چکیده

انقلاب اسلامی ایران و خاستگاههای بنیادین آن به عنوان نقطه ی آغاز خیزش بیداری اسلامی در نیمه دوم قرن بیستم ، نوید بخش دوره ی جدیدی از ظهور اسلام بود. این انقلاب و آموزه های حیات بخش و طراوت ساز آن تأثیرات گسترده ای در سطح منطقه ای و بین المللی و به ویژه در بین مسلمانان جهان داشت . در این میان به دلیل مشترکات اعتقادی و زمینه های مساعدی که بین ایران و شیعیان لبنان وجود داشت این تاثیرگذاری و تأثیر پذیری نمود آشکار تری دارد .

عواملی همچون اقدامات روشنگرانه امام موسی صدر، اشغال جنوب لبنان به وسیله ی اسرائیل و محرومیت شیعیان آنجا ؛ باعث شد تا لبنان به مناسب ترین محل برای رشد و توسعه ی افکار انقلابی شیعه تبدیل شود شیعیان این کشور به واسطه ی انقلاب اسلامی ایران ، به لحاظ سیاسی و اجتماعی رشد قابل ملاحظه ای یافته و به تدریج نقش مؤثری را در تحولات سیاسی اجتماعی بر عهده گرفتند ، این مقاله در صدد است تأثیر انقلاب اسلامی ایران و مؤلفه های اساسی آن از قبیل: روحیاتِ ایثارگری، جهادی، بسیجی، برابری، برادری، شهادت، یکسان نگری، موقعیت سازی، هویت یابی، عدالت باوری، تمایز و برتری نگری را بر بیداری سیاسی و خیزش بهاری شیعیان لبنان را، مورد بررسی و مداقه قرار دهد

- مقدمه و بیان مسئله

انقلاب اسلامی به لحاظ شرایط زمانی و مکانی ، ماهیت و ابعاد آن، از اهمیت و اولویت بسیار بالایی برخوردار است. به همین سبب، شناخت آن برای عالمان و عاملان سیاست از لحاظ علمی، عملی و نظری و کاربردی جذابیت و مطلوبیت دارد.این انقلاب در شرایطی به وقوع پیوست که نظام جهانی به شدت متاثر از رابطه و رقابت دو ابرقدرت بود. وقوع انقلاب اسلامی در کشور ایران یک اتفاق عظیم و به قول رابین رایت تحلیل گر آمریکایی انقلاب کبیر بوده است. (Wright, 2000: 20) .

انقلاب اسلامی ایران به عنوان یک انقلاب دینی در جهان غیرمذهبی مدرن، پدیده ای شگرف بود که به بازگشت عظمت دیرین دنیای اسلام می اندیشید. انقلاب با احیای تفکر اسلامی، نقش اسلام و مسلمانان را در عرصه های مختلف اجتماعی برجسته ساخته و عنصر هویت اسلامی را به عنوان واقعیتی پذیرفته شده در مقابل هویت غربی قرار داد.

پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به رهبری امام خمینی، به گسترش موج بیداری اسلامی و تقویت نهضتهای رهایی بخش در سراسر جهان اسلام کمک کرد.این انقلاب اسلامی نه تنها هویت اسلامی مسلمانان در لبنان را رویاروی غرب گرایان،به ویژه مسیحیان و مارونی ها تقویت کرد؛ بلکه هویت یابی مجدد امت اسلامی در پرتو خیزش و نهضت بیداری اسلامی منبعث از انقلاب اسلامی، یکی از دلایل جذابیت این انقلاب برای شیعیان لبنان بوده است .

به جرأت می توان گفت که عامل اصلی تقویت "جنبش امل" پس از ناپدید شدن امام موسی صدر و یکی از دلایل اولیه تفکر و ایدئولوژی تأسیس حزب الله، ناشی از ایدئولوژی اسلامی بوده است ؛ هر چند شیعیان لبنان با رهبری علمائی همچون علامه شرف الدین و امام موسی صدر، تلاش های بسیاری برای دستیابی به حقوق خود انجام دادند؛ موانع ایجاد شده از سوی دشمنان داخلی و خارجی، باعث شد که آنها به اهداف مورد نظر دست نیابند.

پیروزی انقلاب اسلامی ایران که هم زمان با ناپدید شدن امام موسی صدر بود، بسترساز احیای نهضت شیعی لبنان شد و شیعیان نیز با تأثیرپذیری از ایران در مقایسه با قبل ازانقلاب، حالت فعال به خود گرفته و به تدریج با انتقال از حاشیه قدرت به مرکز ثقل تحولات ، نقش فزاینده ای را در تحولات سیاسی اجتماعی لبنان بر عهده گرفتند.

مسلمانان همه بلاد اسلامی از یک سو رنگ و بویی از جنبشهای قبلی خود را در انقلاب اسلامی دیده اند و با آن احساس تزدیکی و آشنایی می کنند و از سوی دیگر چون انقلاب اسلامی شکل، شعار و ماهیتی اسلامی داشته که از عقبه 1400 ساله اسلام تغذیه شده، بنابراین انعکاس و طنین ان در کل بلاد اسلام، آشنا و مطلوب بود.مسئله مهم این است که مخالفان اثربخشی انقلاب اسلامی ایران، از طرق مختلف چون تحریم اقتصادی، تشدید اختلافات داخلی، ایجاد بحران و اشوبهای قومی،ایجاد ترور و خشونت و جنگ تحمیلی و کودتاهای مختلف تلاش کردند تا هزینه انقلاب را به شدت بالا ببرند و از نتایج و تاثیرات ان بکاهند.

در صورتی که انها موفق شوند می تواننداثرگذاری بیرونی انقلاب را کاهش دهند و هم تمایل و اشتیاق مسلمانان را برای تاثیر گذاری بکاهند(حشمت زاده،1386: 15-17). سوالی که در این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرد این است که چرا؟چگونه؟ و چه مقدار؟ انقلاب اسلامی ایران در کشورهای اسلامی به خصوص جنبش مقاومت لبنان تاثیر داشته است؟

در این پژوهش به نقش ایران و تأثیر بن لایه های انقلابی و اسلامی آن همچون: روحیاتِ ایثارگری، جهادی، بسیجی، برابری، برادری، شهادت، یکسان نگری، موقعیت سازی، هویت یابی، عدالت باوری، تمایز و برتری نگری در رشد و بلوغ سیاسی و بهار فکری شیعیان لبنان پرداخته می شود و پس از آن به زمینه ها و نحوه ی این اثر گذاری اشاره می رود. فرض این پژوهش این است که انقلاب اسلامی تاثیر مثبتی در تاسیس جنبش و سازمان حزب الله لبنان و سایرگروههای مقاومت در لبنان و خاورمیانه داشته است ونظریه پخش می تواند چارچوب مناسبی برای سنجش میزان اثرگذاری و نوع اثر اثرگذاری انقلاب اسلامی بر شیعیان لبنان می باشد.

چارچوب نظری پژوهش

نتایج مطالعات هاگر استرند در کشورهای اروپایی و به ویژه آمریکا، نظر بسیاری از جغرافی دانان و اندیشمندان را به خود معطوف داشت و این نظریه برای تبیین چرایی رخداد گسترش پدیده ها در حوزه ها و رشته های مختلف به کار گرفته شد. (شکویی، 1364: 111 و 112)

از دیدگاه استراند از شش اصل به عنوان اصول و مؤلفه های اساسی این نظریه می توان نام برد:

1. حوزه و محیط اولیه پدیده: اولین عامل، حوزه و محیطی است که در آن پدیده پخش ایجاد می شود. این محیط به لحاظ طبیعی یا محیطی، انسانی یا اجتماعی دارای خصوصیات خاصی است.

2. زمان پخش: دومین عامل، زمان است. یک پدیده در طول زمان به مناطق دیگر گسترش می یابد. زمان می تواند روزها و سال ها و به صورت دوره های جدا از هم باشد.

3. موضوع یا پدیده پخش: عامل سوم در نظریه پخش به موضوع و پدیده باز می گردد. مسئله و رویدادی که از یک حوزه به دیگر مناطق نشر می یابد، می تواند نوآوری های فنی و علمی، یافته های جدید کشاورزی و تولیدی، پدیده های اجتماعی چون رفتار، گویش و مد لباس و امراض و بیماری های واگیر و یا فعالیت های فرهنگی و سیاسی نظیر انقلاب ها باشد.

4. مبدأ پخش: پدیده هایی چون نوآوری و امراض از مکان های خاص و مبدأ خاصی به دیگر حوزه های جغرافیایی انتشار می یابند. مبدأ پخش دارای خصوصیات و شرایط خاصی برای ایجاد و تشکیل پدیده هستند که به دلیل مقبولیت مردمی به دیگر مناطق گسترش می یابد.

5. مقصد پخش: حوزه ها و مکان هایی که موضوع و پدیده پخش در طول زمان در آن گسترش یافته و بین مردم این مناطق پخش می شود.

6 . مسیر حرکت پدیده: موضوع پخش در مسیر های خاصی جریان می یابد و این مسیر ها به دلیل داشتن شرایط خاص، پدیده پخش را به مقصد می رسانند. (برزگر، 1381: 31؛ Palloni, 2007).بر اساس نظریه پخش ، با توجه به قرابتهای فرهنگی،مذهبی و تاریخی مشترک ونیز مجاورت جغرافیایی ایران و کشورهای منطقه، طبیعی است که هر نوع تحول و رویدادی در هر یک از این کشورها، سایر کشورها را به نسبت دوری و نزدیکی فرهنگی و جغرافیایی این کشورها با درجات مختلف تحت تاثیر قرار می دهد و سطوح مختلفی از تاثیر گذاری به وجود می اید.

انقلاب اسلامی که انقلابی مترقیانه ومبتنی بر شعارها و اصول جذاب از جمله حق رای و حق تعیین سرنوشت و تشکیل حکومت اسلامی به روش مسالمت آمیز ومحتوای ان یعنی توجه به مصالح امت اسلامی و وحدت اسلامی بود لذا بسیار جذابیت داشت و مورد استقبال مردم و نخبگان منطقه قرار گرفت و جوامع منطقه هر یک سطوح مختلفی از تاثیر پذیری از انقلاب اسلامی را تجربه نمودند.

روش پژوهش

روشی که با استعانت از آن پژوهش حاضر صورت گرفته است توصیفی -تحلیلی است. متغیر مستقل ما انقلاب اسلامی است و رفتارها ونمودها یا جلوه های بیرونی انقلاب اسلامی به خصوص عرصه های مختلف اثر پذیری جنبش شیعیان لبنان از انقلاب اسلامی به عنوان متغیرهای وابسته مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتند. شیوه گرداوری اطلاعات استفاده از منابع کتابخانه ای و اسنادی بوده و تکنیک مورد استفاده هم فیش برداری می باشد.

1-یافته های پژوهش

1-1.شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی شیعیان لبنان

شیعیان لبنان، از قرن سوم هجری به بعد در منطقه ی جبل عامل ، بخش شمالی دره بقاع، طرابلس و کسروان ساکن بودند . به دنبال فتح سوریه به دست صلاح الدین ایوبی و فرمانروایی حکام ایوبی و حکومت سلاطین سنّی مذهب، شیعیان از منطقه ی شمالی لبنان بیرون رانده شدند(بولس ، ١٩٧٢:٢٦٥)

بسیاری از شیعیان به دلیل قرار گرفتن درمعرض قتل و اسارت، برای نجات خویش به تسنن تغییر مذهب دادند؛به گونه ای که بسیاری از شیعیان شهر طرابلس و شمال لبنان سنّی شدند .بیشتر آنها نیز برای حفظ جان خود به مناطق کوهستانی جبل عامل مهاجرت کردند (مهاجر ،١٩٩٢: 65) .

دورافتادگی جغرافیایی این مناطق و دوری آن ها از ظلم حاکمان ، نه تنها سبب تداوم و استمرار فرهنگ شیعی در این ناحیه گردید؛ بلکه موجب جذب شیعیان امامیه از سایر بخش ها به این ناحیه شد .بدین ترتیب، جبل عامل درطول تاریخ، همواره نقطه انتشار فرهنگ اهل بیت و مرکز تجمع شیعیان، به ویژه دانشمندان، نویسندگان، شاعران و مصلحان بزرگ و نام آور شیعه بود (عاملی ، بی تا : ١٥).

شیعیان در دوران حکومت عثمانی، در مقایسه با سایر طوایف لبنانی ازصحنه سیاسى به دور بودند ؛ در قرن نوزدهم میلادى که لبنان تحولی عمیق راپشت سرگذاشت، شیعیان هنوز به صورت عشیره ای زندگی می کردند و قدرت واقعی شیعه در دست سران عشایر قرار داشت.

در این زمان ، فاصله و شکاف میان شیعیان با سایر طوایف زیادتر شد؛ زیرا مارونى ها با فرانسه، دروزی ها با بریتانیا، ارتدوکس های یونانى با روسیه متحد بودند و سنّى ها نیز خود را بخشى از خلافت عثمانى دانسته و از حمایت آنان برخوردار بودند( حماده ، ٢٠٠٨: ٨٨-٨٩) تنها گروه شیعه بود که از حمایت خارجى محروم بود و فقط گاهى از جانب حکام قاجار برای رفاه برخی از تجار شیعه علاقه اى نشان داده می شد، البته این حمایت بسیار ضعیف بود (fawaz, 1939, p.121- 122)

در نیمه دوم قرن نوزدهم میلادى ، با اصلاحات ارضى حکومت عثما نى، درنواحى شیعه نشین دگرگونى محدود اقتصادى اجتماعى پدید آمد.(لوتسکی ، ١٣٥٤: ١٨١ و ٢٩٧) که به رشد گروه کوچکى به نام زعما یا اشراف منجر شد و این گروه توانستند مالکیت برخی اراضى را بدست گیرند. با تمرکز ثروت در دست زعما، آنها نمایندگان مناطق شیعى در شوراهاى ادارى عثمانى محسوب مى شدند( buheiri,1981 , 121 -122 )

با تضعیف عثمانی در دهه ١٨٩٠ و با فشار قدرت های اروپایی بر عثمانی، منطقه جبل عامل برای خاتمه دادن به جنگ میان مارونی ها و دروزی ها، خودمختار شد (رابینوویچ،١٣٦٨: ٢٠ )ولی شیعیان همچنان به دلیل فشارهای گذشته از سوی حاکمان سنّی -که در این منطقه خودمختار، تنها ٦ درصد از مجموع کل جمعیت را تشکیل می دادند - به دلیل حاشیه نشینی بیشتر آنها در جنوب لبنان و منطقه بقاع، نسبت به سایرین عقب مانده بودند( اسداللهی ، ١٣٧٩: 22-23).

در خلال قیام دروزی ها در ژانویه ١٩٢6، شیعیان به دستاورد سیاسی و دینی مهمی دست یافتند. از آن جا که جامعه شیعه طی دهه های گذشته نقش مهمی را در جهت تحکیم لبنان بزرگ ایفا کرده بود، دولت فرانسه به دلیل بی اعتمادی شیعیان به ناسیونالیسم، برای راضی نگهداشتن شیعیان، جلوگیری از پیوستن آنها به دروزی ها و عدم شکل گیری جبهه ی متحد اسلامی علیه فرانسه، به جامعه شیعیان امتیازاتی واگذار کرد که قبلاً توسط خلفای عثمانی و دیگر رهبران سنّی سلب شده بود(علیزاده ، ١٣٦٨ : ٢١ )

فرانسوی ها با رسمیت دادن به مذهب شیعه در کنار دیگر مذاهب لبنان، رسماً وضعیت حقوقی جداگانه ای برای شیعیان قائل شده و با تاسیس دادگاه های شرع جعفری در لبنان، برای نخستین بار در طول تاریخ لبنان،شیعیان به عنوان یک گروه دینی جدا از اهل سنّت و دارای تشکیلات قضایی خاص خود، به رسمیت شناخته شدند (olmert ,1987, p 10) .

لبنان در سال ١٩٤٣ م از قیمومت فرانسه خارج و مستقل شد . در آن دوران هرچند مارونی ها و سنّی ها در استقلال لبنان سهم بزرگی داشتند، ولی اتحاد و یک رنگی شیعیان این سرزمین و پیروی آنها از علما و رهبران دینی، آثارعمیقی بر استقلال لبنان داشت و حتی گفته می شود که استقلال این سرزمین مرهون فداکاری های رهبران دینی شیعیان می باشد ( دعوتی ، ١٣٥٢: 7-8).

آیت الله سید عبد الحسین شرف الدین از جمله افرادی بود که مبارزات سیاسى خود را همگام با گروه هاى استقلال طلب آغاز کرده بود تا لبنان را از زیر یوغ دولت بیگانه برهاند. وی با فراخواندن علما، به بیدار کردن مردم و مقاومت در برابر فرانسه پرداخت و مردم جبل عامل را نیز علیه متجاوزان بسیج کرد(گلى زواره ، ١٣٨١: 13-14)

با درگذشت آ یت اللّه شرف الدین ، بنابر وصیت ایشان، آیت الله سید موسی صدر به لبنان رفت و فعالیت های خود را آغاز کزد. امام موسی صدر برای احقاق حقوق قانونی شیعیان ، تمام نیروی خود را برای تاسیس یک مجلس قانونی شیعه بکار گرفت و در نهایت مجلس اعلای شیعیان را تاسیس کرد و در تاریخ ٢٢ می ١٩٦٩ به ریاست این مجلس انتخاب شد و با اعطای، لقب " امام " به وی ، رسما به عنوان رهبر طایفه شیعیان انتخاب شد( حسین، ١٩٩٦: ١٣١ ) پس از آن برای استحکام بیشتر قدرت شیعیان و داشتن یک حامی خارجی برای حمایت آنها ، در سال ١٩٧٣ با سوریه به رهبری حافظ اسد دست به ائتلاف سیاسی زد و به دنبال آن ایشان با شیعه دانستن علوی های سوریه که حافظ اسد نیز جزء آنها بود به این ائتلاف مشروعیت دینی داد.

و در مقابل نیز حافظ اسد نیز به کمک های مالی و سیاسی شیعیان و همچنین پشتیبانی های نظامی و تسلیحاتی مبادرت ورزید( علیزاده، ١٣٦٨: ١٩٢ ) ایجاد " حرکت المحرومین " و شاخه ی نظامی آن " جنبش امل" نیز در پی رفع محرومیت نه تنها از شیعیان و بلکه از تمام طوایف لبنانی صورت گرفت(حیدر، ١٩٩٥: 49-50)

مقبولیت تکثر گرایی مذهبی و حمایت امام موسی صدر از رفع محرومیت توده های محروم لبنان باعث شد تا قدرت و توانایی وی همواره افزایش یابد ؛ ولی با شروع جنگ داخلی در سال ١٩٧٥ از آنجایی که در جنگ داخلی تمام طوایف به منافع خود می اندیشند ، امام موسی صدر دیگر نتوانست به عنوان یک رهبر فراطایفه ای ، به دنبال ایجاد وحدت ملی در لبنان باشد. بدین ترتیب در این دوران ، شیعیان به جای شرکت در جنگ داخلی ، بیشتر توجه خود را به نظام سیاسی لبنان معطوف کرده و امام موسی صدر نیز تمامی تلاش های خود را در پایان دادن به این بحران به کار گرفت .

اما با تضعیف شدن نظام سیاسی لبنان در اثر جنگ داخلی ١٩٧٥ و تجاوز اسرائیل در سال ١٩٧٨، امام موسی صدر با هدف ایجاد اتحاد بین گروه های داخلی لبنان و همچنین جلب حمایت کشورهای عربی و متقاعد ساختن آنان به منزوی کردن اسرائیل و تحریم هرگونه رابطه با اشغالگران و به منظور تقویت جنبش محرومین در مبارزه با اسرائیل ، به کشورهای مختلف مسافرت کرده و پس از مذاکره با مقامات کشورهای سوریه ، اردن، عربستان و الجزایر ، بنا به دعوت رسمی" معمر قذافی " رهبر لیبی ، در تاریخ ٢٥ اوت ١٩٨٧ (٣ شهریور١٣٥٧) به همراه شیخ محمد یعقوب و یک روزنامه نگار به نام عباس بدرالدین وارد لیبی شد.( حسین ، ١٩٩٦: 105)

پس از پنج روز اقامت در آنجا ، در حالی که قرار بود به ایتالیا بروند ، خبر ناپدید شدن آنها انتشار یافت ؛ د،ر حالی که لیبی خروج این افراد را از این کشور اعلام داشت ، سران ایتالیا ورود امام موسی صدر به خاک خود را جعلی اعلام کردند (مرادی، ١٣٤٧: 61-62).

1-2.سیاست منطقه ای ایران و مقاومت اسلامی

در حالی که انسجام و همبستگی شیعیان بخش مهمی از راهبرد نیابتی ایران است اما توانایی و ظرفیت جمهوری اسلامی ایران برای اعمال نفوذ منطقه ای از طریق متحدان نیابتی خود فراتر از تشکیلات و اتحادهای فرقه ای است و محدود به فرقه خاصی نمی شود. شعار نه شرقی و نه غربی، و نیز در کنار شعار دیگر امام خمینی(ره) و مردم ایران یعنی" نه ظلم می کنیم و نه ظلم و ستم می پذیریم حکم و دستوری است که حمایت ایران را از گروهای غیر شیعی که در مقاومت علیه ظلم و ستم امپریالیسم و اسرائیل مشارکت دارند را مشروعیت بخشید و ایران را قادر ساخت تا از انها حمایت کند.

تهران به دنبال تطابق تعهدات ایدئولوژیکی خود با نیازهای ژئوپلیتیکی خود است و لذا از این جریانات نیابتی استفاده می کند تا مانع این شود که کشورهای اسلامی به عنوان سکویی برای حمله به کشورهای اسلامی و ایران مورد بهره برداری قرار گیرند و آنها را بر علیه امریکا و اسرائیل تقویت می کند تا از این طریق امنیت کشورهای منطقه و ایران تامین شود Associated Press, Jan. 1, 2000)).

تاثیر و صدور انقلاب اسلامی در کشورهای مسلمان که اغلب حوزه منافع فدرتها هستند، می تواند برای حفظ انقلاب اسلامی در ایران و نظام برخاسته از آن حاشیه امنی ایجاد کند. یعنی قدرتها و کشورهایی که قصد مهار و اعمال فشار بر کانون انقلاب اسلامی را دارند ناچارند بخشی از نیروی خود را صرف حصر اسلام گرایی در سایر بلاد کنند تاثیر و بازتاب انقلاب اسلامی نشانگر آن است که قدرت کسب شده در ایران چگونه میل به بسط و گسترش در فراسوی مرزها داشته است.

انقلاب اسلامی در سه سطح و عرضه مهم اثر گذاشته و تغییراتی ایجاد کرده است: 1- دولتها؛ 2- ملتها 3- نهضتها و جنبشها. پس از انقلاب اسلامی، دولتهای اسلامی به درجات مختلفی احساس کرده اند که برای بقا و تداوم خود نیازمند نوعی مشروعیت دینی و مردمی هستند. هر دولت نیز به شکلی برای رفع این نیاز عکس العمل نشان داده است و سعی کرده اند با اسلام و اسلام گرایان همکاری کنند.

دول ، نهضتها و ملل اسلامی به شکلهای زیر از امواج انقلاب اسلامی تاثیر پذیرفته اند: 1-تاسیس: جنبش حزب الله لبنان به طور مستقیم و به تاسی از انقلاب اسلامی ایران تاسیس شد. 2-توسعه و تحکیم :انقلاب اسلامی موجب تحکیم و توسعه احزاب و دسته جات مجاهدین شیعی افغانی گردید.3-تجزیه: اخوان المسلمین و شاخه هایی از ان تجزیه شده و از ان انشعاب گردید و گروههای مسلحانه جهادی ایجاد کردند. 40تخریب و تبدیل:برخی از جنبشها و سازمانهای سیاسی و مبارزاتی در عرصه کمونیسم، ناسیو نالیسم و لیبرالیسم رنگ باختند و توان اثرگذاری خود را از دست داده و عملا متلاشی شدند و تبدیل و تبدل یافتند.5- تنافر: برخی از جنبشها نیز راه تنافر و دوری و واگرایی از انقلاب اسلامی را در پیش گرفتند چون انقلاب اسلامی ماهیت وابسته و سرسپردگی انها به امریکا و دشمنی ذاتی انها با اسلام و تشیع را برملا کرد طالبان و جبهه نجات اسلامی الجزایر، القاعده و داعش از این جمله اند(حشمت زاده، 1386: 290 -291).

ابعاد مختلف اثرگزاری انقلاب اسلامی بر لبنان و فلسطین به شرح زیر می باشد:

بین انقلاب ایران و انقلابهای روسیه و فرانسه تفاوتهای زیادی وجود دارد.مهمترین وجه تمایز انقلاب ایران وانقلابهای روسیه وفرانسه،ریشه مذهبی آن بود که هیچگونه شباهتی با دو انقلاب دیگر نداشت. در ایران مذهب قوه محرکه اصلی انقلاب اسلامی به شمار می رفت و آتش انقلاب از درون مسجد زبانه کشید و سرانجام منجر به پیروزی انقلاب اسلامی شد.

به عبارتی دیگر انقلاب اسلامی ایران یک انقلاب دینی و ضد استکباری بود که تنها به سرنگونی کامل استبداد اکتفا نکرد و در واقع انقلابی در فرهنگ انقلابهای جهان ومردم منطقه و جهان و ایران ایجاد نمود و به خاطر ماهیت ضداستکباری خود از همان ابتدا با دشمنی تمام ابرقدرتها روبه رو بوده است ولی انقلاب فرانسه یک انقلاب لیرال بورژوازی و از نتایج آن سرنگونی نظام سلطنتی و برقراری یک جمهوری پارلمانی بود و انقلاب روسیه یک انقلاب سوسیالیستی و از نتایج ان سرنگونی حکومت تزاری ونهایتا تسلط نظام سوسیالیستی بودپرفسور حامد الگار در این زمینه می گوید: یکی از ممیزات انقلاب اسلامی ایران شرکت وسیع توده های مردم بود اما در انقلابهای فرانسه،روسیه و چین انقلاب همیشه با جنگ داخلی همراه بود(قالیباف،1390: 1-7).

1- رواج اسلام سیاسی ، بیداری وهویت خواهی مسلمانان: تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، بیشترین دغدغه ی غرب در جهان اسلام و کشورهای مسلمان، ترس از حرکت های ناسیونالیستی و جنبش های روشن فکری بود که غالبا تحت تأثیر ایدئولوژی رقیب قرار می گرفتند( جرجیس، 1385: 89 ) لذا آنها از حرکت های اسلامی هراسی نداشتند . در فرآیند انقلاب اسلامی ایران، انقلابیون با تکیه بر اسلام انقلابی و بدون توسل به مبارزه ی مسلحانه ، در مقابل رژیمی کاملا مسلح ، صف آرایی کردند . لذا مبارزه ی انقلابیون مسلمان علیه سلطه مورد حمایت همه جانبه ی قدرت های بزرگ جهانی ، موجب مطرح شدن معیارهای جدیدی شد و کارایی اسلام در قرن حاضر را نشان داد( حنفی ، 1376: 21)

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، گروه های دینی انقلابی زیادی در کشورهای اسلامی پدید آمدند که از جمله مهم ترین این کشورها لبنان بود که عملا این انقلاب به اعتماد به نفس در میان جامعه شیعه ی لبنان انجامید.اسلام سیاسی در قرن بیستم توسط بسیاری از گروه ها از جمله اخوان المسلمین در حال گسترش بود ، ولی به اعتراف صاحب نظران ، به استثنای ایران، اسلام سیاسی در هیچ کشوری نتوانست تغییر عمیق در صحنه سیاسی پدید آورد(روره ، 1995: 2)

انقلاب اسلامی، غرب و نظام سیاسی حاکم بر جهان را - که مبتنی بر جدایی دین از سیاست بود - طرد می کرد. از این رو ، به تهدیدی برای نظام سلطه ی جهانی و منافع ابرقدرت ها تبدیل شده است (هوبر، 1370: 76).منظور این است که انقلاب اسلامی با نام خدا و پشتوانه مردم ورهبری امام خمینی (ره) بنیان رژیمهای مستبد عرب که وابستگان و تامین کنندگان منافع غرب هستند را با خطر جدی مواجه کرده است و چنانچه امواج انقلاب اسلامی بتواند سبب انقلاب در این کشورها شود غرب دولتهای وابسته ومستبد منطقه را که مورد حمایت غرب هستند از دست می دهند و دولتهای مردمی و دموکراتیک و تحت تاثیر انقلاب اسلامی قطعا به نفع غرب نخواهد بود وغرب تمام تلاش خود را بسیج کرده تا جلوی انقلاب اسلامی وبیداری اسلامی را بگیرد چون به خوبی انها اگاه هستند که انقلاب اسلامی خواهان استقلال،خودکفایی و رهایی از وابستگی به شرق و غرب و حق تعیین سرنوشت توسط مردم منطقه است لذا این خوشایند سلطه گران بین المللی نیست اما غرب و امریکا از وضع موجود یعنی تداوم رژیمهای استبدادی و وابسته در منطقه خاورمیانه حمایت می کند و به جد با تمام جنبشها و اندیشه های مقاومت مبارزه می کند.

از این رو، هراس غرب از اسلام و جدایی نا پذیر بودن دین و سیاست، تنها ناشی از ریشه های مذهبی آن نیست؛ بلکه بیشتر ناشی از ریشه های سیاسی اسلام بود که غرب را به وحشت افکنده است(فوازی ، 1385: 12).

لبنان به لحاظ تاریخی از خواستگاه های اصلی تشیع بوده و سابقه این امر به صدر اسلام باز می گردد. لذا به طور طبیعی بعد از انقلاب اسلامی ، لبنان جزو فوری ترین مناطق اثر پذیر است.دومین تاثیر انقلاب اسلامی ایران ایجاد انشعاب در امل بود. شعبه انفلابی ان به رهبری حسین موسوی از ایران تبعیت می کند. شدیدترین و محسوس ترین تاثیر انقلاب اسلامی در لبنان، تاسیس و ایجاد جنبش حزب الله در تابستان 1983 است(سازمان فرهنگ وارشاد اسلامی، سند شماره 679).

مراجع

- احمدی ، بهزاد( 1385) شیعیان لبنان و توسعه نفوذ اجتماعی ، پگاه حوزه .

- اسداللهی، مسعود ( 1379)، از مقاومت تا پیروزی ، ، انتشارات مؤسسه مطالعات و محقیقات اندیشه سازان نور تهران.

- العاملی، شیخ محمد بن الحسن الحر ، (بی تا) امل آلام ، تحقیق السید احمدالحسین، مکتبه الاندلس، بغداد.

- المهاجر، جعفر( 1992) التأسیس لتاریخ الشیعه فی لبنان و سوریه، دارالملاک، بیروت .

- جرجیس، فواز. ای.(1385)، آمریکا و اسلام سیاسی، ترجمه سیدمحمدکمال مسروریان، ؛ پژوهشکده . مطالعات راهبردی، تهران

- چمران، مصطفی،( 1362 ) لبنان، بنیاد شهید چمران. تهران.

- حشمت زاده، محمد باقر، 1386، تاثیر انقلاب اسلامی ایران بر کشورهای اسلامی،سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.تهران.

- حنفی، حسن(1376 ) اسلام سیاسی، ترجمه محمد حسن معصومی ، مجله یحکومت اسلامی، سال دو م،شماره اول، بهار ، شماره پیاپى 3

- حیدر ، عاکف ( 1995 ) الاشیاء باسمائها من اجل لبنان افضل ، شرکت المطبوعات للتوزیع و النشر بیروت .

- خشان، هلال،(1998 ) ، الاسلام والعصر الحدیث، بیروت؛ مرکز الاستشارات و البحوث،

- دعوتی ، میر ابوالفتح( 1352 ) مسلمین شیعه در لبنان، انتشارات آثار بعثت ؛تهران.

- رابینوویچ، ایتامار ( 1368 ) جنگ برای لبنان، ترجمه جواد صفایی و غلامعلی رجبی یزدی، نشر سفیر، تهران.

- روره ، الیویه ،( ١٩٩٥ ) شکست اسلام سیاسی ، ترجمه عبدالکریم خرم ، ؛ نشر مصطفی سحر، پیشاور.

- سازمان فرهنگ وارشاد اسلامی، سند شماره 679 به نقل از روزنامه لیبراسیون فرانسه، 19/3/1985)

- سوید ، محمود ،( 1379 ) ؛ جنوب لبنان در رویاروی با صهیونیست ها، پنجاه سال پایداری و مقاومت ترجمه مرکز تحقیقات و بررسی ها ، بیروت ، تهران ، آمن.

- سند شماره 736،سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی،به نقل از بولتن وزارت امور خارجه.

- شراره ؛ وضاح ( 1998 ) دولت حزب الله ، لبنان ، مجتمعا اسلامیا ، بیروت ، دارالنهار ، الطبعه الثالثه

- علیزاده ، ه ( 1368 ) فرهنگ سیاسی لبنان ، ترجمه محمد رضا گلسرخی و محمدرضا معماری ، تهران : نشر سفیر

- غریب، امل سعد ( 1384 )؛ دین و سیاست در حزب الله، ترجمه غلامرضا تهامی، اندیشه سازان نور، تهران.

- فضل الله ، حسن ( 1998 )الخیار الآخر ، دارالهادی ، الطبعه الثانیه، بیروت،.

- کمالین ، محسن و علی اکبر رنجبر کرمانی( 1386 )، عزت شیعه ، ، صحیفه خرد، تهران.

- گلى زواره، غلامرضا ، ( 1381 ) سیرى در تاریخ و جغرافیاى لبنان ، مجله ی مکتب اسلام، شماره 6 و 10

- مرادی ، فرشته ، ( 1374 ) نگاهی به زندگی و مبارزات امام موسی صدر ، کتاب دانشجویی، تهران.

- میرباقری، یزدان ( 1382 ) ؛ حماسه مقاومت اسلامی در جنوب لبنان ، (پیروزی حز ب الله بر ارتش اسطوره ای)، اندیشه سازان نور تهران.

- نورتون، آگستوس ریچارد ( 1382 ) ، لبنان جدال داخلی و ارتباط با ایران ،انقلاب ایران و بازتاب جهانی آن ، ترجمه محسن مدیر شانه چی ، تهران مرکز باز شناسی اسلام و ایران .

-نواب،محمد،1385، امت در حرکت(جهان معاصر و بیداری اسلامی) برگرفته از پایگاه مجلات تخصصی نور،مجله سوره،شماره 27.

- هوبر؛ احمد (1370)دست آورد های انقلاب اسلامی در جهان امروز، مجله ی حضور ، شماره 1 ، خردادماه.

-پیام انقلاب، 2/12/1358،ص8

-شکویی، حسین، 1364، جغرافیای کاربردی و مکتب های جغرافیایی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی.

-Associated Press, “World,” Jan. 1, 2000 and “Supreme Leader: Iran Will Always Support Palestinian Nation, Resistance,” Al Manar, Feb. 12, 2012, http://www.almanar.com.lb/english/adetails.php?

-Buheiri, M.R. (1981)” Intellectual Life in the Arab-east 1890-1939” Beirut .

-Fawaz, Leila Tazari. (1983)” Merchants and Migrants in Nineteenth-Century Beirut” Cambridge.

-Olmert, Joseph. (1987)” The Shiites Of Lebanon” In Martin Kramer, Shiism Resistance and Revolution, Londan : Menasell Publication.

-Palloni, Alberto 2007, “Theories and Models of Diffusion in Sociology”; Center for Demography and Ecology University of Wisconsin, USA

- Wright, robin, 2000, “The last great revolution: Turmoil and Transformation in Iran”; Knopf, New York

دو فصلنامه مطالعات بیداری اسلامی شماره 7

ادامه دارد...

اسلام تايمز