملایمات این کشور را به عنوان مرکز انتقال انرژی به اروپا به همراه داشته باشد که خوشایند اتحادیه نخواهد بود.
برگزیت و از اعتبار افتادن اتحادیه: خروج بریتانیا به عنوان یک قدرت برتر از اتحادیه اروپا می‌تواند یک شکست برای آن محسوب گردد. در این میان تقاضا و اصرار کشورها برای پیوستن به اتحادیه می‌تواند به عنوان عامل متعادل کننده و اعتبار بخش برای اتحادیه محسوب گردد که هرچه بیشتر طول بکشد بیشتر توجه ها را به خود جلب خواهد نمود.
ترکیه دروازه ورود مخاطرات امنیتی به اتحادیه: در صورت عدم همراهی و همکاری آنکارا با اروپا در مسائلی همچون ورود مهاجران، مواد مخدر و نیز تروریسم که از دروازه های ترکیه صورت می‌گیرد این امر می تواند عواقب زیانبار سیاسی، امنیتی و اقتصادی متعدی را برای اروپای واحد فراهم آورد لذا اتحادیه اروپا به همکاری ترکیه نیازمند است. در انتظار نگاه داشتن ترکیه برای عضویت در اتحادیه، اروپا را قادر به سوق دادن آنکارا به سوی اتخاذ سیاست های همسو می باشد. چنانکه اخیرا اقدامات ترکیه در مسئله پناهجویان مورد تقدیر اروپا و بالاخص آلمان قرار گرفت که می‌تواند از عواقب تقاضای پذیرش عضویت اتحادیه از سوی ترکیه باشد در غیر این صورت ترکیه به راحتی می تواند از کارت بازی خود در مورد مهاجران و تروریسم و مواد مخدر علیه اتحادیه استفاده نماید.



با توجه به ملاحظات فوق می‌توان نتیجه گرفت که اتحادیه اروپا معایب پیوستن ترکیه به اروپا را فراتر از محاسن آن می‌شمارد و با در هوا معلق گذاشتن ترکیه به دلیل نیاز به حفظ اتحاد با این کشور، در پی آن است تا آنکارا را در پشت درب منتظر داشته باشد. با این وجود بعید است که اردوغان به این مسائل پی نبرده باشد اما دلایلی برای ادامه این روند از سوی وی وجود دارد. اول اینکه این موضوع یک آرزوی دیرینه در میان ملت ترکیه بوده است و پیگیری آن خصوصا از جانب حزب عدالت و توسعه بسیار برای اردوغان حایز اهمیت می باشد. دوم اینکه ارتش و احزاب لاییک ترکیه هنوز به الحاق به اروپا امیدوارند. این موضوع به صورت یک خواست و امید اجتماعی در ترکیه درآمده است و مردم عمیقا باور دارند که این موضوع وضعیت اقتصادی و اجتماعی آنها را بهبود می بخشد. با توجه به تلاش های دولت اردوغان شکست در این زمینه به شدت محبوبیت آن را در دیدگاه مردم کاهش داده و موقعیت سیاسی حزب عدالت و توسعه را تضعیف خواهد نمود. دیگر اینکه ترکیه در مسئله اقتصادی و مراودات تجاری منفعت عظیمی در ارتباط با اتحادیه اروپا دارد. پیوستن به این اتحادیه بدون شک این انتفاع را دو چندان خواهد نمود. و اخر اینکه ترکیه در طی سالیان متمادی خود را در مجموعه هویتی غرب تعریف نموده است و غربی شدن (کمالیسم) ایدئولوژی پایه گذاران ترکیه نوین بوده است. بازگشت به غرب و مراودات صمیمانه تر با قدرت های اروپایی ترک ها را به نوستالژی ارتباط با قدرت های اروپایی در دوره اوج قدرت عثمانی پیوند می‌دهد. بنابراین پیوستن به اتحادیه همچنان در صدر خواست های حاکمان ترکیه بوده و علیرغم عدم تمایل اروپا تلاش ترکیه در این زمینه ادامه خواهد داشت.