آیا شورای همکاری خلیج فارس به پایان خود نزدیک شده است؟

در نشست اخیر شورای همکاری خلیح فارس در کویت هم مسئله غایبان نشست قابل توجه بودند، هم موضوع زمان برگزاری نشست و در نهایت حتی بیانیه پایانی این اجلاس حکایت از آن داشت که شورای همکاری خلیج فارس دیگر مانند گذشته، حداقل شورایی یکدست نیست.

اجلاس اخیر شورای همکاری خلیج فارس که کویت میزبانی آن را بر عهده داشت تا بدان میزان در فضایی مبهم برگزار گردید که حتی برخی ناظران از پایان عمر سیاسی این شورا سخن گفتند. این اجلاس برای نخستین بار شش ماه پس از بحران دیپلماتیک قطر تشکیل می‌شد، اما در فضای گرم و پرالتهاب خلیج فارس، بسیار سرد و تشریفاتی بود.

غایبان بزرگ جلسه

تا پیش از برگزاری نشست اخیر شورای همکاری خلیج فارس در کویت، برخی منابع از رایزنی امیر کویت به عنوان میزبان برای شرکت امیر قطر و همزمان پادشاه عربستان سخن می‌گفتند و حتی برخی تحلیل گران حضور همزمان امیر قطر و پادشاه عربستان را در اجلاس شورای همکاری به منزله تمایل آنها برای دستیابی به یک راه‌حل جهت حل بحران دیپلماتیک قطر عنوان ‌کردند، اما غیبت پادشاه عربستان، امیر بحرین و امیر امارات متحده عربی در اجلاسی که در آن تنها امیر کویت و قطر حضور داشتند، نشان داد تنش و بحران در روابط دیپلماتیک قطر و عربستان سعودی همچنان پابرجاست و در واقع هنوز نمی‌توان چشم انداز روشنی را برای پایان آن متصور بود.

در نشست اخیر شورای همکاری خلیج فارس، بلندپایه‌ترین مقامات کویت و قطر به عنوان رهبران این کشورها در جلسه‌ای حضور یافتند که از طرف عربستان، امارات و بحرین تنها وزرای خارجه حضور داشتند. از طرف عمان نیز مانند گذشته تنها وزیر خارجه حضور داشت و در واقع از شش عضو شورا تنها دو عضو در سطح رهبر و چهار عضو دیگر در سطح وزیرخارجه شرکت کرده بودند.

اجلاس سه روزه‌ای که سه ساعت شد

بطور معمول اجلاس‌هایی که در گذشته میان شش کشور عربی حاشیه خلیج فارس تحت عنوان نشست شورای همکاری برگزار می‌گردید، بین دو تا سه روز به طول می‌انجامید، اما اجلاس اخیر آن چنان در فضایی سرد و بی میلی برگزار گردید که مدت زمان اجرای آن به جای چند روز به چند ساعت کاهش یافته بود.

در اجلاس اخیر شورای همکاری در کویت دیگر نه از آن عکس‌های یادگاری شیخ نشین‌ها پس از پایان نشست خبری بود و نه از برگزاری کمیسیون‌ها موضوعی و مشترک چند جانبه در حاشیه اجلاس که در گذشته بطور معمول در ارتباط با موضوعات جاری در منطقه برگزار می‌شد.

محدود شدن مدت زمان برگزاری نشست شورای همکاری خلیج فارس به چند ساعت بجای چند روز نشان داد که اصولا اعضا چندان امیدی به پیگیری موضوعات و مسائل مشترک از مجرای این شورا ندارند و شورا به عنوان سازمانی منطقه‌ای ناتوان تر از گذشته در ایفای جایگاه خود به عنوان رژیم سیاسی در خلیج فارس شده است.

بیانیه مبهم پایانی

در عین حال در بیانیه پایانی این نشست مسائل منطقه بصورت کلی مورد اشاره قرار گرفت و تنها به تکرار یکسری مسائل تکراری و سربسته از جمله ایجاد امنیت در منطقه‌ و تلاش برای افزایش همکاری‌ میان کشورهای عضو بدون توجه به مصادیق امنیت و همکاری بسنده شد.

در حالی که موضوعات و مسائل بسیار قابل توجهی از جمله بحران در یمن، تنش دیپلماتیک با قطر و موضوع فلسطین در منطقه جریان دارد که اعضای شورای همکاری خلیج فارس بطور مستقیم با آن‌ها درگیر می‌باشند، اما بیانیه پایانی اجلاس شورای همکاری خلیج فارس آن‌چنان کلی و سربسته بود که به نظر می‌رسید در منطقه دیگری بجز خلیج فارس صادر شده است. انتشار این بیانیه نشان می‌داد اعضای شورا در ارتباط با مسائل منطقه فاقد حداقل‌ همسویی و همنوا می‌باشند و براین اساس مسائل جاری امنیتی و سیاسی نیز بصورت کلی مورد اشاره قرار گرفت.

زمزمه‌های تاسیس کمیته‌های موازی

از سوی دیگر همزمان با برگزاری اجلاس شورای همکاری خلیج فارس در کویت، برخی اظهارنظرها در ریاض و ابوظبی حاکی از احتمال ایجاد برخی تشکیلات مستقل از شورای همکاری از سوی امارات و عربستان داشت.

در این راستا در همان روزی که امرای قطر و کویت در غیاب رهبران عربستان و امارات در جلسه شورای همکاری حضور داشتند، «خلیفه بن زاید آل نهیان» رئیس امارات فرمان تشکیل کمیته همکاری‌های مشترک بین امارات و عربستان را صادر کرد. ماده نخست فرمان رئیس امارات تأکید داشت که فعالیت این کمیته همکاری و هماهنگی مشترک بین امارات و عربستان در تمامی زمینه‌های نظامی، سیاسی، اقتصادی، تجاری، فرهنگی و غیره به نفع دو کشور است. همین خبر را خبرگزاری دولتی العربیه در ریاض نیز منتشر و تشکیل کمیته مشترک ریاض و ابوظبی را به نفع دو کشور عنوان کرد.

اگرچه همکاری ریاض و ابوظبی در قالب یک کمیته اعلام شده، اما فعالیت احتمالی این کمیته در حوزه‌های سیاسی و نظامی از قول مقامات اماراتی و تاسیس همزمان آن با برگزاری اجلاس شورای همکاری خلیج فارس نشان از آن دارد که گویی قرار است حداقل دو عضو شورای همکاری فعالیت‌ها و اهداف آتی خود را بعد از این نه از طریق این شورا که در قالب کمیته‌ای مستقل و جدای از شورا هماهنگ سازند. موضوعی که در عمل به معنای پایان کارایی شورا از جانب بلوک امارات و عربستان است.

براین اساس مجموع شرایط حاکم فعلی در شورای همکاری خلیج فارس نشان می‌دهد که میان اعضای شورا شاهد شکل‌گیری بلوک‌ها و دسته‌بندی‌های جداگانه‌ای می‌باشیم. در حال حاضر، عربستان، امارات و بحرین در یک طرف و از سوی دیگر عمان نیز مانند گذشته در موضعی خنثی و بی طرفانه قرار دارد. همزمان قطر در بلوک مقابل عربستان و امارات قرار گرفته و سرانجام کویت نیز نه حاضر است چندان همسو با عربستان باشد نه بطور کامل حامی قطر.

شکل‌گیری این بلوک‌های مجزا در سازمانی کوچک مانند شورای همکاری خلیج فارس با تنها شش عضو می تواند شاهدی بر پایان عمر سیاسی این شورا باشد. شورایی که طی 35 سال عمر خود هیچگاه نتوانست به اجماع کامل میان شش عضو در مسائل منطقه دست یابد، حال با کناره‌گیری عربستان، امارات و بحرین از آن و غیبت عمان بیش از هر زمان دیگری به تاریخ پایان خود در حال نزدیک شدن است و شاید بعد از این از تشکیل جلسات شورای همکاری خلیج فارس بجای نشستهایی برای ارائه دیدگاه های مشترک اعضا باید به عنوان گردهماییهای تشریفاتی یاد کرد.