4 دهه حضور سیاسی علی عبدالله صالح در یمن، از کودتا تا قتل در صحرا

به گزارش اسلام تایمز در اواخر اسفندماه 1320 (مارس 1942) روستای بیت الاحمر در 21 کیلومتری جنوب شرق صنعا - که امروز جمعیتش کمتر از 400 نفر است - شاهد تولد علی عبدالله صالح در یک خانواده فقیر بود که بعدها حداقل 5 دهه تاریخ یمن را درگیر خود ساخت.

صالح در 16 سالگی به ارتش پیوست و در این دوره ، نظامی گری او متاثر از جنبش ناسیونالیسم عربی به رهبری جمال عبدالناصر در مصر گردید. در سال 1958 به عنوان سرباز پیاده در نیروهای مسلح شمال یمن پیوست و در سال 1960 در آکادمی نظامی شمال یمن پذیرفته شد. در کودتای ارتش الهام گرفته از ناصر سال 1962 شرکت کرد، که در حذف پادشاه محمد البدر و ایجاد جمهوری عربی یمن بود. در طی جنگ داخلی شمال یمن در سال 1969 در نیروی دریایی تانک کار می کرد. در سال 1976 سرهنگ کامل شد و فرماندهی تیپ مکانیکی را به عهده گرفت. در سال 1977، رئیس جمهور شمال یمن، احمد بن حسین القشمی، او را به عنوان فرماندار نظامی منصوب نمود.

انحصار قدرت در دست حزب کنگره مردمی

در تاریخ 17 جولای سال 1978، صالح توسط پارلمان، بعنوان رئیس جمهور انتخاب شد که تا سال 2012 همچنان این پست را در اختیار داشت. وی مراحل ترقی قدرت خود را در قالب حزب کنگره مردمی پیگیری کرد. حزبی که اوائل دهه 1980 شکل گرفته بود. با اتحاد دو یمن در سال 1990 ، حزب کنگره به حزب حاکم تبدیل شد و در دوره های بعدی همچنان، خود را بزرگترین اکثریت در پارلمان یمن اعلام می‌کرد.

حزب کنگره مردمی توانست در حوزه اقتصاد نیز شبکه قدرتمندی از سرمایه داران و کارمندان وابسته به خود را در مناطق شمالی، ایجاد کند. این مسئله ، موجب تمرکز بیشتر قدرت در دست حزب گردید.

اعتراضات منجر به حذف علی عبدالله صالح

در اوایل ژانویه 2011، حزب کنگره یمن در پارلمان این کشور طرح اصلاح قانونی اساسی برای رفع محدودیت زمانی دوره ریاست جمهوری علی عبدالله صالح تا پیش از انتخابات سال 2013 را ارائه داد. در حمایت از این طرح «سلطان برکانی» دبیر کل حزب کنگره ملی به ضرورت تصویب رفع محدودیت دوره ریاست جمهوری علی عبدالله صالح بدلیل مقبولیت وی در داخل و خارج یمن پرداخت. با این حال احزاب مخالف با پیشنهاد اصلاح قانون اساسی مخالفت کرده و آن را به منزله تخریب بقایای ساختار دموکراتیک در یمن عنوان کردند. در نهایت یک ماه بعد متاثر از شکل‌گیری اعتراضات و افزایش مخالفت‌ها علی عبدالله صالح با صدور بیانیه‌ای هرگونه تلاش برای اصلاح قانون اساسی در مورد رفع محدودیت دو دوره متوالی ریاست جمهوری را انکار کرد.

با وجود انکار صالح، اعتراضات اما همچنان ادامه یافت. این اعتراضات متاثر از بی‌اعتمادی فضای عمومی و افکار گروه‌های مخالف به اظهارات صالح بود. مخالفان با توجه به سابقه قبلی علی عبدالله صالح برای اصلاح قانون اساسی و افزایش دوره ریاست جمهوری از 5 سال به 7 سال که در سال 2001 صورت گرفته بود، حال انکار وی را برای عدم تغییر قانون اساسی همچنان به دیده تردید نگاه می‌کردند. برخی اظهارات گروه‌های مخالف در آن زمان پیش بینی می‌کرد که عبدالله صالح با وجود انکار درباره اصلاح قانون اساسی اما حال یا بدنبال ماندن در قدرت و یا انتقال قدرت به فرزندش، احمد صالح می‌باشد.

در عین حال توجه به این نکته لازم است که مخالفت‌ها و نارضایتی عمومی از حزب کنگره ملی با اعترضات سال 2011 آغاز نشد، هرچند همزمان با این اعتراضات به شدت افزایش یافت. این نارضایتی‌ها از سال‌ها پیش از آن آغاز شده بود و این اعتراضات تنها به اوج‌گیری مخالفت‌های گسترده‌تر علیه حزب کنگره ملی یمن منجر شد.

براین اساس مجموع شرایط ذکر شده متاثر از افزایش فسادهای اقتصادی مقامات دولتی و همچنین وضعیت نامساعد اقتصادی و گسترش فقر در مجموع شرایط نامساعدی را برای حزب کنگره ملی به رهبری عبدالله صالح در یمن فراهم آورد و باعث شد تا با برگزاری نخستین اعتراضات در سال 2011 موقعیت این حزب و رهبر آن به شدت تحت تاثیر و در خطر قرار گیرد و در در نهایت عبدالله صالح در ژانویه ۲۰۱۲ و پس از تصویب قانون مصونیت قضایی اش از سوی پارلمان، صنعا را برای اهداف پزشکی به مقصد آمریکا ترک کرد.

سرمایه‎‌گذاری گسترده علی عبدالله صالح در بخش رسانه

علی عبدالله صالح از نظر رسانه سرمایه‌گذاری زیادی را برای حزب خود انجام داد و حزب کنگره یمن از نظر رسانه‌ای در واقع قدرتمندترین حزب سیاسی یمن نیز به شمار می‌‍رود. این قدرت رسانه‌ای حزب کنگره بیش از هر چیز ناشی از پشتوانه قدرمند اقتصادی این حزب است که توانسته تاکنون تداوم یابد.

در حال حاضر مهمترین رسانه حزب کنگره ملی، پایگاه اینترنتی و رسمی این حزب با عنوان "المیثاق" است. پایگاه المیثاق ارگان رسمی حزب کنگره ملی یمن به شمار می‌رود . نام میثاق نیز برگرفته از منشور اولیه این حزب تحت عنوان "میثاق الوطنی" است که در زمان تاسیس حزب کنگره یمن در سال 1982 منتشر شده بود.

با این حال اگرچه امروز پایگاه اینترنتی میثاق به عنوان ارگان رسمی حزب کنگره به شمار می‌رود، اما پیش از پایگاه اینترنتی، حزب کنگره از زمان تاسیس خود هفته‌نامه‌ای را با همان نام میثاق منتشر می‌ساخت که انتشار این هفتته نامه همچنان ادامه دارد.

با این حال هفته نامه المیثاق، تنها نشریه چاپی حزب کنگره یمن نیست و علاوه براین هفته نامه دیگری با نام "22 می نیوز پیپر"از زمان اتحاد یمن در سال 1990 مشغول به فعالیت است. این هفته نامه عمده رویکردهای خود را در ارتباط با ضرورت اتحاد یمن و در مقابله با مواضع جدایی طلبان جنوب اتخاذ می‌کند.


علی عبدالله صالح پس از حذف از قدرت

علی عبدالله صالح پس از حذف از قدرت در نتیجه اعتراضصات سال 2012 همچنان سودای بازگشت به سال‌هایی را داشت که او را مرد قدرتمند و شماره 1 یمن معرفی می‌کردند.

بی‌ثباتی داخلی در یمن فرصت لازم را برای صالح با وجود کارنامه گسترده سرکوب در گذشته فراهم کرد تا بتواند در فضای داخلی یمن باردیگر عرض اندام کند.

بدون تردید آن چه برای صالح موقعیت ویژه‌ای را برای حیات سیاسی‌اش فراهم کرد، حمله ائتلاف سعودی به یمن در فرودین 1394 بود. صالح با هدف بازگشت به سیاست به طور همزمان خود را متحد نیروهای انصارالله معرفی و حملات عربستان علیه یمن را محکوم کرد.

با این حال با گذشت نزدیک به سه سال، عبدالله صالح که حال به عنوان متحد انصارالله در مقابله با عربستان به شمار می‌رفت، گرایش‌های خود را به امارات و عربستان متمایل ساخت که این موضوع به ایجاد تنش در صنعا و اختلاف میان نیروهای انصارالله و عبدالله صالح منجر گردید.

انصارالله عبدالله صالح را به عهدشکنی و تلاش برای به قدرت رساندن احمد، فرزندش متهم کرد و در نهایت دو روز پس از تنش‌ها در صنعا، سرانجام کشته شدن علی عبدالله صالح در حال فرار از پایتخت تائید شد.

مواضع و کارنامه علی عبدالله صالح

سراسر زندگی علی عبدالله صالح طی 34 سال حضور انحصاری در قدرت مملو از سرکوب مخالفان و جهت‌گیری‌های متناقض است. اعدام گروهی از نظامیان مخالف با او در اواخر دهه 1970، شش بار جنگ علیه شیعیان صعده در شمال یمن با هزاران کشته، کشته شدن نزدیک به 2 هزار نفر در جریان اعتراضات علیه دولت او برجسته‌ترین اقدامات ضدحقوق بشری عبدالله صالح است.

با این حال از نظر سیاسی عبدالله صالح به سیال بودن و تغیییر رنگ بسیار معروف بود.

در سال 1991 یمن اشغال کویت توسط عراق را محکوم کرد، اما پس از حمله آمریکا به عراق، از صدام حسین حمایت کرد. این کار او خشم امیرنشین‌های خلیج فارس را برانگیخت و در پاسخ به وی، کشورهای عربی هزاران کارگر یمنی را اخراج کردند.

پس از اشغال عراق توسط آمریکا در سال 2003 با وجود حمایت قبلی از صدام حسین، اما به شدت به دولت بوش نزدیک شد و در زمان اوباما 50 میلیارد دلار کمک مالی از کاخ سفید دریافت کرد.

اتحادش با عربستان بسیار سیال بود و شش جنگ را با اتحاد عربستان علیه شیعیان صعده از سال 2004 تا 2010 به راه اندخت. پس از حمله عربستان به صنعا در سال 2014 به تقابل با عربستان روی آورد و سرانجام از اواخر سال 2017 با عهدشکنی و خیانت به نیروهای انصارالله تلاش کرد به امارات و عربستان نزدیک شود، هرچند تلاش او با قتلش در صحرایی در خارج از شهر صنعا چند روز پس از درگیری در پایتخت یمن ناتمام ماند